Wolski Wacław

Paweł Wojciechowski, Grażyna Borkowska

Poeta, krytyk literacki. Pseudonimy i kryptonimy: W; W.; W.W.; W. W-ski; W. Wol.; WAC. WOL.; wac. wol.; Wach; Wacław W.; Litawor; Mańka Niedyspozyt.

Informacje biograficzne. Urodził się w 1866 r. w Warszawie jako syn Aleksandra Wolskiego, urzędnika sądowego pochodzącego z pow. opoczyńskiego, i Walerii Korosadowicz (jego rodzice pobrali się w 1865 r. w Warszawie). Naukę pobierał w płockim gimnazjum, studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował w 1883 r. w „Przyjacielu Dzieci”; w l. 1885–1886 współredagował „Kalendarz Płocki”. Uprawiał twórczość liryczną typową dla Młodej Polski, obracał się w kręgach tzw. dekadentów warszawskich. Wiersze, poematy, obrazki dramatyczne, portrety literackie oraz prozę poetycką publikował w licznych czasopismach, m.in. w „Głosie” (1887, 1895–1898, 1900–1901, 1903), „Wędrowcu” (1887–1900), „Tygodniku Mód i Powieści” (1892–1898), „Ateneum” (1893–1895, 1903–1904), „Biesiadzie Literackiej” (1904–1905, 1908–1909), „Chimerze” (1904, 1907), „Echu Muzycznym, Teatralnym i Artystycznym” (1895–1901), „Przeglądzie Tygodniowym” (1893–1895, 1898–1902), piotrkowskim „Tygodniu” (1894–1904), „Życiu” (1898), „Kolcach” (1894–1895, 1899, 1911), „Krytyce” (1899–1903). Ponadto wydał zbiory poezji: Ballady tatrzańskie (1907), Powieść tajemna. Poezje (1908), Mare tenebrarum (1912). Wiersze Wolskiego publikowano również w wydawnictwach zbiorowych, m.in. w Antologii współczesnych poetów polskich (1908), Juliuszu Słowackim w poezji polskiej (1910), Księdze sonetów polskich (1899), Najmłodszej Polsce w pieśni (1903). Nie zachowało się studium Stanisław Przybyszewski. W 1892 r. aresztowano go i osadzono w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej (w wyniku prowokacji lub za wydanie pism socjalistycznych). Po uwolnieniu mieszkał w Warszawie. Wydaje się, że przynajmniej okresowo przebywał na południu Europy (Lovran), gdzie prawdopodobnie się leczył. W czasie I wojny światowej przebywał w Kijowie. Po powrocie do Warszawy współpracował z „Sowizdrzałem” (od 1918 r.) oraz z „Robotnikiem” (od 1919 r.), gdzie ogłaszał prześmiewcze i poważne, z formy felietonowe, z ducha odkrywcze recenzje (Misterium prometejskie, „Robotnik” 1920, nr 264) oraz wierszowane felietony satyryczne z cyklu Chlaśnięcia. Pracował krótko w archiwum miejskim. Pod koniec życia ciężko chorował. Zmarł 6 IV 1928 w Warszawie. Został pochowany na Powązkach.

