Teresa WALAS

Autor(ka) hasła: Katarzyna Batora

ur. 1944

Pseud.: Salwa; T.W.

Historyk i teoretyk literatury, krytyk literacki.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzona 24 grudnia 1944 w Krakowie; córka Mariana Walasa, księgowego, i Wiktorii z domu Jurek. Uczyła się w IX Liceum Ogólnokształcącym im. J. Joteyko w Krakowie; w 1962 zdała maturę. Następnie podjęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ); w 1967 uzyskała magisterium na podstawie pracy Powieść popularna dwudziestolecia międzywojennego, napisanej pod kierunkiem prof. Henryka Markiewicza. W 1967-68 pracowała jako stażystka w Katedrze Historii Literatury Polskiej UJ, a od maja 1969 jako wykładowca w tejże Katedrze. Debiutowała w 1969 artykułem pt. Bez szlachectwa. (O międzywojennej powieści popularnej), zamieszczonym na łamach „Życia Literackiego” (nr 30); w piśmie tym publikowała liczne artykuły do 1980 (podp. też: T.W.). Artykuły poświęcone literaturze Młodej Polski, literaturze popularnej, literaturze współczesnej i problemom kultury publikowała m.in. w „Nowych Książkach” (1970-81), „Tekstach” (1972-73), „Literaturze” (1972, 1974), „Pamiętniku Literackim” (1977, 1982, 1989). W 1972 została zatrudniona jako asystent w Instytucie Filologii Polskiej UJ. Po odbyciu studiów doktoranckich w 1976 uzyskała doktorat na podstawie rozprawy pt. Literatura polska wobec dekadentyzmu (promotor prof. Henryk Markiewicz) i otrzymała stanowisko adiunkta w Zakładzie Teorii Literatury i Poetyki UJ. W 1978 i 1983 wykładała literaturę i język polski w Stanach Zjednoczonych w Alliance College (Cambridge Springs, Pensylwania) oraz w University of North Carolina (Chapel Hill). Recenzje i artykuły zaczęła ogłaszać także m.in. w „Dzienniku Polskim” (1979-80; tu liczne recenzje teatralne), „Piśmie” (1981; podp. też: Salwa), „Twórczości” (1981, 1983-88), „Odrze” (1985-86, 1989), „Ruchu Literackim” (1986). „Tygodniku Powszechnym” (1987-91, 1997, 2001). W 1980-95 należała do NSZZ „Solidarność”; była członkiem Komisji Uczelnianej Związku na UJ. W 1987 wykładała w Institute of European Studies w Wiedniu. W 1989 została członkiem SPP; w 1996-99 i od 2000 wchodziła do Zarządu Głównego Stowarzyszenia. W 1990 była współzałożycielką pisma „Dekada Literacka”, w którym pracowała początkowo jako sekretarz redakcji, a od 2000 zastępca redaktora naczelnego; w piśmie tym publikowała liczne recenzje, artykuły i felietony. Sporadycznie publikowała też w „Dialogu” (1990), „Tekstach Drugich” (1990, 2008), „Znaku” (1996, 2000, 2011). W 1991-93 kierowała działem przekładów „Pamiętnika Literackiego”. W 1994 na podstawie rozprawy pt. Czy jest możliwa inna historia literatury? uzyskała na UJ habilitację. W 1999 została członkiem Polskiego PEN Clubu. W 2002 otrzymała stanowisko profesora nadzwyczajnego UJ. W 2002-04 pełniła funkcję wicedyrektora Instytutu Polonistyki UJ. W 2004 otrzymała tytuł naukowy profesora i podjęła pracę w nowo utworzonej Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych Wydziału Polonistyki UJ. Prowadziła też zajęcia z krytyki literackiej na Studium Literacko-Artystycznym UJ. W 2007 została redaktorem naczelnym pisma Wydziału Polonistyki UJ pt. „Wielogłos”. W 2012 po rozwiązaniu pisma „Dekada Literacka” została zastępcą redaktora naczelnego nowo powstałego dwumiesięcznika „Nowa Dekada Krakowska”, nadal publikując na jego łamach liczne artykuły i recenzje. W 2012 weszła też w skład Zarządu Fundacji Wisławy Szymborskiej. Mieszka w Krakowie.

