NPLP
\
Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
\
D
\
Wiesław DYMNY

Wiesław DYMNY
Autorka hasła: Barbara Marzęcka

Wiesław DYMNY
Autorka hasła: Barbara Marzęcka

1936 – 1978

Prozaik, poeta, satyryk, autor tekstów piosenek oraz scenariuszy filmowych.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 25 lutego 1936 we wsi Połoneczka (pod Baranowiczami, obecnie Białoruś); syn Wiktora Dymnego, i Janiny, nauczycieli. Po zakończeniu II wojny światowej w ramach tzw. akcji repatriacyjnej przyjechał w 1945 z matką i rodzeństwem do Polski. Początkowo mieszkał w miejscowościach Nowogród i Miastkowo (Łomżyńskie), następnie w Zapasiekach (Cieszyńskie), a w końcu cała rodzina przeniosła się do Jaworza Nałęża. Uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego TPD (obecnie III Liceum Ogólnokształcące im. S. Żeromskiego) w Bielsku-Białej. W tym okresie zaczął pisać wiersze i opowiadania (niedrukowane) oraz tworzyć pierwsze prace plastyczne. W 1953 zdał maturę i rozpoczął studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych (ASP) w Krakowie. Na czwartym roku studiów został przyjęty do ZPAP (później wypisany z powodu niepłacenia składek). Przerwał studia na ASP, ale kontynuował twórczość malarską, rzeźbiarską, zajmował się także scenografią i fotografią. W 1956 był jednym ze współzałożycieli krakowskiego kabaretu Piwnica pod Baranami, dla którego pisał później teksty piosenek i monologów, występował w nim oraz projektował scenografię do kolejnych przedstawień. Debiutował w druku jako poeta i prozaik w 1957 wierszem pt. Szyba i opowiadaniem pt. Przypowiastka prawdziwa o wielu bardzo sprawach, opublikowanymi na łamach czasopisma „Zebra” (nr 6). W latach następnych pisał teksty także dla Teatru STS, Teatru 38 oraz własnego, założonego w 1961 kabaretu Remiza (który działał około pół roku w Piwnicy pod Jaszczurami), dla tego kabaretu opracował program pt. Opera strażacka. Był autorem około 300 tekstów piosenek, wielokrotnie nagradzanych na kolejnych Krajowych Festiwalach Piosenki w Opolu (m.in. Czarne Anioły z muzyką Zygmunta Koniecznego, wykonane przez Ewą Demarczyk, nagrodzone na I Festiwalu). W 1964 założył w Krakowie grupę beatową Szwagry, a następnie do 1969 był jej kierownikiem artystycznym i literackim oraz pełnił funkcje konferansjera. Za teksty dla tego zespołu otrzymał w 1965 nagrodę specjalną przyznaną przez jury I Ogólnopolskiego Przeglądu Zespołów Muzyki Rozrywkowej w Gliwicach. W tymże roku nagrodziła go Fundacja im. Kościelskich w Genewie. Pisał także od 1967 scenariusze filmowe, na planach osiemnastu filmów wystąpił jako wykonawca, głównie ról epizodycznych. Wiersze drukował m.in. na łamach tygodnika „Szpilki” (1970-1978, z przerwami). Wydawał nielegalne pismo w jednym egzemplarzu, do którego wykonywał rysunki i teksty piosenek. W 1977 w wyniku pożaru mieszkania uległo zniszczeniu wiele jego rysunków i tekstów. Reszta spuścizny pozostała pod opieką Anny Dymnej z domu Dziadyk, aktorki, którą poślubił w 1971. Cierpiał na pogłębiającą się chorobę alkoholową. Zmarł 12 lutego 1978 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Salwatorskim.

