Urszula Małgorzata BENKA

Autorka hasła: Barbara Marzęcka

ur. 1953

Utwory podpisywała też: Benka-Urbanowicz.

Pseud.: Krasińska.

Poetka, prozaik.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzona 30 grudnia 1953 we Wrocławiu; córka ekonomistów, Edmunda Bronisława Benki, i Józefy z domu Próchniak. Uczęszczała do XI Liceum Ogólnokształcącego im. S. Konarskiego we Wrocławiu; w 1973 zdała maturę. Następnie przez dwa lata studiowała psychologię na Uniwersytecie Wrocławskim (UWr.); z powodu choroby przerwała studia. Debiutowała wierszami pt. Zwierzeniakurtyzany i Gorączka, opublikowanymi na łamach studenckiego czasopisma „Sigma” (1974/75 nr 6), drukowała tu i w latach następnych (m.in. pod pseud.: Krasińska). W kolejnych latach była laureatką wielu konkursów i turniejów poetyckich. Od 1976 studiowała filologię polską na UWr.; w 1981 uzyskała magisterium. W 1979 została członkiem ZLP (do rozwiązania Związku w 1983). Wiersze, opowiadania recenzje i artykuły drukowała w tym okresie m.in. na łamach „Literatury” (1975, 1980–88, z przerwami), „Nowego Wyrazu” (1975–79, 1981), „Odry” (1975–83, 1986–88), „Konfrontacji” (1976–79) i „Kontaktów” (1984–87). W 1983 wyjechała na czteromiesięczne stypendium literackie do Francji, po czym w 1984 otrzymała stypendium Europejskiej Organizacji Niezależnych Intelektualistów. Następnie nadal przebywała we Francji, podejmując różne prace zarobkowe, m.in. opiekowała się starszymi osobami. Nawiązała wówczas także współpracę z polskimi czasopismami emigracyjnymi, m.in. z „Zeszytami Literackimi” (1984–85). W 1987 wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Współpracowała tam z nowojorskim „Kurierem” i „Nowym Dziennikiem”. Została członkiem amerykańskiego PEN Clubu. W 1991–92 publikowała w „Akcencie” cykl felietonów pt. Listy z Nowego Jorku. W 1991 powróciła do Polski i zamieszkała początkowo w Katowicach, gdzie m.in. w 1992–94 uczestniczyła w działaniach artystycznych autorskiego teatru męża, Andrzeja Urbanowicza, Oneiron 2. W 1991 została członkiem SPP. W 1992 obroniła na UWr. doktorat pt. Charyzma władania, święty mord. Analiza symboliki i semantyki mitycznej w twórczości Henryka Sienkiewicza. W 1994 przeniosła się do Wrocławia. Wiersze, prozę, artykuły, także na tematy plastyczne, drukowała w tym czasie m.in. nadal w „Akcencie” (1993–96, 2003–04, 2009–14, z przerwami), „Odrze” (1995, 2005, z przerwami, 2014–15) oraz w „Akancie” (1996, 2001–05), „Formacie” (1996–97, 1999–2005, z przerwami), „Literaturze” (1997–98) i „Pomostach” (1997–2005, z przerwami). W 1995–2000 pracowała jako redaktor w Wydawnictwie Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu; w 1996–97 redagowała także dodatek pisma Akademii „Format” pt. „Format Literacki”. W 2000 otrzymała stypendium literackie Ministerstwa Nauki i Sztuki w Saksonii na pobyt w domu pracy twórczej w Schloss Wiepersdorf. W 2003–12 prowadziła wykłady w Wyższym Studium Fotografii Afa we Wrocławiu. W 2005 otrzymała stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2005–06 prowadziła seminarium na Wydziale Kulturoznawstwa UWr. W tym okresie utwory publikowała m.in. na łamach pism „Strony” (2009) i „Rita Baum” (2011–13) oraz współredagowała pismo „Metafora”. W 2012–13 miała wykłady z dziedzictwa kulturowego dla studentów Wydziału Pedagogiki Uniwersytetu Zielonogórskiego.

