Sabowski Władysław

Rozalia Wojkiewicz

 Powieściopisarz, poeta, dramatopisarz, komediopisarz, tłumacz, publicysta, dziennikarz, redaktor, humorysta. Pseudonimy i kryptonimy: A. Błędowski; Ab…X.; Aureli Kurcz; Błydowski; A. Błydowski; Bolesław Bolesny; Erazm; Kwiryn Anastazy; O. Mikron; Omikron; Omikron Błędowski; Radwan; s.; Tłumacz „Wallensteina”; W. Błydowski; W.S.; W. Sab.; Wł.S.; Wł. Sab.; Wł. Sabowski; Wład. S.; Wład. Sab.; Władysław S.; Władysław Sab.; Władysław Skiba; Wołody Skiba; –ws–; Z.X.; ?–?; §; Ω.

Informacje biograficzne. Urodził się 29 III 1837 w Warszawie w rodzinie urzędniczej. Był absolwentem gimnazjum filologicznego w Warszawie (4 klasy) i w Piotrkowie (5 klasa) oraz wydziału budownictwa Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Pracował jako urzędnik w warszawskiej komorze celnej. Przed wybuchem powstania styczniowego działał w organizacji miejskiej „czerwonych”. W 1862 r. wraz z Zenonem Rappaportem redagował „Telegraf Brukowy”, zamknięty przez cenzurę. Współpracował także z „Dziennikiem Warszawskim”, „Gazetą Warszawską”, „Kroniką Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”, „Pszczołą”. W trakcie powstania styczniowego pełnił funkcje: referenta w Wydziale Prasowym Rządu Narodowego, sekretarza naczelnika miasta (redagował „Rozkaz Dzienny Naczelnika Miasta Warszawy”), dyrektora drukarń narodowych, wydawał nielegalne pismo „Prawda” (19 IV–27 VII 1863) oraz satyryczną „Kosę” (1 nr). W grudniu 1863 r. został dyrektorem Wydziału Prasy Rządu Narodowego.

W 1864 r. opuścił kraj wraz z żoną Ludwiką Komar. W Dreźnie współpracował z Józefem Ignacym Kraszewskim w komitecie pomocy dla emigrantów, w Lipsku – razem z Agatonem Gillerem – redagował „Ojczyznę”, w Brukseli – z Włodzimierzem Wolskim – wydawał pismo Rządu Narodowego „Wytrwałość” (1864–1865), organ lewicy. Odwiedził Norymbergę, Magdeburg, Hamburg, Francję i Szwajcarię. W Belgii spędził kilka miesięcy w więzieniu z powodu zarzutu fałszowania banknotów rosyjskich (Po latach dwudziestu, „Kurier Warszawski” 1883, nr 22).

