NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
B
\
Stanisław BIENIASZ

Stanisław BIENIASZ
Autorka hasła: Barbara Marzęcka

Stanisław BIENIASZ
Autorka hasła: Barbara Marzęcka

1950–2001

Pseud.: Michał Bielecki.

Prozaik, dramatopisarz, publicysta.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, PRZEKŁADY, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 9 lipca 1950 w Pawłowie (od 1951 dzielnica Zabrza). W 1964 rozpoczął naukę w Technikum Budowlanym w Zabrzu. W tym okresie działał w szkolnym zespole teatralnym. Po zdaniu matury w 1969 ubiegał się o przyjęcie do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, rok później rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach; studiów nie ukończył. Podejmował różne prace zarobkowe, m.in. pracował jako nauczyciel w szkole specjalnej, ślusarz w hucie, pracownik administracji kopalnianej, mistrz budowlany, konstruktor w biurze projektów, technolog, inspektor, instruktor kulturalno-oświatowy w hotelu robotniczym, kierownik klubu, kierownik działu socjalnego. Debiutował w 1977 fragmentem monodramu pt. Jakim pragnę być, opublikowanym na łamach pisma „Poglądy” (nr 22) oraz monodramem Hotel pod Konfesjonałem, wystawionym w zabrzańskim Teatrze Nowym. Od 1978 był publicystą „Głosu Zabrza”. W 1981 został członkiem ZLP. W tymże roku wyjechał z rodziną przez Austrię (obóz przejściowy we Friedlandzie) do RFN; zamieszkał w miejscowości Mettmann w Nadrenii Północnej; uzyskał status przesiedleńca i obywatelstwo niemieckie. Jako publicysta i prozaik podjął współpracę z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa oraz z polską redakcją radia Deutschlandfunk w Kolonii, gdzie m.in. ogłaszał swoje słuchowiska. Drukował artykuły na temat regionalizacji i autonomii Górnego Śląska na łamach paryskiej „Kultury”. Przez krótki czas działał także w Oberschlesisches Landesmuseum w Ratingen. W 1986 otrzymał w RFN nagrodę Oberschlesischer Kulturpreis. W 1994 powrócił do Polski i zaangażował się w sprawy społeczne Śląska. Kontynuował pracę literacką i publicystyczną. Artykuły, szkice i prozę drukował m.in. na łamach dodatku do „Gazety Wyborczej” — „Katowice” (tu m.in. w 1996–97 komiks pt. Zegarek Jorga Szymały) oraz w miesięczniku „Śląsk” (1998–2000). Pełnił funkcję radnego i przewodniczącego Komisji Kultury i Sportu w Zabrzu. Był pomysłodawcą Ogólnopolskiego Festiwalu Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość przedstawiona”, a w 2000 został jego dyrektorem programowym. Angażował się w dialog polsko-niemiecki: w 1996 współzałożył, a następnie przewodniczył Regionalnemu Towarzystwu Polsko-Niemieckiemu z siedzibą w Gliwicach (w 2001 przyjęło jego imię) oraz działał w powstałym w 1998 Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej, zrzeszającym stowarzyszenia i związki polsko-niemieckie. Zmarł 11 lutego 2001 w Zabrzu; pochowany tamże na cmentarzu parafialnym przy kościele św. Józefa. W 2001 uhonorowany pośmiertnie Złotym Krzyżem Zasługi, Nagrodą Prezydenta m. Zabrza i Honorową Nagrodą im. W. Korfantego.