W 1994 jej uczniowie założyli Towarzystwo Admiratorów Teresy Walas, które wkrótce przemianowało się na Limeryczną Lożę Admiratorów, a dorobek tego gremium został opublikowany pt. Liber limericorum to jest Wielka Xięga Limeryków i Innych Utworów ku Czci Jej Wysokości Królowej Loży Teresy Walas jako też przy Innych Okazjach Sposobnych przez Limeryczną Lożę Jej Admiratorów Ułożonych (Kr. 1997).

TWÓRCZOŚĆ

1. Ku otchłani. (Dekadentyzm w literaturze polskiej 1890-1905). Kr.: WL 1986, 303 s.
   Rozprawa doktorska. – Nagroda Funduszu Literatury w 1987.
   Zawartość: Rozważania metodologiczne. – Dekadentyzm wśród prądów epoki: Treść i zakres pojęcia; Światopogląd jako tekst; Pozytywistyczno-naturalistyczna rama światopoglądu dekadenckiego; Światopogląd dekadencki; Praktyka literacka. – Dekadentyzm polski jako szczególna postać prądu europejskiego: Dekadentyzm wobec ideałów aprobowanych; Kształtowanie się dekadentyzmu: czynniki hamujące i transformujące; Idea dekadencji i mitologie ją zastępujące; Ewolucja niszcząca; Kryzys wartości: nicość jako wartość; Oblicza szatana; Osobowość rozszczepiona i „mózgowcy”; Perwersja i sztuczność; Estetyzm dekadencki czy modernistyczny?; Kłopoty z poetyką.
2. Czy jest możliwa inna historia literatury?. Kr.: Universitas 1993, 213 s.
   Rozprawa habilitacyjna.
   Zawartość: I. Horyzont metodologiczny: przeciw historii; Ku historii nowej: Wellek, czyli sceptycyzm; Strukturalistyczna krytyka historii: Lévi-Strauss i Foucault; Spór z obiektywizmem: prezentyzm, narratywizm, figuratywność; Nowy biologizm i konstruktywiści niemieccy; Retoryczność dokumentu i dekonstruktywizm; „Nowy” historycyzm; Historia tradycyjna w oczach hermeneuty: Gadamer; Hermeneutyczna fenomenologia historiografii: Ricoeur. – II. Czy jest możliwa inna historia literatury?: Rekonesans. Model „ekspozycji muzealnej” i model organiczno-dynamiczny; Interwencja strukturalizmu; Wyjaśnianie przez fabularyzację; Ku innej perspektywie opisu; Dynamika literacka; Perspektywa wewnętrzna i zewnętrzna; Wartościowanie i selekcja; Podmiot literackich działań; Problem zmiany; Zdarzenie literackie; Dokument literacki; Perspektywa historyczna.
3. Zrozumieć swój czas. Kultura polska po komunizmie. Rekonesans. Kr.: WL 2003, 294 s. Obrazy Współczesności.
   Nagroda im. K. Wyki w 2005.
   Zawartość: Kultura polska po komunizmie – między kulturą socjalistyczną a postmodernizmem; „Zmierzch paradygmatu” – i co dalej?; Zawiązany język, czyli o milknięciu intelektualistów.
   Przekł. ang. (fragm.): Polish culture after communism. First impressions. [Przeł.] M.G. Levine. W: Swedish-Polish modernism. Stockholm 2003 s. 245-256.
4. Pogodzić Mrożka z Grottgerem… Ostatnie chwile przed dwustuleciem Sceny Narodowej w Krakowie. 1977-1981. [Autorzy:] K. Pleśniarowicz, T. Walas. Kr.: Księg. Akademicka 2005, 525 s.
   Dot. Nar. Starego T. im. H. Modrzejewskiej. – Tu T. Walas: Sezon 1979/1980, s. 151-310 [recenzje teatralne druk. wcześniej w „Dz. Pol.”].