W 1986 zawarła w Paryżu związek małżeński z Andrzejem Urbanowiczem, malarzem, grafikiem, performerem; ma córkę Gwendolinę (ur. 1988). Mieszka we Wrocławiu.

TWÓRCZOŚĆ

1. Chronomea. [Wiersze]. Wwa: ZG SZSP 1977, 28 s. „Pokolenie które Wstępuje”; spotkanie 4.
Tytuł okładki mylny: „Chromomea”. – Medal im. S. Grochowiaka.
2. Dziwna rozkosz. [Wiersze]. Wr.: Ossol. 1978, 60 s.
Zawiera wiersz „Chronomea” oraz cykle: Dziwny pan; Dziwna rozkosz; Egzaltacja.
3. Nic. [Wiersze]. Kr.; Wr.: WL 1984, 69 s.
4. Perwersyjne dziewczynki. Wwa: PIW 1984, 83 s.
5. Ta mała Tabu. [Wiersze]. Wwa: Anagram 1991, 77 s.
6. Córka nocy. [Wiersze]. Wr.: Okis 1995, 63 s. Bibl. Wroc. Oddz. SPP; Ser. 3, 1.
Cykle: W ziemi świętej szalonej; Ostatniemu człowiekowi na ziemi w godzinę jego śmierci; Matce Boskiej Demonicznej; Córka nocy.
7. O. [Opowiadania]. Wwa: Przedświt [1999], 141 s. Wyd. 2 Kr.: Miniatura 2014, 168 s.
Wyróżnienie Fundacji Kultury Pol. w 1999.
Zawartość: Wiry i Lucynella; Serenada na niesamowicie wąskiej ulicy; Odium; Bez klamek; Pan; Twarzą do ziemi; Tiamat; Święta; Enuma Elisz; Listy do O; Rozmowa ze świętą.
8. Kielich Orfeusza. [Wiersze]. Tor.: Wydawn. A. Marszałek 2003, 69 s. Liryka Pol.
9. Psychomitopolityka. [Esej]. Zielona Góra: Organon 2004, 244 s.
Wyróżnienie Fundacji Kultury Pol.
10. Lanckorońsko. [Wiersze]. Kr.: Miniatura 2013, [28] s. Wyd. 2 tamże 2013.
11. Pasja Józefa z Nazaretu. Paryż – Wrocław, 1985-2005 [Wiersze] [on-line] 2017, 23 s. [on line] [dostęp 22 grudnia 2017] Dostęp w Internecie https://issuu.com/statystykiogladalnosci/docs/benka_urszula_pasja.
Teksty w katalogach wystaw: L. Mikoś: Malarstwo. [Przekł.] L. Szauer. Wwa: Fundacja „Cepelia”, Pol. Sztuka Rękodzieło [2000], 16 s. – J. Ratajczak-Kurowicka: Przestrzenie światła. Legnica: Muzeum Miedzi 2009, [24] s.
Wybór utworów U.M. Benki w przekł. niem.: Die Bestie und die Seele. Prosastücke und Gedichte. [Przeł.:] B. Eberspächer, K. Dedecius. Berlin;

Prace redakcyjne

1. Szkice z pamięci. Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych we Wrocławiu we wspomnieniach jej założycieli, studentów i pedagogów, lata 1946–1996. [Monografia uczelni. Cz. 1]. Red. merytoryczna: A. Saj. Współpraca red.: U.M. Benka. Wr.: Akad. Sztuk Pięknych Wydawn. 1996, 199 s.
2. G. Maziuk-Zienkiewicz: Spotkania na wzgórzu. [Wiersze]. Red.: U.M. Benka. Legnica: Legnicka Bibl. Publiczna 2003, 39 s.