Działalność krytycznoliteracka. Główny korpus prac krytycznoliterackich Wolskiego stanowią dedykowane Piotrowi Chmielowskiemu Wzloty na Parnas. Profile duchowe poetów współczesnych. Seria 1 (1901); zapowiedziana na 1902 r. Seria 2 nigdy się nie ukazała. Praca obejmuje sylwetki i utwory takich artystów, jak: Edward Słoński, Bogusław Adamowicz, Edward Siwiński (jedyny tu poeta starszy od generacji autora), Maria Komornicka, Agi-Wdaj (A. Pospieszyłowa), Władysław Sterling, Zdzisław Dębicki, Jerzy Żuławski, Kazimierz Tetmajer, Kazimierz Gliński, Franciszka Arnsztajnowa, Leopold Staff. Profile ukazują cechy warsztatu krytycznoliterackiego Wolskiego. Są świadectwem jego przenikliwości, niezwykłej wrażliwości na niuanse oraz kontrasty towarzyszące kształtowaniu się istotnych poetyk modernizmu. Refleksje krytyka koncentrują się na rozpoznaniu przesłania, podłoża filozoficznego, sprawności warsztatowej autora oraz czynnika mniej uchwytnego – rysu indywidualnego składającego się na osobowość twórczą. Wolski-krytyk często interpretował wiersze tych poetów, których warsztat i zabiegi stylistyczno-językowe inspirowały, kształtowały i utrwalały polski neoromantyzm, a także odciskały piętno na jego własnym pisarstwie. Wnikliwie analizował „nowe, nieznane dreszcze duszy” (tamże), odsłaniając przy tym meandryczne mapy moderny. Był niestrudzonym eksploratorem „świeżego tchnienia najnowszej poezji” (tamże) i wielbicielem pisarzy skandynawskich. Szukał „stimmungów pejzażowych”, podziwiał „nastrój zmierzchu” (tamże). Czytał konkretną twórczość przez innych autorów, np. Sterlinga przez Kazimierza Tetmajera, Jana Kasprowicza, Stanisława Przybyszewskiego. W ten intertekstualny witraż wplatał nierzadko myśl filozoficzną doby fin de siècle’owej (pobrzmiewają tu echa myśli F. Nietzschego, A. Schopenhauera, E. von Hartmanna, H. Bergsona, buddyjskie elementy filozofii Wschodu). Był nieprzeciętnym erudytą i (być może) poliglotą. Uruchamiał synkretyczną wyobraźnię i rozpoznawał źródło nawiązań symboliczno-mistycznych w analizowanych dziełach. Przykładał do poezji młodych różne miary i wyróżniki estetyczne. Prezentował jednak przede wszystkim wydobyty spod tych intertekstów własny sąd o indywiduach poetyckich i kondycji artysty, a także swoje poglądy na zjawiska notorycznie występujące w poezji i krytyce modernistycznej – kwestię kobiecą, mizoginizm – i nowsze, dopiero wskazywane przez twórców – lęk przed tłumem i stechnicyzowanym światem. Każdy z tych tematów zaskakiwał oryginalnością ujęcia rodzącego się nie z potrzeby „płynięcia na fali”, ale z pesymistycznych przemyśleń nacechowanych znakiem czasu. W pewien sposób zaskakuje wpleciony w jego dzieło patriotyzm z ducha Tadeusza Micińskiego, daleki od haseł retorycznych. Miłość Ojczyzny, powiązana z legendą gór, pobrzmiewa we wspomnieniu o Stanisławie Witkiewiczu (O Stanisławie Witkiewiczu. Garść wspomnień, „Echo Polskie” 1915, nr 11).

Wolski był też świetnym polemistą, czego dowodzi odpowiedź, jakiej udzielił Izabeli Moszczeńskiej snującej apokaliptyczne wizje wyginięcia ludzkości po lekturze artykułu Wolskiego (Tragizm kobiecości, „Głos” 1900, nr 15). Krytyk odsunął obawy polemistki w pozornie ugodowym i eleganckim, de facto ironicznym szkicu (Filisterski rozumek, „Głos” 1900, nr 27). Znacznie istotniejsza jest polemika z Cezarym Jellentą na temat jego szkicu Juliusz Słowacki dzisiaj („Głos” 1899, nr 14–23 z przerw.). Chociaż krytyków nie dzieliły zasadnicze różnice, Wolski poczuł się w obowiązku przypomnieć, że „buntownicze, szatańskie” strofy Słowackiego i demokratyzm jako fundament jego twórczości czynią z poety nie tylko mistrza słowa, ale przede wszystkim „wodza i nauczyciela” (Krytyka naukowa i literacka, „Głos” 1900, nr 22).

Krytyk włączał w dyskurs swoje impresje, sugestie, wrażenia, skojarzenia, dostrzegane inspiracje, wskazywał na postawę rozumiejącą autorów i nowe formy artystyczne (aprobata dla ekspresjonizmu J. Hulewicza) oraz dawał świadectwo wielostronnego przeżycia, „przetworzenia” konkretnego dzieła. Stosował przy tym typowy dla metody subiektywnej zmetaforyzowany, liryczno-ekspresyjny język wywodu, dbając o zachowanie czytelności. Jego twórczość krytycznoliteracka jest szczupła i zapoznana. Z racji poziomu i nieokreślonego wdzięku, oryginalności i nierzadko trafności sądów krytycznych zasługuje na wydanie, tym bardziej że podobnie jest z jego poezją – mimo młodopolskiej afektywności i ozdobności – poruszającą prawdą trudnej egzystencji.