TWÓRCZOŚĆ

1. Hotel pod Konfesjonałem. [Monodram]. Praprem.: Reż.: M. Daszewski. Zabrze, T. Nowy, Mała Scena 1977. Druk „Nowy Wyraz” 1979 nr 5 s. 50–61.
Wyst. nast.: Katow., T. Nowego Widza 1978. Inf. Autora.
2. Hałdy. (Sztuka w dwóch aktach). „Dialog” 1979 nr 10 s. 5–31. Praprem.: teatr.: Reż.: W. Matuszak. Koszalin, Bałtycki T. Dram. im. J. Słowackiego. Scena Studio. 1980; radiowa: Reż.: S. Bieniasz. Radio 1980.
Wyst. nast.: Reż.: S. Bieniasz. Katow., T. Śląski im. S. Wyspiańskiego, Scena Kameralna 1995.
Nagroda w konkursie na pol. sztukę współcz. ogł. przez Min. Kultury i Sztuki oraz Komitet Organizacyjny Festiwalu Pol. Sztuk Współcz. we Wr. w 1979.
Przekł. słowac.: Odval. Drama w 2 dejstvách. [Przeł.] M. Andráš. Bratislava 1981.
3. Wszystko za nic. [Monodram]. Praprem.: Reż.: M. Niedźwiecki. Katow., T. Młodego Widza 1979.
Inf. Autora.
4. Czerwone słoneczko. Sztuka w 2 aktach. Praprem.: Reż.: J. Połoński. Zabrze, T. Nowy 1980.
5. Urlop zdrowotny. (Sztuka w dwóch aktach). „Dialog” 1980 nr 10 s. 5–32. Praprem.: teatr.: T. im. Jana Kochanowskiego w Radomiu 1980; tv: Reż.: K. Kutz. TVP 1981; radiowa: Reż.: W. Maciejewski. Radio 1981.
6. Redakcja. Sztuka w 2 aktach. Powst. 1981.
Wyróżnienie I stopnia w konkursie dramaturgicznym w Sos­nowcu w 1981. Inf. K. Karwata w: S. Bieniasz: Stary portfel i inne utwory dramatyczne, poz. 32.
7. Stary portfel. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1981. Praprem.: Reż.: K. Kutz. TVP 1989. Druk zob. poz. 32.
Emisja zakończonej w 1981 realizacji tv została wstrzymana przez cenzurę.
8. Zgodnie z porządkiem. [Monodram]. Praprem.: Reż.: K. Kutz. Katow., T. Młodego Widza 1981.
Inf. Autora.
9. Ostry dyżur. Opowiadania. Londyn: Pol. Fundacja Kult. 1984, 157 s. Wyd. nast. [Wwa:] Res­publica 1988. Przedr. zob. poz. 11.
Zawartość: Podanie o zezwolenie na życie; Konrad; Recepta; Ostry dyżur; Trzynastego kolejnego miesiąca; Kariera; Tydzień przed wypłatą; Spowiedź; Święty Mikołaj w barze „Bambino”; Strach; Wychowanie dla socjalizmu; Strefa ciemności.
10. Biografia. Sztuka w dwóch aktach. „Dialog” 1990 nr 8 s. 5–40. Praprem.: teatr.: pt. Biografia kontrolowana. Reż.: J. Zegalski. Katow., T. Śląski im. S. Wyspiańskiego 1991; radiowa: Cz. 1–3. Reż.: A. Gryzik. Radio 1993. Przedr. zob. poz. 32. Wersja zmien. w jęz. niem. zob. poz. 20, w gwarze śląskiej zob. poz. 21.
Wyst. nast.: Reż.: S. Bieniasz. Zabrze, T. Nowy 1997; Reż. S. Bieniasz. Gliwice, Dom Współpracy Pol.-Niem. 1999.
11. Podanie o zezwolenie na życie. Opowiadania. Gliwice: Wokół Nas 1991, 198 s.
Zawiera opowiadania z poz. 9 [oprócz: Strefa ciemności] oraz nowe: Koniec, początek; Ścigany; Inni ludzie; Klauzura; Patrol; Świadek; Ludzie i szczury; Konspira; Szpotański; Okno; Powrót; Bez absolucji; Pomnik.
12. Rekonstrukcja. [Powieść]. Pozn.: SAWW 1991, 125 s.
13. Ucieczka. [Powieść]. Wwa: Czyt. 1991, 250 s.
14. W pobliżu Königsallee. Słuchowisko radiowe. „Dialog” 1991 nr 4 s. 34–48. Praprem.: radiowa: Reż.: S. Bieniasz. Radio 1992; tv pt. Niedaleko Königsallee: Reż.: J. Sztwiertnia. TVP 1993. Przedr. zob. poz. 32. Por. poz. 23.
II nagroda w konkursie Programu II Pol. Radia i Rozgłośni w Katow.
15. Nowi. Słuchowisko radiowe w 2 cz. Radio (Katow.) na zlecenie Red. Pol. Deutschlandfunk (Kolonia) 1992.
Inf. K. Karwata w: S. Bieniasz: Stary portfel i inne utwory dramatyczne, poz. 32.
16. Christoph i Jadwiga. (Sztuka w dwóch aktach). Praprem.: Reż.: B. Kasztelaniec. Radio (Katow.) na zlecenie Deutschlandfunk (Kolonia) 1992. Druk „Not. Teatr.” 1993 nr 6 s. 79–168.
17. Spółka rodzinna. Scenariusz serialu telewizyjnego w 19 odcinkach. Reż.: J. Sztwiertnia (odcinki 1–6, 11–19), J. Dymek (odcinki 7–10). TVP 1994–1995.