5. Rozprawy i studia zamieszczone w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Zwierciadła Jerzego Andrzejewskiego. W: Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Wwa 1972 s. 23-48. – Jak kupiec galanteryjny mógł zostać dekadentem, czyli tajemnice realizmu. W: Literackie wizje i re-wizje. Wwa 1980 s. 112-120 [dot.: B. Prus: Lalka]. – Emocje i forma. („Dziecko salonu” Janusza Korczaka na tle ówczesnej powieści). W: Janusz Korczak – życie i dzieło. Wwa 1982 s. 227-237. – Miriam – poeta odbrązowiony. [Wstęp do:] Z. Przesmycki: Wybór poezji. Kr. 1982 s. 5-35. – Stanisław Przybyszewski a dekadentyzm. W: Stanisław Przybyszewski. Wr., Kr. 1982 s. 55-75. – Wilhelm Feldman – historyk literatury. „Pam. Lit.” 1982 z. 1/2 s. 47-88. – Dynamika wewnętrzna światopoglądu Młodej Polski. W: Porównania. Studia o kulturze modernizmu. Wwa 1983 s. 11-31. – O „Miazdze” Jerzego Andrzejewskiego, czyli o walce z szatanem. W: Literatura źle obecna. Rekonesans. Londyn 1984 s. 231-245, wyd. nast. Kr.* 1986. – Historia literatury jako opowieść. Prolegomena. „Ruch Lit.” 1986 nr 5 s. 375-391. – Interpretacja jako wartość. „Pam. Lit.” 1989 z. 3 s. 19-37. – [T.] Słobodzianek: Pułapka oczywistości. „Dialog” 1990 nr 3 s. 74-83. – Współczesna literatura polska – między empirią a konceptualizacją. „Teksty Drugie” 1990 nr 1 s. 70-90. – Przeciw historii. Poststrukturalistyczna krytyka historii – wybrane problemy. W: Po strukturalizmie. Wr. 1992 s. 95-113. – Historia literatury – wiedza podejrzana. W: Kryzys czy przełom. Kr. 1994 s. 85-95. – Po co mi pozytywizm? „Znak” 1996 nr 2 s. 74-111. – Paradoksy „Miazgi” Jerzego Andrzejewskiego. W: Lektury polonistyczne. T. 1. Kr. 1997 s. 293-318. – [Wstęp do:] G. Zapolska: Moralność pani Dulskiej; Ich czworo. Kr. 1997 s. 5-30. – Kobieta i kwestia ludzka. O „Żabusi” Gabrieli Zapolskiej; Zagadka „Trędowatej” [H. Mniszkówny]. W: Lektury polonistyczne. Kr. 2001 s. 83-104; 228-261. – Zawiązany język. O kłopotach z dyskursem publicznym. W: Retoryka dziś. Kr. 2001 s. 121-137. – Zmierzch paradygmatu – i co dalej? „Dekada Lit.” 2001 nr 5/6 s. 50-73, przedr. w wersji rozszerz. w: Jan Błoński i… literatura XX wieku. Kr. 2002 s. 239-269. – Odbiór i odbiorca w badaniach literackich. W: Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze. Wwa 2002 s. 76-82. – „Niebyła” historia literatury. W: Narracja i tożsamość. T. 2. Wwa 2004 s. 94-109. – Historia literatury w przebudowie. W: Polonistyka w przebudowie. T. 2. Kr. 2005 s. 429-444. – Historia literatury w perspektywie kulturowej – dawniej i dziś. W: Kulturowa teoria literatury. Kr. 2006 s. 93-135. – PRL jako przedmiot dyskursu encyklopedycznego. W: NarRacje po końcu (wielkich) narRacji. Wwa 2007 s. 93-114. – Dwie diatryby Brzozowskiego – po stu latach. „Dekada Lit.” 2008 nr 4 s. 38-46. – Oko innego/cudzoziemca jako możliwa perspektywa poznawcza literatury polskiej. „Teksty Drugie” 2008 nr 4 s. 39-47. – Wyspiański jako problem polskiego modernizmu. „Teksty Drugie” 2008 nr 3 s. 11-26. – [Cz.] Miłosz jako figura tożsamości problematycznej. „Dekada Lit.” 2011 nr 1/2 s. 70-81, przedr. w: Miłosz i Miłosz. Kr. 2013 s. 317-330, w wersji ang. pt. Miłosz as a figure of problematic identity. W: „Miłosz like the world”. [Przeł.] G. Czemiel. Frankfurt am Main 2015 s. 23-34. – Antropologia literatury jako możliwy rozsadnik jej odnowionej historii i słabej teorii. W: Przyszłość polonistyki. Katow. 2013 s. 167-175. – Historyk w krytyku, krytyk w historyku. „Wielogłos” 2014 nr 4 s. 15-22 [dot. J. Błońskiego]. – Dwadzieścia lat temu. Mały aneks do znanych opowieści. „Nowa Dekada Krak.” 2016 nr 6 s. 48-63 [referat z konferencji „Szymborska. 20 lat po Noblu”].