TWÓRCZOŚĆ

1. Opowiadania zwykłe. Wwa: Iskry 1963, 226 s. Wyd. nast.: Wwa: Muza 1997.
Nagroda Fundacji im. Kościelskich w Genewie w 1965.
Zawartość: Żyd; Oskarżony; Skrzynka bez pudła; Dezerter; Złodziej; Chudy i inni (por. poz. 2).
Adapt: poszczególnych opowiadań: Oskarżony: teatr.: pt. „… i diabłu ogarek”. Adapt. i reż.: W. Solarz. Scenografia: W. Dymny. Wyst. Wwa, STS 1965; pt. A diabłu ogarek. Reż.: P. Sowiński. Wyst. Grudziądz, T. Ziemi Pomor., Scena Kameralna 1979; Reż. P. Sowiński. Gniezno, T. im. A. Fredry 1981; Reż.: W. Siemion. Szczec., T. Krypta 1993, – tv: Adapt. i reż.: W. Siemion. TVP 1969. – Skrzynka bez pudła: pt. Skrzyneczka bez pudła: Adapt. teatr. i reż.: A. Sadowski. Wyst. Częstochowa , T. im. Adama Mickiewicza 2004. – Dezerter: tv: pt. Do domu. Reż.: J. Zaorski. TVP 1999.
2. Chudy i inni. Scenariusz filmowy. Reż.: H. Kluba. Ekran. 1967. Por. poz. 1.
3. Słońce wschodzi raz na dzień. Scenariusz filmowy. Reż.: H. Kluba. Współpraca scenograficzna: W. Dymny, L. Leszczyk. Ekran. 1967. Prem. kinowa 1972. Druk zob. poz. 10.
4. Teksty ballad do: Żywot Łazika z Tormesu. Adapt. teatr.: M. Szybist, J. Cnota. Reż.: J. Cnota. Wyst. Kr.,T. 38 1969. Druk zob. poz. 10 s. 234-240.
5. [Pięć i pół] 5 i 1/2 Bladego Józka. Scenariusz filmowy. Współpraca scenograficzna: E. Kupis i W. Dymny. Reż.: H. Kluba. Ekran 1971.
Film nie wszedł na ekrany.
6. Droga na Dziki Zachód. [Opowiadania]. Powst. 1974. Druk Wwa: Muza 1998, 187 s. Sami Swoi.
W zamyśle autora scenariusz filmu telewizyjnego „Droga na Dziki Zachód” napisany dla zespołu filmowego „X”.
Zawartość: Powrót; Niemiec; Dziadek; Granica; Banda; Klasztor; Przeprawa.
7. Koty budujące machiny latające. Scenariusz filmu animowanego dla dzieci. Reż.: K. Raynoch. Ekran. 1976. Druk zob. poz. 10 s. 175-178.
8. Pieśń nad pieśniami. (Ballada o człowieku i miłości.). [Utwór sceniczny]. Powst. przed 1978. Druk „Dialog” 1984 nr 11 s. 5-20. Praprem.: Reż.: R. Major. Szczec., T. Współcz. 1988 [także w oparciu o inne utwory].
9. Polski szynkwas żydowski. [Poemat]. Powst. przed 1978. Adapt. teatr.: pt. Kur zapiał… Scenariusz: M. Szybist, K. Jasiński. Reż.: K. Jasiński. Wyst. Kr., Teatr STU 1985; pt. Polska karczma żydowska. Reż.: A. Maj. Kr., Stary T. 1982; pt. Polski szynkwas. Wyst. Kr., T. im. J. Słowackiego, 225 Krakowski Salon Poezji 2008.
10. Słońce wschodzi raz na dzień i inne utwory. Kr.: WL 1981, 256 s.
Zawartość: Proza: Oskarżony [poz. 1]; Ogromny i biały; Pokój; Sztuczki magiczne; Siedem bestii moich; Aparat do memłania; Aparat do produkcji pieniędzy. – Scenariusze filmowe: Słońce wschodzi raz na dzień [poz. 3] ; Prorok; Droga na Dziki Zachód. Odc. 1. Powrót [poz. 6]; Koty budujące machiny latające. Scenariusz filmu animowanego dla dzieci [poz. 7]. – Wiersze. – Fraszki – Ballady do „Żywota Łazika z Tormes” [poz. 4]. – Słowa do muzyki z filmu „Słońce wschodzi raz na dzień”: – Teksty piosenek. – Spis fotografii [zawiera także rysunki W.D].