Od grudnia 1868 r. przebywał w Krakowie, był członkiem redakcji tamtejszego „Kraju” (do października 1869 r.), gdzie pisywał o sprawach galicyjskich, następnie – wraz ze Stanisławem Służewskim – redagował humorystyczny słownik „Abecadlnik” (1869–1870) wymierzony w stańczyków. Pracował wytrwale i dużo, publikował opowiadania, humoreski, komedie, tłumaczenia. Po odejściu z „Kraju” założył dziennik „Kurier Krakowski” (1870), redagował dwutygodnik humorystyczny „Coś” (1871–1872), dwutygodnik „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” (1872–1876) przekształcony we współredagowaną z Adolfem Dygasińskim „Modę” (1876). Współpracował z czasopismami lwowskimi: „Gazetą Lwowską” (1880–1882 – członek redakcji), „Gazetą Narodową”, „Dziennikiem Literackim”, „Tygodnikiem Literackim, Artystycznym, Naukowym i Społecznym”; wielkopolskimi: „Dziennikiem Poznańskim”, „Tygodnikiem Wielkopolskim”; a także z warszawskimi: „Tygodnikiem Mód”, „Opiekunem Domowym”, „Gazetą Polską”, „Kłosami”. W 1883 r. został sekretarzem redakcji „Kuriera Warszawskiego”, w l. 1884–1887 pełnił funkcję redaktora naczelnego (pisał m.in. Kronikę tygodniową). Od maja 1887 r. do końca życia był członkiem redakcji „Kuriera Codziennego”. Zmarł 19 III 1888 na chorobę serca. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość pisarska. Sabowski uchodził za erudytę i „omninbusa dziennikarskiego”. Znał siedem języków obcych, imponował encyklopedyczną wiedzą, zwłaszcza przyrodniczą i techniczną, miał łatwość pisania, zdolność zainteresowania czytelnika oraz poczucie humoru. „Jest to jeden z tych literatów – pisał Teodor Jeske-Choiński – którzy mogą w razie potrzeby zapełnić cały numer dziennika bez czyjejkolwiek pomocy” („Echo Muzyczne i Teatralne” 1886, nr 159). Zasłynął lirykami okolicznościowymi: Rozmowa cara z Gorczakowem, Bóg z Wami, Wiersz o czterech namiestnikach. W 1860 r. ukazały się Ziarna i plewy, zbiór utworów oryginalnych, tłumaczeń, satyrycznych gawęd i poematów nawiązujących do tradycji romantycznej. Popularność przyniosła mu publikacja przekładu Białej szaty Moritza Hartmanna, która stała się inspiracją wojenną dla młodych powstańców. Po 1863 r. ogłosił liczne przekłady twórczości Sándora Petőfiego, popularyzował dorobek Móra Jókaiego. Ponadto tłumaczył pisma: Émile’a Augiera, Alexandre’a Dumasa, Franza Holtzendorffa, Victora Hugo, Michaiła Lermontowa, Alfreda de Musseta, Friedricha Rückerta, Arthura Storcha, Hippolyte’a Taine’a i in. Na łamach czasopism publikował tłumaczenia utworów poetyckich, m.in. George’a Gordona Byrona, Heinricha Heinego, Aleksandra Puszkina. W dorobku dramatycznym Sabowskiego wyróżniają się komedia Pół miliona (1868) oraz dramat Wolni strzelcy w Wogezach (1870) oraz utwory napisane wraz z Józefem Narzymskim.

Sabowski-krytyk i bystry obserwator rzeczywistości angażował się w dyskusję nad tradycją niepodległościową i sensem zrywu 1863 r., czemu dał wyraz np. w Niepodobnych (1873), powieści-żywocie uchodźcy popowstaniowego, emigranta na obcej ziemi, opublikowanej następnie pod tytułem Na paryskim bruku (1886). Do osobistych doświadczeń i oceny powstania nawiązał również w powieściach Nad poziomy oraz w Chrzcie Polski (współautorstwo z J. Dzierzkowskim, 1877), a także w napisanej z Józefem Narzymskim tendencyjnej komedii politycznej Emigrant w Galicji (1869). Samobójcy. Powieść karpacka (1867) uważana jest za pierwszą polską powieść kryminalną.

Krytyka literacka. Sabowski był płodnym publicystą i krytykiem literackim. Głośna była jego reakcja na artykuł Wskazania polityczne Aleksandra Świętochowskiego zamieszczony w Ognisku. Książce zbiorowej wydanej dla uczczenia 25-letniej pracy T.T. Jeża (1882). Sabowski podważył argumenty Posła Prawdy w Kronice tygodniowej („Kurier Warszawski” 1883, nr 33), w dowcipnym i złośliwym tonie odrzucił postawę rezygnacji i perspektywę ugody z rządem carskim. Świętochowski w odpowiedzi krytykował adwersarza (Liberum veto, „Prawda” 1883, nr 7), na co Sabowski zareagował Polemiką („Kurier Warszawski” 1883, nr 40).

Sabowski interesował się kwestią kondycji publiczności teatralnej. W Siostrzanej duszy. Z pamiętników dramaturga („Echo Muzyczne i Teatralne” 1884, nr 40) nawiązał do prowadzonej tamże polemiki na temat roli i zadań publiczności teatralnej, w tym artykułów Stanisława Koźmiana Nasza publiczność, Edwarda Lubowskiego Jeszcze o „Naszej publiczności”, komedii Aleksandra Fredry Odludki i poeta (1825) oraz powieści Teodora Tomasza Jeża Siostrzane dusze (1872).