Prace redakcyjne

1. Z. Przesmycki (Miriam): Wybór poezji. Wybór i oprac. tekstu T. Walas. Kr.: WL 1982, 302 s. Bibl. Poezji Młodej Polski.
2. Narody i stereotypy. Pod red. T. Walas. Kr.: Międzynarodowe Centrum Kultury 1995, 328 s.
   Materiały konferencyjne.
   Przekł.: ang.: Stereotypes and nations. Cracow 1995, – niem.: Stereotypen und Nationen. Krakau 1999.
3. W. Szymborska: Poczta literacka, czyli Jak zostać (lub nie zostać) pisarzem. Wybór i układ tekstów T. Walas. Oprac. graf.: A. Dudziński. Kr.: WL 2000, 143 s. Wyd. nast. jako dodruk tamże 2012.
4. Sztuka interpretacji w ostatnim półwieczu. T. 3. Wybór i oprac.: H. Markiewicz. Współudział T. Walas. Kr.: Universitas 2011, 758 s.
5. Kulturowa teoria literatury. 2. Poetyki, problematyki, interpretacje. Red.: T. Walas, R. Nycz. Kr.: Universitas 2012, 668 s. Horyzonty Nowoczesności: teoria-literatura-kultura, 94.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2010.
• Wywiady: Bezsenność kapłanów. O intelektualistach starych i nowych. Rozm. M. Wilk. „Dz. Pol.”, Kr. 2005 nr 17, przedr. w: M. Wilk: W biegu… książka podróżna. Kr. 2010; Powinnam więcej czytać… Rozm. K. Kwiecień. „Kraków” 2005 nr 3; Wiano po Wyce. Rozm. M. Iskra. „Gaz. Krak.” 2005 nr 30; „Inna historia literatury jest możliwa”. Rozm.: T. Mackiewicz, A. Wnuk. „Tekstualia” 2010 nr 3 [dot. gł.: Czy jest możliwa inna historia literatury?]; Szymborska żyła inaczej… Rozm. U. Wolak. „Dz. Pol.” 2012 nr 245 [o znajomości z W. Szymborską].

• LP XX w. (D. Nowacki).
• T.M. ZACZYŃSKI: Teresa Walas. Biobibliografia. W: Widnokręgi literatury, wielogłosy krytyki. Prace ofiarowane Teresie Walas. Kr. 2015.

