Zbigniew BATKO
1940-2007
Tłumacz, prozaik, scenarzysta.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 11 października 1940 we wsi Kamionna (Mazowieckie) w rodzinie nauczycielskiej; syn Wacława i Ireny z domu Bäck. Po wojnie mieszkał z matką i siostrami w Kazimierzu Porąbce pod Sosnowcem, a następnie w Żyrowej na Opolszczyźnie. W związku z chorobą matki przez jakiś czas przebywał w Domach Dziecka kolejno w Pszczynie, Turawie, Kuźni Raciborskiej. Wrócił następnie do Żyrowej, gdzie w pobliskiej miejscowości Gogolin kończył liceum ogólnokształcące. W 1958 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Łódzkim, ze specjalizacją w zakresie teorii i historii filmu; w 1966 uzyskał magisterium. Jako scenarzysta debiutował współpracując w 1969-71 z Adamem Ochockim przy produkcji serialu animowanego dla dzieci Zaczarowany ołówek. Pierwszy przekład ogłosił w 1979 na łamach wychodzącego w Stanach Zjednoczonych tygodnika „Gwiazda Polarna”, w którym wydrukował tłumaczenie prozy M.L. Kaschnitza pt. Białe niedźwiedzie (nr 3). Pracował w Ośrodku Foto-Filmowym Łódzkiego Domu Kultury, gdzie m.in. organizował cykl spotkań z twórcami kina pt. Film mojego życia. Od 1990 zajmował się wyłącznie pracą literacką i translatorską. Przekłady z języka angielskiego i fragmenty prozy drukował przede wszystkim w miesięczniku „Literatura na Świecie” (1989, 1995-96, 2000, 2002, 2004), a także w piśmie „Film na Świecie”. Tłumaczył również hasła z zakresu filmu i teatru do polskiej edycji Encyklopedii Britanniki .
W 1966 zawarł związek małżeński z Heleną Ochocką, polonistką, redaktorką Łódzkiego Ośrodka Telewizji Polskiej (rozwiedzeni). Zmarł 18 grudnia 2007 w Łodzi; pochowany na Cmentarzu Centralnym Opole-Półwieś.
TWÓRCZOŚĆ
1. Zaczarowany ołówek. [Scenariusz, dialogi i teksty piosenek 12 odcinków serialu animowanego dla dzieci; współaut.:] A. Ochocki. Ekran. 1969-1971.
Tytuły odcinków: Czerwony kur; Podwodny skarb; Szalony pociąg; Sroczka złodziejka; Wakacje z duchem; Błękitno Czerwoni; Jak poskromić lwy; Na skraju przepaści; Latawiec Kajtka; Śpioch w jaskini; Krążek do bramki; Mały kowboj. Poszczególne odcinki w reż.: Z. Czerneleckiego, A. Kotowskiej, L. Kronica, A. Piliczewskiego.
Odcinki: Podwodny skarb; Śpioch w jaskini; Sroczka złodziejka wyd. wraz z odcinkami innych autorów jako dokument elektroniczny pt. Zaczarowany ołówek. Podwodny skarb: [Wwa:] S.D.T.-Film; Jawi [2007], 1 dysk optyczny (DVD).
2. Tony Richardson – klasyk gniewnego kina. [Szkic biograficzny]. Oprac. Z. Batko. Łódź: Łódz. Dom Kultury 1984, 15 s.
3. Z powrotem, czyli Fatalne skutki niewłaściwych lektur. [Baśń]. Il.: S. Eidrigevičius. Wwa: Iskry 1984 [właśc.1985], 190 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Łódź: WŁ 1993; Kr.: Znak 2014.
Dyplom Honorowy przyznany w 1987 przez Ogólnopol. Ośrodek Sztuki dla Dzieci i Młodzieży w Pozn. za najwybitniejszy debiut lat 1985-1987.
4. Marcel wyrusza w świat. [Scenariusz filmu animowanego dla dzieci; współaut.:] A. Bańkowski. Reż.: K. Rynkiewicz. Ekran. 1990.
5. Oko. [Powieść]. Wwa: NOWA 1992, 237 s.
Nominacja do Nagrody im. J.A. Zajdla.
Adapt. radiowa w 30 odcinkach: Radio 1992.
6. Siedmiomilowe trampki. [Scenariusz i dialogi filmu animowanego dla dzieci; współaut.: ] A. Bańkowski. Reż.: K. Rynkiewicz. Ekran. 1993.