Przekłady utworów W. Dymnego drukowanych w antologiach zagranicznych: ang.: Polish writing today. [Oprac.:] C. Wieniewska. Middlesex, New Jersey 1967, – jap.: Gendai porand tampen senshiu. Tökyõ 1972, wyd. nast. tamże 1982. – niem.: Überall ist Polen. [Przeł.] K. Dedecius. Frankfurt am Main 1974.

Montaże utworów i widowiska w oparciu o teksty W. Dymnego, m. in.: Dymny – wiersze, piosenki, wymyślania. Scenariusz: A. Dymna. Reż.: M. Wojtyszko. Wyst. Wwa, T. Ateneum 1993; Zbiór bzdur, czyli Dymny-żongler dwusturęki. Scenariusz i reż.: M. Pacuła. Wyst. Gdynia, T. Miej. 1997; Dymny, Dymny. Wyst. Kr., PWST, Scena im. S. Wyspiańskiego 1998; Pasą się pasą barany wełniane. Wyst. Kr., Piwnica pod Baranami 1998; Siedem jest bestii moich, czyli cyrk metafizyczny Wiesława Dymnego. Scenariusz: A. Dymna. Reż.: K. Orzechowski. TVP 1998; Siedem jest bestii… Reż.: A. Opatowicz. Wyst. Szczec., T. Pol., Scena Czarny Kot Rudy 1999; Piwnica Dymnemu, Dymny piwnicy, czyli jest albo idealizm, albo k… nie ma nic śmiesznego. Wyst. Kr., Piwnica pod Baranami 2003; Człowiek ogromny. Scenariusz: M. Pacuła. Oprac.: D. Buczek. Wyst. Kr., PWST 2004; Na naszej wyspie. Reż.: M. Pacuła. Wyst. Kr., Piwnica pod Baranami 2008.

Katalogi wystaw rysunków i grafik: Wiesław Dymny – wystawa rysunku. Galeria „EMCEKA-FORUM” Kraków. Kr.: MCK [Młodzieżowe Centrum Kultury, 1981], [16] s. – Wiesław Dymny. Rysunki. Luty 1999 – marzec 1999. Miejska Galeria Sztuki Extravagance w Sosnowcu. Sosnowiec: Urząd Miej.; Miej. Galeria Sztuki Extravagance 1999, [12] s. – Wiesław Dymny. Rysunki i grafiki ze zbiorów ZPAP Okręgu Krakowskiego. Red. i projekt graf.: Stanisław Tabisz. Galeria Klubu Plastyków. Kr.: Związek Pol. Artystów Plastyków Okręg Krak. 2005, [24] s.

OPRACOWANIA (wybór)

Autor o sobie

  • Piwnica krakowska i inni. W: Teatry studenckie w Polsce. Wwa 1968; Dymny. Życiorys w formie listu do Barbary Natkaniec. Nie jestem wart wspomnienia. „Gaz. Krak.” 1998 nr 37.
  • Wywiady: Ważna jest idea, a nie bohater. Rozm. K. Grabień. „Film” 1967 nr 46 [dot.: Słońce wschodzi raz na dzień]; Tryptyk o współczesnym Polaku. Rozm. Z. Święch. „Echo Krak.” 1968 nr 63.
  • LP XX w. (M. Jentys).

