Sedlaczek Edward 

Karol Samsel

Powieściopisarz, dyplomata, dziennikarz. Pseudonimy: E. Zorian; Ewweli-Bej.

Informacje biograficzne. Edward Józef Sedlaczek urodził się 17 III 1859 w Żurawnie (obw. lwowski), był bratem Janiny Sedlaczkówny (1868–1899), literatki, pedagożki, autorki pisma dla kobiet „Przedświt”. Gimnazjum skończył w Stryju. Publikował wiersze, opowiadania, a także recenzje w prasie lwowskiej, „Gazecie Narodowej”, „Gazecie Lwowskiej”, „Dzienniku Polskim” i w kilku innych tytułach, a po jakimś czasie w prasie krakowskiej, w „Przeglądzie Literackim i Artystycznym” (wyd. przez K. Bartoszewicza). Twórczość powieściową zapoczątkował we Lwowie powieścią Romans z aktorką (1881), wydał też zbiór trzech nowel Fragmenty z życia (1882). W Warszawie opublikował powieści współczesne Pan Wincenty, szkic z natury (1884) i Czy takich wiele? (1887). Zmiana miejsca zamieszkania (ze Lwowa na Warszawę) w końcu lat 80. przypieczętowała zmianę obiektu zainteresowań pisarza; zaczął tworzyć powieści historyczne adresowane do młodzieży: Z krzyżackich bojów (1883), Popiel i Piast (1883), Chrzest Mieczysława (1883), Bohaterowie i niewolnicy, powieść z dziejów dawnej Romy (1885), Dwaj bracia, powieść z dziejów starożytnej Grecji (1885). Potem powstało jeszcze kilka powieści tego rodzaju (Mieszczańska duma, 1887; Pod godłem krzyża, 1901; Dopust boży, 1901; Bohaterskie boje, 1903; Przez zasługi do korony, 1912; Miłość królewska, 1912). Były wznawiane także po śmierci autora. Sedlaczek współpracował z Walerym Przyborowskim przy tworzeniu dziennika „Chwila”, nadsyłał korespondencje ze Lwowa, gdzie mieszkała jego matka i dokąd, szczególnie w okresach gorszego samopoczucia i dokuczliwej biedy, chętnie wracał.

Zapoczątkowane w 1887 r. podróże dyplomatyczne i dłuższe pobyty w Turcji, jako konsekwencja podjęcia pracy w konsulacie austriackim w Warszawie dzięki protekcji Władysława Łozińskiego, oddziałują na twórczość najczęściej pośrednio. Z pobytów na placówkach austriackich w Kijowie (do 1895 r.), Batumi (kierował wicekonsulatem, 1896–1897), w rosyjskiej Nowosielicy, bułgarskim Burgas (kierownik konsulatu, 1904–1906, wicekonsul 1907– –1912), rumuńskim Ploeszti wyłania się jednak fabuła powieści orientalno-obyczajowej Suryawansa. Powieść na tle życia Ormian tureckich (1900, wyd. pod pseud. Ewweli-Bej); posłużenie się pseudonimem tłumaczy wydawca, autor, „zajmując […] dość wybitne stanowisko w Turcji, której stosunki opisuje krytycznie, nie życzy sobie być poznanym”. Nie wiemy, ile jest w tym prawdy i jaką drogą prosty kancelista otrzymał zadania dyplomatyczne, niemniej Sedlaczak był zainteresowany Bałkanami i odnosił się do napięć etnicznych na tym terenie (Eine politische Tragödie, 1906, rkps w BN; Die Frau, der Koran und der Untergang der Türkei, 1913). Wydał też tom wspomnień Po śladach twórczości i zniszczenia (1912), zapiski z podróży po południu Europy wzbogacone refleksjami na temat cywilizacji europejskiej i jej stosunku do antycznej przeszłości.