18. Sponsor. [Utwór dramatyczny]. Praprem. radiowa: Reż.: S. Bieniasz. Radio (Katow.) 1995; teatr.: Reż.: S. Bieniasz. Katow., Górnośląskie Centrum Kultury. Scena 113 1996. Por. poz. 19.
19. Sponsor i jego autor. [Powieść]. Katow.: Książnica 1995, 137 s. Współcz. Proza Pol. Por. poz. 18.
20. [Biografia]. Praprem.: Reż.: S. Bieniasz. Ruda Śląska, Miej. Ośrodek Kultury 1996.
Wersja zmien. w przekł. niem. poz. 10.
21. [Biografia]. Praprem.: Reż.: S. Bieniasz. Ruda Śląska, Miej. Ośrodek Kultury 1997.
Wersja zmien. w gwarze śląskiej poz. 10.
22. Dziewczyna z Banku Prowincjonalnego SA. [Powieść]. Katow.: Książnica 1997, 185 s. Prywatny Detektyw Opowiada, 3.
Podp. pseud.: Michał Bielecki.
23. Niedaleko Königsallee. [Powieść]. Katow.: Książnica 1997, 241 s. Por. poz. 14.
24. Osiedle prominentów. [Powieść]. Katow.: Książnica 1997, 172 s. Prywatny Detektyw Opowiada, 4.
Podp. pseud.: Michał Bielecki.
25. Siostra komandosa. [Powieść]. Katow.: Książnica 1997, 172 s. Prywatny Detektyw Opowiada, 2.
Podp. pseud.: Michał Bielecki.
26. Stara klasa. [Powieść]. Katow.: Książnica 1997, 181 s. Wyd. 2 tamże 2003. Prywatny Detektyw Opowiada, 1.
Podp. pseud.: Michał Bielecki.
27. Górnoślązacy w XX wieku = Oberschlesier im 20. Jahrhundert. [Album]. Teksty: S. Bieniasz, B. Szczech. Red. i dobór fot.: R. Budnik. Przeł. P. Żwak. Gliwice: Wokół nas Rafał Budnik&Marek Kusto 1998, 91 s. Dom Współpracy Pol.-Niem. w Gliwicach, Regionalne Tow. Pol.-Niem. z siedzibą w Gliwicach.
28. Pora zbiorów. Sztuka w 3 aktach. „Dialog” 1998 nr 6 s. 5–35. Praprem.: Reż.: B. Ciosek. Sos­nowiec, T. Zagłębia 1999.
29. Losy Górnoślązaków w dwudziestym wieku. [Szkic]. Gliwice: Dom Współpracy Pol.-Niem. [2000], 22 s. Wyd. nast. tamże: [wyd. 2] 2002, [wyd. 3] 2005.
30. Senator. Sztuka w 2 aktach. Praprem.: Reż.: S. Bieniasz. Zabrze, T. Nowy 2000. Druk zob. poz. 32.
31. Transfer. Komedia w 2 aktach. „Dialog” 2001 nr 10 s. 5–47. Praprem.: tv: Reż.: W. Krzystek. TVP 2002; teatr.: Reż.: B. Wyszomirski. Zabrze, T. Nowy 2009.
32. Stary portfel i inne utwory dramatyczne. Wybór, wstęp i oprac.: K. Karwat. Gliwice: Dom Współpracy Pol.-Niem., Katow.: Bibl. Śl. 2003, 284 s.
Zawartość: K. Karwat: S. Bieniasza ucieczki i powroty [wstęp]. – Stary portfel [poz. 7]; Biografia [poz. 10]; W pobliżu Königsallee [poz. 14]; Niedaleko Königsallee, na Bożywerku; Senator [poz. 30]. – Nadto wykazy utworów i ich realizacji: Monodramy, sztuki teatralne, scenariusze filmowe, słuchowiska radiowe oraz adapt.; Realizacje teatralne, realizacje telewizyjne, realizacje radiowe (wybór). – Nota wydawnicza.
33. Górny Śląsk — świat najmniejszy. Szkice, publicystyka, proza. Wybór, wstęp i oprac.: K. Karwat. Gliwice: Dom Współpracy Pol.-Niem. 2004, 255 s.
34. Naczelnik. [Utwór dramatyczny]. Praprem.: Reż.: M. Wortman. Zabrze, T. Nowy 2005.
Nagroda Grand Prix V Festiwalu Dramaturgii Współcz. „Rzeczywistość przedstawiona” w Zabrzu w 2005.
Nadto, według inf. K. Karwata (we wstępie do: S. Bieniasz: Stary portfel i inne utwory dramatyczne, poz. 32), utwory nieopublikowane znajdujące się w Bibl. Śląskiej w Katow., m.in.: Blemenfeld. Sztuka w dwóch aktach. – Co jest grane? Monodram. – Jorg robi czwarte powstanie. Komedia śląska w dwóch aktach. – Nocny pociąg. Sztuka w dwóch aktach. – Ostatni dzień. Tragikomedia w dwóch aktach. – Ostatnie słowo Medei. Sztuka w jednym akcie. – Po obu stronach kraty. Sztuka w dwóch aktach. – Poranek jest bękartem nocy. Sztuka w trzech aktach. – Terror, śmierć i nadzieja. Sztuka w trzech aktach. – Tłumacz. Albo o Wandzie co chciała Niemca. Sztuka w dwóch aktach. – Transformacja. Sztuka w dwóch aktach. – Urodzaj na truskawki. Monodram. – W górę i w dół. Sztuka w dwóch aktach. – Willa „Concordia”. Scenariusz filmu fabularnego.