7. Deborah. Scenariusz filmowy i reż.: R. Brylski. Współpraca scenariuszowa Z. Batko. Ekran. 1995.
Przekłady
1. W. Styron: Wybór Zofii. [Powieść]. Wwa: NOWA 1991, 517 s. Wyd. nast.: Wwa: Muza 2001; Wwa: Świat Książki 2010; Wwa: Świat Książki 2014.
2. M. Cebulash: Tata nie z tego świata. [Powieść].Wwa: BGW 1992, 118 s.
3. A. Burgess: Doktorze, lecz się sam. Powieść. Wwa: Graf-Punkt 1994, 222 s.
4. E. Waugh: Zmierzch i upadek. [Powieść]. Wwa: Muza 1994, 245 s. Bibl. Bestsellerów.
5. J. London: Zew krwi. [Powieść]. [Posł.:] J. Rurawski. Wwa: Kama 1995, 99 s. Wyd. 2 tamże 1996. Lektury Szk. z Oprac.
6. T. Thorne: Słownik pojęć kultury postmodernistycznej. Mody, kulty, fascynacje. Wwa: Muza 1995, 414 s. Wyd. 2 pt. Mody kulty, fascynacje. Słownik pojęć kultury postmodernistycznej. Tamże 1999.
7. M. Arditti: Celibat. [Powieść]. Wwa: Interart 1996, 349 s.
8. J. Irving: Syn cyrku. [Powieść]. Wwa: Muza 1996, 741 s. Vademecum Interesującej Prozy. Wyd. nast.: Wwa: Prószyński i S-ka 2003, tamże 2017 .
9. M.M. Kaye: Dalekie pawilony. [Powieść]. Przeł.: L. Niedzielski, Z. Batko. T. 1–4. Wwa: Almapress 1996, 289 + 369 + 326 + 339 s.
10. E. Knight: Lassie wróć! [Powieść]. Wwa: Kama [1996], 222 s. Wyd. nast.: wyd. 3 [!] tamże 1998. Lektury Szk. z Oprac.; Wwa: Sara 2003. Lektury Szk.; Kr.: Znak 2014.
11. F.H. Burnett: Tajemniczy ogród. [Powieść]. Wwa: Kama 1997, 216 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1998; Kr.: Znak Emotikon – Społ. Inst. Wydawn. Znak 2016.
12. J. Carrol: Kości księżyca. [Powieść]. Pozn.: Rebis 1997, 223 s. Salamandra. Dodruki: 1998, 1999, 2000, 2001, 2004. Wyd. 2 tamże 2013, dodruk 2015.
13. J. Winterson: Płeć wiśni. [Powieść]. Pozn.: Rebis 1997, 184 s. Salamandra, Dodruk: 2002.
14. H. Lofting: Doktor Dolittle i jego zwierzęta. Opowiada Hudh [!] Lofting [Powieść]. Wwa: Kama 1998, 140 s. Lektury Szk. z Oprac.
15. M. Ridpath: Finansiści. [Powieść]. Wwa: Muza 1998, 452 s. Vademecum Interesującej Prozy. Wyd. 2 tamże 2001. Galeria.
16. J. Steinbeck: Myszy i ludzie. [Powieść]. Wwa: Muza 1998, 125 s. Bibl. Bestsellerów. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 2002; wyd. 3 Wwa: Qes Agency 2012.
17. J. Updike: W krainie lilii. [Powieść]. Wwa: Muza 1998, 659 s. Bibl. Bestsellerów.
18. T. Morrison: Raj. [Powieść]. Wwa: Prószyński i S-ka 1999, 272 s. Bibl. Noblistów.
19. J. Winterson: Sztuka i kłamstwa. Utwór na trzy głosy ze sprośnym kontrapunktem. [Powieść]. Pozn.: Rebis 1999, 243 s. Salamandra.
20. M. Amis: Martwe dzieci. [Powieść]. Pozn.: Rebis 2000, 284 s. Salamandra. Wyd.2 tamże 2016.
21. T. Capote: Psy szczekają. [Opowiadania]. Przeł.: Z. Batko, B. Zieliński. Wwa: Muza 2000, 462 s. Bibl. Bestsellerów.
Tu w przekł. Z. Batki.: Fontana Vecchia. Gdy milkną działa… (część pierwsza); Dom na Brooklyn Heights; Zapiski greckie.