PRZEKŁADY

Przekłady wierszy U.M. Benki w antologiach zagranicznych: ang.: Young poets of a new Poland. An anthology. [Przekł., wstęp i noty o autorach:] D. Pirie. London 1993; Ambers aglow. An anthology of Polish women’s poetry (1981–1995). [Przekł. i oprac.:] R. Grol. Austin, TX 1996, — białorus.: Napârèǔmy. Ad Buga da Varty. Antalogìâ pol’skaj paèzìì XX stagoddzâ. [Przekł., przedm.:] A. Lojka. Minsk 2003, — czes.: Hledám, tedy jsem. [Wybór, oprac. i przekł.:] J. Pilař. Praha 1987, — franc.: La pire est certain. Antologie de la poésie catastrophiste polonaise du XXe siècle. [Przeł.:] C.H. du Bord, Ch. Jezewski. Orthez 2009. – niem.: Zielona granica. Polsko-saksońska antologia poetycka = Die grüne Grenze. Polnisch-Sächsische Anthologie. [Wybór i oprac.:] E. Dyczek. Wr. 1995; Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts 1–2. Poesie. [Oprac.:] K. Dedecius. Zürich. 1996; Polnische Lyrik aus 100 Jahren. [Oprac.:] S. Sterna-Wachowiak. [Przeł.:] J. Retz. Gifkendorf 1997; Es ist Zeit. Wechsle die Kleider. [Oprac.:] P. Gehrisch, D. Krause. Dresden 1998; Das Land Ulro nach Schließung der Zimtläden. Stimmen aus Deutschland, Polen, Tschechien und Ungarn. [Wyd.:] P. Gehrisch, A. Helbig. Dresden 2000; Orpheus — Gespräch im Wort = Rozmowa w słowie. [Red.:] P. Gehrisch, A. Helbig. [Przeł.:] B. Eberspächer, P. Gehrisch. Dresden 2001; Orpheus versammelt die Geister. Stimmen aud der Mitte Europas. [Przeł.:] B. Eberspächer, P. Gehrisch. Dresden [2005]; Das Reicht für eine Irrfahrt durch Polen. [Wybór, przekł. i oprac.:] P. Gehrisch. Leipzig 2010, — ros.: Pol’skie poètessy. Antologiâ. [Przeł.] N. Astaf’era. Sankt Peterburg 2002; Iz veka v vek. Pol’skaâ poèziâ = Od wieku do wieku. Poezja polska. [Oprac.:] S.N. Glovûk, A. Navrocki. Moskva 2011, — rum.: Lirica feminină poloneză. Antologie. [Przeł.] N. Mareş. [Bucureşti] 2016.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2015, 2016.
• Autor o sobie: U.M. Benka: Moje lata siedemdziesiąte. „Pomosty” 1999/2000.
• Wywiady: Literatura to podróż po labiryncie… Rozm. A. Winnicka. „Nowy Dz.” 1995 nr z 10 VIII dod. Prz. Pol; W poszukiwaniu własnej tożsamości. Rozm. E. Sonnenberg. „Studium” 1996 nr 2/3.

Ogólne

• J. STOLARCZYK: Rezerwat rozkoszy. „Nowy Wyraz” 1980 nr 6.
• W. CEGŁOWSKI: Zrozumcie tę czarownicę. W: W stronę wiersza. Wwa 1984.
• R. BEDNARCZYK: Urszula Benka: nie tylko zły sen. „Tak i Nie” 1985 nr 41.
• K. GRELA: Wyprowadzę cię miłośniej niż Orfeusz. O poezji Urszuli Małgorzaty Benki. „Integracje” 1992 nr 28.
• J. LEHMAN: Kapłanka ciemnego wnętrza. „Mit” 1996 nr 11.
• M. ŚNIECIŃSKI: Bestia i dusza (O poezji U.M. Benki). „List Oceaniczny” 1998 nr 52.
• M. LIZUREJ: Pompa Funebris, czyli o ceremonii żałobnej w wierszu M. Benki „…wyleję czarne wino pomieszane z krwią”. „PAL Prz. Artyst-Lit.” 1999 nr 9.