Ogólne

  • M. WĄS: Wiesław Dymny. Kr.: Wydawn. Petrus 2013, 179 s.
  • M. WĄS: Dymny. Życie z diabłami i aniołami. Kr.: Znak 2016, 430 s.
  • R. TAEDLING: Trzy twarze Wiesława Dymnego. „Dz. Pol.” 1963 nr 207.
  • L. DŁUGOSZ: Wiesław Dymny. „Kultura” 1978 nr 10.
  • Z. KRZYSZTONIAK: Tacy dziś boją się rodzić. „Gaz. Krak.” 1984 nr 119.
  • S. CIEPŁY: Dymny, Dymny. „Życie Lit.” 1988 nr 13.
  • Dymny. Z W. Bojdą, ojczymem Wiesława Dymnego. rozm. Ł. Wyrzykowski. „Przekrój” 1988 nr 22.
  • D. MICHALSKI: Drogi nieobecny. „Sztand. Młodych” 1988 nr 55.
  • Ł. WYRZYKOWSKI: Poznał ludzi, wsiadł do łodzi… Wspomnienie o Wiesławie Dymnym. „Dz. Zach.” 1988 nr 55.
  • J.R. KOWALCZYK: Ja do Dymnego mknę. „Rzeczpospolita” 1993 nr 155.
  • J. ARMATA: Żongler dwusturęki. „Gaz. Wybor.” 1998 nr 250 dod. „Gaz. w Krak.”.
  • imię Wiesław, nazwisko Dymny. „Przekrój” 1998 nr 7 [wspomnienia K. Wiśniaka, M. Pacuły i P. Skrzyneckiego].
  • J.R. KOWALCZYK: Poezja śmiechu. „Rzeczpospolita” 1998 nr 170.
  • B. NATKANIEC: Wiesiek westchnął w niebie: cholera nareszcie… , czyli jak Dymny oszołomił po 20 latach. „Przekrój” 1998 nr 47.
  • J. POPRAWA: Wypominki. „Dz. Pol.” 1998 nr 259.
  • I. KIEC: Produkuję czarne anioły…; Ta nasza młodość co z czasu kpi…Wielka Poezja i sztubacka zgrywa na scenie Piwnicy pod Baranami. W tejże: Wyprzedaż teatru w ręce błazna i arlekina…, czyli o kabarecie. Pozn. 2001.
  • A. DOBRZAŃSKA: „Nienawidzę być aktorem”. Filmowe przygody Wiesława Dymnego. „Stud. Filmoznawcze” 2002 t. 23.
  • J. OLCZAK-RONIKIER: Piwnica pod Baranami. Wwa 2002, passim.
  • A. DYMNA: Świątek filozof. Oprac.: A.R. Kowalczyk. „Rzeczpospolita” 2003 nr 35.
  • M. MIKOS: On nie udawał. „Gaz. Wybor.” 2003 nr 50.
  • W. WIERZCHOWSKA, B. NATKANIEC: Zamknięte karty. „Pokaz” 2003 nr 35 [m.in. dot. W. Dymnego].
  • A. BOJANOWSKA: D., żongler dwusturęki. „Piosenka” 2006 nr 1.
  • A. DYMNA, W. SZCZAWIŃSKI: Warto mimo wszystko. Kr. 2006, passim., wyd. 2 tamże 2017.
  • R. RADŁOWSKA: Sen nocy letniej na Groblach. „Gaz. Wybor.” 2006 nr 151 [m.in. dot. W. Dymnego].
  • W. KRUPIŃSKI: Głowy piwniczne. Kr. 2007, passim.
  • M. JANKOSZ: Siedem bestii jego. Trzydziesta rocznica śmierci Wiesława Dymnego. „Fragile” 2008 nr 1.
  • Ł. MACIEJEWSKI: Da Vinci PRL-u. Legenda Wiesława Dymnego – w 30 rocznicę śmierci. „Tyg. Powsz.” 2008 nr 7.
  • A. Dymna: Nagle otworzyło się niebo. Rozm. M. Rigamonti. „Wprost” 2012 nr 17/18.
  • A.D. LISKOWACKI: Dymny rozwiera ramiona. „Twórczość” 2013 nr 11.
  • P. BATKOWSKI: Czuły barbarzyńca. „Newsweek Polska” 2016 nr 10.
  • A. Dymna: Cii… o takiej miłości się nie mówi. Kto kalkuluje ten nie żyje. Rozm. K. Kubisiowska. „Gaz. Wybor.” 2016 nr 36.
  • A. Dymna: Miłość to taka siła, że jeśli nawet przyjdzie śmierć, to uczucie trwa. Rozm. M. Mazurek. „Polska” 2016 nr 12.
  • W. KRUPIŃSKI: Jedni się go bali, inni podziwiali. Jego historia to materiał na film. „Polska. Metropolia Warsz.” 2016 nr 17.
  • Mały Leonardo da Vinci. Legenda za życia, legenda po śmierci. Z M. Wąs, autorką książki „Dymny. Życie z Aniołami i diabłami” rozm. T.Z. Zapert. „Do Rzeczy” 2016 nr 26.