Zachowana fotografia z 1916 r., opisana jako „Edward Sedlaczek w mieszkaniu w Ploeszti” (południowa Rumunia – w tym czasie neutralna politycznie), pozwala snuć przypuszczenia, że I wojnę światową (lub jej część) pisarz spędził w tamtych stronach, będąc dobrze zadomowionym.

Edward Sedlaczek zmarł 4 X 1917 we Lwowie, pozostawiwszy żonę Olgę z d. Krause oraz dorastające dzieci: Olgę Jadwigę (1891–1971; jej córki Jadwiga Maria Piętnik oraz Ewa Maria Piętnik zginęły w powstaniu warszawskim 1944 r.) i Franciszka Edwarda (1894–1978), bibliologa, bibliotekarza, historyka.

Badacz romantyzmu. W środowisku literackiej Warszawy Sedlaczek funkcjonował również jako autor nieznanego, najpewniej niepublikowanego studium o Irydionie Zygmunta Krasińskiego (wspomina o tym autor artykułu; „Przegląd Tygodniowy” 1886, nr 47). Mało osób wiedziało, że jego juwenilną pracę o Dziadach odrzucił w 1880 r. Józef Ignacy Kraszewski. Opracowanie „Irydion” jako dramat psychiczny (1912) Sedlaczek wydał w roku obchodów stulecia urodzin Krasińskiego, zbierając bardzo pochlebne recenzje wybitnych badaczy: „»Chwile upadku«, w których hart ducha Irydionowego mdleje, a marzenie, tkliwość, liryzm ogarnia bohatera, rozpatrywa p. Z. kolejno, dochodząc niekiedy do wyników bardzo zajmujących, chwytając bystro bardzo delikatne nawet, wymykające się odcienie uczucia; zwrócono też uwagę na psychologię postaci pomniejszych (Alexandra, Heliogabala, Simeona, Mammei). Jeden tylko Massynissa – przyznaje p. Z. – nie jest człowiekiem i nic ludzkiego w sobie nie ma”. Temat „traktowany »po literacku«, a więc bez pretensji do naukowego aparatu. Wszelako dziełko to nie powinno przejść bez uwagi, gdyż w literaturze o Irydionie nie będzie ono ostatnim. Krasiński-psycholog zyskuje dzięki p. Z. niemało” (Z. Łempicki). Kornelowi Ujejskiemu Sedlaczek poświęcił szkic Ostatni romantyk („Niwa” 1886, t. 30, nr 286–287), w którym zauważył, że okres 1846–1860 należy do zaniedbanych przez historię literatury najnowszej, a Ujejski jest pisarzem szczególnym, tworzącym „wśród burz i przewrotów”.

Aktywność Sedlaczka, kariera dyplomatyczna mogły wpłynąć na niechętny odbiór jego osoby. Nazwano go m.in. „importowanym krytykiem”, obdarzonym zupełnym „brakiem drażliwości na punkcie programów politycznych”; dodawano: „[…] pan Zorian jest lwowskim dziecięciem”, „w krytykach jego […] najbieglejsza analiza chemiczna nie wykryje gramu zdrowej myśli” („Przegląd Tygodniowy” 1885, nr 47). Recenzje Sedlaczka były częściej zwykłymi (pisanymi anonimowo) sprawozdaniami z mało ambitnych inscenizacji teatralnych niż prawdziwymi recenzjami. Przypadek takiej quasi-recenzji z „Kuriera Porannego”, wykpionej przez publicystę „Przeglądu Tygodniowego”, mógł dotyczyć dwu sztuk wystawionych w Teatrze Małym – komedii Maurice’a Desvallières’a Pożycz mi twej żony i drugiego utworu spółki Henri Chivot–Alfred Duru Zbytek mojej żony. Recenzent poświęcił kilka zdań pierwszej z komedii, nie tłumacząc, dlaczego pominął drugą („Kurier Poranny” 1885, nr 37). Takie postępowanie obnażało według Adama Wiślickiego niedojrzałość dziennikarza. Niewykluczone, że błaha historia była oznaką niechęci skrywającej poważniejsze powody.