Chronomea

• B. SZREDER. „Nowy Medyk” 1977 nr 14.
• W. ZAWISTOWSKI. „Student” 1977 nr 24.
• J. BIELA: Druga seria. „Nowy Wyraz” 1978 nr 10 [dot. m.in. U.M. Benki].
• A.K. WAŚKIEWICZ. „Nowy Medyk” 1978 nr 2.

Dziwna rozkosz

• J.K. ADAMKIEWICZ: „Cień” i słowo. „Nowy Wyraz” 1978 nr 12.
• Z. BADURA-TENGEROWICZ: „Jesteśmy w cyrku, proszę państwa…”. „Poezja” 1978 nr 9.
• R. CHOJNACKI: Doznanie błękitu. „Nurt” 1978 nr 7, przedr. w tegoż: Od „mówienia wprost” do „nowej prywatności”. Wwa 1984.
• A. KALISZEWSKI. Świat poety, świat w poezji. „Życie Lit.” 1978 nr 33 [dot. m.in. U.M. Bienki].
• M. ORSKI: Dziwna baśń. „Odra” 1978 nr 10.
• J. STYCZEŃ. „Kult. Dolnośl.” 1978 nr 3.
• T. ZŁOTORZYCKI: Raz tak, trzy razy nie. „Nowe Książ.” 1978 nr 17 [dot. m.in. U.M. Benki].
• J. LEPPEK: Benki Teatr Dziwów. „Radar” 1979 nr 3.
• J. ROGOZIŃSKI: O niektórych zeszłorocznych debiutach. „Mies. Lit.” 1979 nr 1, przedr. w tegoż: Preteksty. Wwa 1985.
• J. STYCZEŃ: Dziwności i rozkosze. „Literatura” 1979 nr 17.
• A. ŁASZOWSKI: Pani U.M. Benka. „Kierunki” 1980 nr 50.

Nic

• S. STANUCH: Nic — czyli jeszcze więcej. „Dz. Pol.” 1984 nr 82.
• J. TULIK: „…zaczyna się poezja”. „ Życie Lit.” 1984 nr 27 [dot. m.in. U.M. Benki].
• K. KARWAT: Nieujarzmiona wyobraźnia. „Tak i Nie” 1985 nr 28 [dot. też: Perwersyjne dziewczynki].
• A. ROT: Ogniki na bagnach. „Kultura” 1985 nr 2.
• J. RYSZKOWSKI: Wielkie nic. „Tyg. Kult.” 1985 nr 2.
• T. ŻUKOWSKI: Poezja tajemnych szyfrów. „Twórczość” 1985 nr 5 [dot. też: Perwersyjne dziewczynki].
• A. BOK-SZWABOWICZ: Nimfa błotna, albo Joanna d’Arc najmłodszej poezji polskiej. „Poezja” 1986 nr 3.
• M. TARNOGÓRSKA: Podświadome trzęsawiska. „Odra” 1986 nr 6 [dot. też: Perwersyjne dziewczynki].
• M. OBARSKI: Kwiat bagienny. „Nurt” 1987 nr 2.

Perwersyjne dziewczynki

• A. GNAROWSKI: Zdziwienie światem. „Tu i Teraz” 1984 nr 21.
• S. JURKOWSKI: Zakątki wyobraźni. „Tyg. Kult.” 1984 nr 22.
• W. TKACZUK: Rozróżniać, aby scalać. „Nowe Książ.” 1984 nr 4.
• K. KARWAT: Nieujarzmiona wyobraźnia [dot. też: Nic]. „Tak i Nie” 1985 nr 28.
• T. ŻUKOWSKI: Poezja tajemnych szyfrów. „Twórczość” 1985 nr 5 [dot. też: Nic].
• M. TARNOGÓRSKA: Podświadome trzęsawiska. „Odra” 1986 nr 6 [dot też: Nic].

Ta mała Tabu

• J. FERT: Wariacje ze złym fioletem. O wierszach z tomu „Ta mała Tabu” U.M. Benki. „Akcent” 1992 nr 4.
• Cz. SOBKOWIAK: „Mroczną falą ten kościół”. „Odra” 1993 nr 3.