Prace redakcyjne:
1. Nowa przedsiębiorczość i nowa klasa średnia w nowych landach niemieckich. [Publicystyka]. Red.: S. Bieniasz, T. Schape. Gliwice: Wokół Nas. Fundacja im. F. Eberta. Biuro na Śląsku 1996, 74 s.
2. Polsko-niemiecka wspólnota losów — uciekinierzy, wysiedleni, wypędzeni w niemieckiej „literaturze wypędzenia” i polskiej literaturze kresowej. Konferencja literacka. Gliwice 21–23 listopad 1996. Red.: K. Karwat, T. Schape, S. Bieniasz. Przeł.: W. Johling, S. Bieniasz. Gliwice: Wokół Nas; Regionalne Tow. Pol.-Niem. [1996], 219 s.

PRZEKŁADY i adaptacje

H. Lipiński-Gottersdorff: Stern der Unglück­lichen. [Powieść]. Przekł. i adapt. radiowa pt. Gwiazda nieszczęśliwych: S. Bieniasz. Reż.: B. Kasztelaniec. Radio (Katow.) na zlecenie Red. Pol. Deutschlandfunk (Kolonia) 1990.
A. Scholtis: Ostwind. [Powieść]. Przekł. i adapt. radiowa w 4 cz. pt. Wiatr od wschodu: S. Bieniasz. Radio (Katow.) na zlecenie Red. Pol. Deutschlandfunk (Kolonia) 1991.
Zob. też Prace redakcyjne poz. 2.

OPRACOWANIA (wybór)

  • Wywiady: Odrzuceni. Rozm. K. Karwat. „Tak i Nie” 1989 nr 88; Daleko od Śląska. Rozm. M. Oramus. „Czas Krak.” 1991 nr 113; Nie czułem romantyzmu. Rozm. A. Krzemiński. „Polityka” 1991 nr 35; Nie można odejść na zawsze. Rozm. E. Grochowska. „Tryb. Śl.” 1991 nr 20; Na razie jestem wściekły. Rozm. G. Łęcka. „Polityka” 1994 nr 39, przedr. w: G. Łęcka: Salon literacki. Wwa 2000; Śląska woda. Rozm. K. Masłoń. „Rzeczpospolita” 1995 nr 128; Integracja wyższego poziomu. Rozm. J. Górdziałek. „Opcje” 1996 nr 2; Żyjemy w tej samej przestrzeni. Rozm. M. Łukowski. „Śląsk” 1996 nr 4; Granica, której nie ma. Rozm. S. Bereś. „Opcje” 2000 nr 6.

Ogólne

  • K. KARWAT: Stanisław Bieniasz — śląski los. Zabrze: M-Studio 2011, 77 s. [Tu także dwa teksty S. Bieniasza: Świat najmniejszy; Cud nad Czarnawką].
  • F. NETZ: Wyznania. „Panorama” 1980 nr 8.
  • M. ZIELIŃSKI: Ucieczka przed Polską. „Kultura”, Paryż 1991 nr 6.
  • J. GÓRDZIAŁEK: Wizje pogranicza w pisarstwie S. Bieniasza. „Opcje” 2000 nr 6.
  • K. KARWAT: Bieniasz, czyli Śląsk. „Dialog” 2001 nr 10.
  • J. KIJONKA: Pisarz śląskiego losu. „Gaz. Wybor.” 2001 nr 38 dod. „Katowice”.
  • J. KUCZERA: List do przyjaciela. S. Bieniasz. „Śląsk” 2001 nr 4.
  • D. LUBINA-CIPIŃSKA. S. Bieniasz. (1950–2001). Piewca losu Górnoślązaków. „Rzeczpospolita” 2001 nr 52.
  • M. SMOLORZ: Przygnieciony Śląskiem. „Gaz. Wybor.” 2002 nr 33 dod. „Katowice”.
  • K. KARWAT: Czego nauczył nas S. Bieniasz. Wierzył w pojednanie. „Gaz. Wybor.” 2004 nr 231 dod. „Katowice”.
  • K. KARWAT: Bieniasz oskarża. „Śląsk” 2004 nr 10.
  • J. TERMER: Rozterki emigranta. Bieniasz. W tegoż: Z przełomu wieków, czyli literatury dzień powszedni (1990–2008). Tor. 2009.
  • J. KUCZERA: S. Bieniasz narodził się z teatru. [Wywiad]. Rozm. D. Lubina-Cipińska. „Śląsk” 2011 nr 5.