Opowiadania zwykłe

  • M. BAGIŃSKI. „Tyg. Powsz.” 1963 nr 31.
  • T. BUREK: Moje kłopoty z Dymnym. „Współczesność” 1963 nr 22.
  • A. DRAWICZ: Nie – zwykłe, lecz niezwykłe. „Sztand. Młodych” 1963 nr 199.
  • L. FLASZEN: Pytania Kaina. „Życie Lit.” 1963 nr 44.
  • J. IWASZKIEWICZ: Rozmowy o książkach. „Życie Warsz.” 1963 nr 304.
  • S. KRYSKA: Opowiadania zwykłe. „Il. Mag. Studen.” 1963 nr 36.
  • S. MELKOWSKI: Zwykłe i niezwyczajne. „Kultura” 1963 nr 2, przedr. w tegoż: Oczekiwania i zapowiedzi. Łódź 1980.
  • Z. ŻABICKI: W pułapce stylizacji. „Nowe Książ.” 1963 nr 14, przedr. pt. Gdzie jesteśmy – dokąd idziemy? W pułapce stylizacji. W tegoż: Proza… proza… Wwa 1966.
  • Z. MACUŻANKA: Najmłodsi… obawy i nadzieje. „Kultura” 1964 nr 2 [m.in. dot. W. Dymnego].
  • J. PREGER: Mitologia a współczesność. „Twórczość” 1964 nr 2.
  • S. STANUCH: Prozaik z tamtych lat. „Tu i Teraz” 1982 nr 9.
  • J.R. KOWALCZYK: Kruche piękno codzienności. „Rzeczpospolita” 1997 nr 258.
  • L. BUGAJSKI: Wszystko jest balladą. „Polityka” 1998 nr 14 [dot. też: Droga na Dziki Zachód].
  • W. PAŹNIEWSKI: Przerwane w pół zdania. „Nowe Książ.” 1998 nr 4 [dot. też: Droga na Dziki Zachód].
  • M. WIECZOREK: Opowiadania o zwykłych ludziach. „Życie” 1998 nr 41 [dot. też: Droga na Dziki Zachód].

Chudy i inni

  • Z. DOLECKI: Opowieść o współczesnych bandosach. „Kierunki” 1967 nr 14.
  • Z. KAŁUŻYŃSKI: Produkcyjniak typowo polski. „Polityka” 1967 nr 9 [dot. też filmu].
  • D. KARCZ: Wyjście z wieży z kości słoniowej. „Kino” 1967 nr 4 [dot. też filmu].
  • T. KOCHAŃSKI: A jednak się kręci. „Tyg. Kult.” 1967 nr 10.
  • J.A. KOENIG: „Tyg. Powsz.” 1967 nr 13.
  • Z. LICHNIAK: „Sł. Powsz.” 1967 nr 49.
  • L. PIJANOWSKI: „Kult. i Życie” 1967 nr 10.
  • K.T. TOEPLITZ: Ballada o budowie. „Kultura” 1967 nr 11.

Słońce wschodzi raz na dzień

  • R. MARSZAŁEK: Słońce raz w roku. „Współczesność” 1968 nr 20.
  • L. PIJANOWSKI: Ballada i życie. „Świat” 1968 nr 38.
  • K.T. TOEPLITZ: Opowieść zbójecka. „Kultura” 1968 nr 37.
  • D. TERAKOWSKA. „Gaz. Krak.” 1972 nr 110.
  • W. JAWORSKI: „Smutno-kolorowy świat” Wiesława Dymnego. „Nowe Książ.” 1982 nr 4.

Droga na Dziki Zachód

  • L. BUGAJSKI: Wszystko jest balladą. „Polityka” 1998 nr 14 [dot. też: Opowiadania zwykłe].
  • W. PAŹNIEWSKI: Przerwane w pół zdania. „Nowe Książ.” 1998 nr 4 [dot. też: Opowiadania zwykłe].
  • M. WIECZOREK: Opowiadania o zwykłych ludziach. „Życie” 1998 nr 41 [dot. też: Opowiadania zwykłe].