Ogłosił gruntownie opracowane biogramy i wspomnienia pośmiertne o: Fryderyku Skarbku (1867), Zenonie Fiszu (1870), Janie Kantym Turskim (1870), Józefie Hauke-Bosaku (1871), Gertrudzie Komorowskiej (1871), Józefie Ignacym Kraszewskim (1879, z A. Nowoleckim), Ignacym Piotrze Legatowiczu (1885) i Wacławie Szymanowskim (1887). Uporządkował też dorobek Bogusza Zygmunta Stęczyńskiego, poety i podróżnika, zestawiając alfabetycznie jego prace (1878). Promował kobiety piszące. W pochwalnym i niemal ekstatycznym artykule Nieznajoma poetka zachwycił się twórczością i niezwykłym talentem Marii Bartusówny, porównując jej dokonania z dorobkiem Teofila Lenartowicza („Ognisko Domowe” 1875, nr 60–61). Sądy o twórczości Bartusówny zamieścił także w formie listu do autorki („Dziennik Mód” 1875, nr 22). W piśmie tym Sabowski – redaktor naczelny – realizował misję upamiętniania portretów, jak to określił, „znakomitszych żyjących polskich autorek”. Przypomniał czytelnikom sylwetkę twórczą Pauliny Wilkońskiej („Dziennik Mód” 1873, nr 10). Jego zainteresowania wpłynęły znacząco na kształt repertuaru literackiego prezentowanego na szpaltach tej gazety. Dbał, by publikowano artykuły dotyczące kwestii kobiecej, biografie, korespondencje, kroniki, teksty krytyczne, ciekawostki naukowe. Obok recenzji literackich, przekładów, prozy i poezji rezerwował miejsce dla często nieznanych twórców (dział Z kraju i ze świata). W orbicie zainteresowań Sabowskiego znalazła się również Eleonora Ziemięcka. Dzieła filozofki zestawił z dorobkiem Gabrieli Puzyniny. Przy okazji, poruszając kwestię emancypacji, zaprezentował charakterystykę życia umysłowego Warszawy i Lwowa; uznał, że atmosfera lwowska nie sprzyja społecznej aktywności kobiet („Opiekun Domowy” 1870, nr 32).

Sabowski pojmował krytykę jako „sąd oparty na zasadach rozumu i smaku, niezmiennych i niedających się nagiąć ani do wymagań reklamy, ani do chętki szykanowania”. Ubolewał, że „kontrola działalności literackiej, za jaką uważamy krytykę, nie rozciąga się zupełnie na to, co się w pismach periodycznych drukuje”, preferując omówienia drobnej komedyjki lub słabej rzeźby (Przegląd literatury polskiej. „Orbeka”, powieść J.I. Kraszewskiego, „Przegląd Tygodniowy” 1868, nr 23). Jako recenzent doceniał przede wszystkim temat dzieła, inwencję autora, oryginalność myśli, umiejętność wzbogacenia literatury (Odczyty Deotymy w Poznaniu, „Tygodnik Ilustrowany” 1883, nr 7). Wychowany na literaturze romantycznej, popularyzował wiedzę na jej temat (omówienie poświęconego A. Mickiewiczowi numeru petersburskiego „Kraju”; „Kurier Warszawski” 1885, nr 333b).

Komentarz. Adam Dominik Bartoszewski zwrócił uwagę, że płodnością pisarską Sabowski przewyższał Józefa Ignacego Kraszewskiego („Towarzysz” 1870, nr 13). Pisał bowiem nie tylko o literaturze, ale także o rolnictwie, przemyśle, handlu, technologii, naukach przyrodniczych, medycynie, astronomii, teorii kartografii, dyskutował z Bolesławem Prusem o sztuce fotografii (Dokument. Do teki rozmyślań nad kronikami, „Kurier Codzienny” 1888, nr 27), jako szef biura stenograficznego ogłosił artykuł Stenografia („Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1873, nr 18) i na łamach „Dziennika Mód” zamieszczał zagadki logiczne, wskazał błędy w rozumowaniu Gottfrieda Wilhelma Leibniza (Pomyłka w dodawaniu popełniona przez Leibniza, „Tydzień Literacki” 1877, nr 46–47), wypowiadał się na temat zwolenników darwinizmu (Darwinizm, „Dziennik Mód. Pismo dla Polek” 1873, nr 19–20) czy teorii pisania listów (Wzorowy sekretarz polsko-francuski obejmujący 250 sposobów pisania listów, publikacja wzorowana na oryginale francuskim, zachowane wydanie opiewające 300 sposobów pisania listów, 1884). Sabowski uprawiał dziennikarski model krytyki literackiej – pisał dużo, szybko, lekko. Wiązało się to z kwestią finansową; niełatwo było zarobić na życie pracą pióra. Nie zapomniał jednak ideałów młodości, które połączył z hasłami emancypacyjnymi i działaniami na rzecz demokratyzacji społeczeństwa.