Hałdy

  • W. NAWROCKI: Interes. Debiut dramaturgiczny. „Tryb. Rob.” 1980 nr 53.
  • M. SZPAKOWSKA: Bieniasz, czyli o pretensji do świata. „Dialog” 1980 nr 10 [dot. też: Urlop zdrowotny].
  • K. MASŁOŃ: Dramat koalkoholizmu. „Rzeczpospolita” 1995 nr 228.

Urlop zdrowotny

  • M. SZPAKOWSKA: Bieniasz, czyli o pretensji do świata. „Dialog” 1980 nr 10 [dot. też: Hałdy].

Stary portfel

  • D. BUCHWALD. „Antena” 1989 nr 16.
  • J. SKWARA: Gorzki chleb. „Ekran” 1989 nr 19.
  • K. KUTZ: „Jak hartowała się stal”. „Gaz. Wybor.” 2007 nr 40 dod. „Katowice”.

Ostry dyżur

  • S. KOSSOWSKA. „Nowy Dz.”, Nowy Jork 1985 nr z 28 III dod. „Prz. Pol.”.

Biografia

  • K. KUTZ: Górnośląska biografia S. Bieniasza. „Dialog” 1990 nr 8.
  • K. KARWAT: Według Bieniasza. „Panorama” 1991 nr 7.
  • J. SIERADZKI: Dopłata do powrotu. „Polityka” 1991 nr 15.
  • J. SIERADZKI: Life of a self-contained Silesian. „Biography” by S. Bieniasz. „The Theatre in Poland”, Wwa 1991 nr 3.
  • K. KARWAT: „Biografia” po śląsku. „Dz. Zach.” 1999 nr 284.

Rekonstrukcja

  • J. TERMER: Rozterki emigranta. „Nowa Europa” 1992 nr 8.
  • M. ORSKI: Czas rozkładu dominium. „Prz. Powsz.” 1993 nr 1.
  • M. ORSKI: „Rekonstrukcja” po „Ucieczce”. „Opole” 1993 nr 1/2 [dot. też: Ucieczka].

Ucieczka

  • M. PĄKCIŃSKI: Krajobraz po entropii. „Potop” 1991 nr 8/9.
  • M. ORSKI: „Rekonstrukcja” po „Ucieczce.” „Opole” 1993 nr 1/2 [dot. też: Rekonstrukcja].
  • M. ZIELIŃSKI: Ucieczka przed Polską. W tegoż: Ucieczka przed Polską. Kr. 2006.

  • K. KARWAT: PRL-owskie rozrachunki. „Śląsk” 1996 nr 2.

  • M. ORSKI: Autor i jego „sponsor”. „Odra” 1995 nr 11.
  • R. BEDNARCZYK: Jak sponsor z autorem. „Śląsk” 1996 nr 9.

Niedaleko Königsallee

  • Z. CHOJNOWSKI: Granice i ograniczenia. „Nowe Książ.” 1998 nr 5.
  • P. MAJERSKI: Heimatlos. „Śląsk” 1998 nr 10.
  • M. ORSKI: W kręgu mitu Königsallee. „Prz. Powsz.” 1998 nr 3.

Pora zbiorów

  • K. KARWAT: Ciche dramaty. „Śląsk” 1999 nr 12.
  • H. WACH-MALICKA: Efekt domina. „Dz. Zach.” 1999 nr 247.

Stary portfel i inne utwory dramatyczne.

  • K. KARWAT: Od „Starego portfela” do „Senatora”. „Śląsk” 2002 nr 2.
  • B. WIDERA: Kogo obchodzi? „Śląsk” 2003 nr 11.

Górny Śląsk — świat najmniejszy

  • B. WIDERA: Biedni ludzie. „Śląsk” 2005 nr 7.

Naczelnik

  • I. KACPRZAK: W życiu jak na scenie. „Dz. Zach.” 2005 nr 257.