Ogólne

• Widnokręgi literatury, wielogłosy krytyki. Prace ofiarowane Teresie Walas. Red.: T. Kunz, A. Łebkowska, R, Nycz, M. Popiel. Kr.: Wydawn. UJ 2015, 506 s. [tu m.in. art. poświęcone T. Walas: S. WYSŁOUCH: Teresy Walas boje o inną historię literatury; B. ROGATKO: Czy istniał polski dekadentyzm? Lekcja czytania 2014 [dot.: Ku otchłani]; E. KRASKOWSKA: Czy jest możliwa (i potrzebna) herstoria literatury polskiej? [dot.: Czy jest możliwa inna historia literatury?]; T. MIZERKIEWICZ: Projekt krytyki temporalnej. Uwagi na temat „Zrozumieć swój czas”].

• H. MARKIEWICZ: Laudacja Teresy Walas. „Dekada Lit.” 2005 nr 1 [z okazji otrzymania Nagrody im. K. Wyki].
• T. BĘTKOWSKA: W Bermudzkim Trójkącie. „Alma Mater” 2012 nr 147.

Ku otchłani

• M. KISIEL: Otchłań dekadentów. „Życie Lit.” 1987 nr 12.
• R. KOLARZOWA: Niemożności polskiego dekadenta. „Twórczość” 1987 nr 7.
• G. LESZCZYŃSKI: Z perspektywy dekadenta. „Nowe Książ.” 1987 nr 5/6.
• G. MATUSZEK: Książka o dekadentyzmie polskim. „Prz. Hum.” 1987 nr 10.
• I. SIKORA: Monografia dekadentyzmu. „Odra” 1987 nr 9.
• T. LINKNER. „Ruch Lit.” 1988 nr 3.
• D. TRZEŚNIOWSKI: Dekadentyzm po polsku. „Akcent” 1988 nr 4.
• B. WOJNOWSKA. „Pam. Lit.” 1988 z. 4.
• D. TRZEŚNIOWSKI. „Literary Studies in Poland”, Wr. T. 21: 1989.

Czy jest możliwa inna historia literatury?

• G. BORKOWSKA: Co się zmienia. „Res Publica Nowa” 1994 nr 4 [dot. też: E. Graczyk: Ćma; A.S. Kowalczyk: Sawinkow].
• A. CZYŻ: Inna historia literatury. „Ogród” 1994 nr 3.
• I. PAPROCKA: Czy możliwa jest inna historia literatury? „Tytuł” 1994 nr 4.
• M. STRZYŻEWSKI: Fantazmaty postmodernistycznego teoretyka literatury. „Twórczość” 1994 nr 10.
• K. KASZTENNA. „Pam. Lit.” 1995 z. 2.
• E. KUŹMA: Pytania o możliwości historii. „Teksty Drugie” 1995 nr 2.
• A. MAZUR: „De profundis” historyka. „Znak” 1995 nr 7.
• Zob. też Wywiady.

Zrozumieć swój czas

• D. NOWACKI: Kultura po komunizmie. „Gaz. Wybor.” 2003 nr 282.
• I. IWASIÓW: Apetyt na eksces. „Teksty Drugie” 2004 nr 1/2.
• M. KŁOSIŃSKA-DUSZCZYK: Milczenie zamiast dyskusji. „Pogranicza” 2004 nr 3.
• J. PIESZCZACHOWICZ: Intelektualista po komunizmie. „Odra” 2004 nr 9.
• A. POPRAWA: Klerk i, jednak, społecznik. „Kultura polska po komunizmie” Teresy Walas. „Tyg. Powsz.” 2004 nr 21.
• D. ULICKA: Skradziony język. „Nowe Książ.” 2004 nr 2.
• A. WERNER: Życie wolne lecz niemrawe. „Prz. Polit.” 2004 nr 65.
• W. FORAJTER. „Pam. Lit.” 2005 z. 1.
• M. ZIELIŃSKI: Hybris filologa. „Rzeczpospolita” 2006 nr 217, polem. T. Walas: [List do redakcji]. „Dekada Lit.” 2006 nr 4; [List do redakcji]. „Teksty Drugie” 2006 nr 6.
• M. BATEROWICZ. „Twórczość” 2007 nr 1.