Córka nocy

• A. JANKO: Mieć jak być. „Odra” 1995 nr 10.
• K. LISOWSKI: Oddawać się przemienieniu. „Metafora” 1995 nr 20/21.
• J. NOWOSAD: U.M. Benka po raz szósty. Nie wiadomo, czyli…; A. WĘGRZYNIAKOWA: U.M. Benka po raz szósty. Morze — ziemia — kobieta. „Opcje” 1995 nr 3.
• K. PIEŃKOSZ: Obsesja symbolu. „Sycyna” 1995 nr 15/16.
• M. PRZEWOŹNIK: Córka źle strzyżona. „Mag. Lit.” 1995 nr 12/13.
• J. SOCHOŃ: Poetycka moc Wrocławia. „Nowe Książ.” 1995 nr 10.
• B. SOLA: Zielone łzy w kosmicznej pustce. „Dekada Lit.” 1995 nr 5.
• J. STYCZEŃ: Hades i Persefona. „Kwart. Artyst.” 1995 nr 4.
• B. BUDZIŃSKA: W objęciach Persefony. „Metafora” 1995/1996 nr 22/23.
• E. DUNAJ-KOZAKOW: Czarne lustro. „Akcent” 1996 nr 1.

O

• J. STYCZEŃ: „O”, czyli tajemnicza ukryta całość. „Literatura” 1999 nr 11.
• M. WITKOWSKI: Proza mistyczna. „Gaz. Dolnośl.” 1999 nr 271.
• B. BUDZIŃSKA: Jej Faustowska Mość. „Akant” 2000 nr 1.
• D. NOWACKI: Złudna tajemniczość. „Nowe Książ.” 2000 nr 9.
• B. NOWICKI: U.M. Benka a problem tożsamości. „W krainie lotofagów”. „Akcent” 2007 nr 4.
• B. SOLA: Opowiadania, które nie chcą się podobać. „Pol. Gaz. Wroc.” 2014 nr 192.
• M. HYPKI: „O” Urszuli Benki jako współczesna mitologia. „Dyskurs” 2016 nr 21.

Kielich Orfeusza

• J. STYCZEŃ. „Pomosty” 2003 nr 8.
• S. RUSIN: Oniryczne podróże z Orfeuszem. „Akcent” 2004 nr 1/2, przedr. w tegoż: W ogrodach wyobraźni. Bydg. 2012 [dot. też: Psychomitopolityka].
• M. SOLECKI: Dwójjednia. O U.M. Bence. „Akcent” 2004 nr 1/2.

Psychomitopolityka

• A.W. HAMKAŁO. „Gaz. Wybor.” 2005 nr 14.
• W. KALISZEWSKI: Mity, baśnie i polityka. „Nowe Książ.” 2005 nr 2.
• K. MALISZEWSKI: W oficynie. „Odra” 2005 nr 6, przedr. w tegoż: Pociąg do literatury. Wr. 2010.
• M. MIŁEK: Moja niezupełna zgoda — uwagi do eseju U.M. Benki pt. „Psychomitopolityka”. „Pro Libris” 2005 nr 3.
• M.A. KOWALSKI: Człowiek między biegunami. Powst. 2010 ­[on-line] [dostęp 25 października 2015]. Dostępny w Internecie: http://www.opcjanaprawo.pl/index.php/archiwum/2010/nr-4–100–kwiecien-2010/item/2264–cz%C5%82owiek-mi%C4%99dzy-biegunami.
• Z. KRESOWATY: Świat baśniowy do odzyskania w chatce Słońca. „Metafora” 2009/2011 nr 70/81.
• S. RUSIN: Oniryczne podróże z Orfeuszem. W tegoż: W ogrodach wyobraźni. Bydg. 2012 [dot. też: Kielich Orfeusza].

Jezus z Nazaretu

• S. RUSIN: Poetyckie misterium. „Akant” 2017 nr 12.