22. V. Nabokov: Wykłady o literaturze. [Szkice]. [Przedm. wydawcy:] F. Bowers. [Wstęp:] J. Updike. Wwa: Muza 2000, 484 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 2001; wyd. [3] Wwa: Aletheia 2016.
23. M. Twain: Przygody Tomka Sawyera. [Powieść]. Wwa: Kama 2000, 197 s. Lektury Szk. [Wyd. 2] Kr.: Znak 2015.
24. W. Wharton: Tam, gdzie spotykają się wszystkie światy. [Powieść]. Pozn.: Rebis 2000, 227 s. Salamandra. Dodruki: 2001, 2003.
25. S. Bellow: Ravelstein. [Powieść]. Pozn.: Rebis 2001, 247 s. Mistrzowie Lit.
26. M. Morrissy: Mitomanka. [Powieść]. Wwa: Muza 2001, 331 s. Galeria.
27. J. Winterson: O sztuce. Eseje o ekstazie i zuchwalstwie. Pozn.: Rebis 2001, 182 s. Konstatacje.
28. V. Nabokov: Wykłady o literaturze rosyjskiej. Dostojewski, Gogol, Czechow, Gorki, Tołstoj, Turgieniew. [Szkice]. [Przedm. Wydawcy:] F. Bowers. Wwa: Muza 2002, 413 s. Wyd. nast. Wwa: Aletheia 2017.
29. Z. Smith: Białe zęby. [Powieść]. Kr.: Znak 2002, 498 s. Proza. Wyd. nast.: tamże 2002; Wwa: Świat Książki 2003; wyd. 4 Kr.: Znak 2009, tamże: wyd. 5 2011, wyd. 6 2015, wyd. 7 2017.
30. W. Wharton: Nie ustawaj w biegu. [Powieść]. Pozn.: Rebis 2002, 215 s. Salamandra. Dodruk: 2002.
31. Y. Martel: Życie Pi. [Powieść]. Kr.: Znak 2003, 340 s. Wyd. 2 tamże 2008.
Wyd. jako dokument dźwiękowy: Czyta K. Suszczyński. Wwa: Qes Agency 2007, CD w formacie mp3.
32. I.B. Singer: Wrogowie. Historia pewnej miłości. [Powieść]. Wwa: Muza 2003, 286 s.
Wyd. jako dokument dźwiękowy: Czyta M. Mydlak. Wwa; Muza 2009, 1 płyta CD.
33. M. Twain: Przygody Hucka Finna. [Powieść]. Wwa: Sara 2003, 263 s. [Wyd. 2] Kr.: Znak 2015.
34. W. Wharton: Rubio. [Powieść]. Wwa: Świat Książki 2003, 170 s. Dodruk: Pozn.: Rebis 2003, tamże 2004. Salamandra. Wyd. nast.: Wwa: G+J Gruner+Jahr Polska; Pozn.: Rebis 2006. Gala Bestsellery, 6, Lit. w Szpilkach; wyd. 2 [!] Pozn.: Rebis 2008. Salamandra.
35. A. Burgess: Rok 1985. [Powieść]. Przeł.: Z. Batko i R. Stiller. Kr.: Vis-áVis Etiuda 2004, 294 s.
36. F. Cottrell Boyce: Miliony. [Powieść]. Kr.: Znak 2004, 256 s.
37. D.B.C. Pierre: Vernon. Powieść. Wwa: Muza 2004, 324 s.
38. Z. Smith: Łowca autografów. [Powieść]. Kr.: Znak 2004, 395 s. Proza. Wyd. 2 tamże 2011.
39. T. Coraghessan Boyle: Drop City. [Powieść]. Wwa: Muza 2005, 595 s. Kalejdoskop.
40. C. Hiaasen: Sówki. [Powieść dla dzieci]. Wwa: W.A.B. 2005, 301 s.
41. J. Joyce: Dublińczycy. [Opowiadania]. Kr.: Znak 2005, 196 s. Znakomita Kolekcja.
42. T. Capote: Pośród ścieżek do raju i inne opowiadania. Wwa: Muza 2006, 364 s. Klasyka.
43. J.M. Coetzee: Elizabeth Costello. [Powieść]. Kr.: Znak 2006, 264 s.
44. Z. Smith: O pięknie. [Powieść]. Kr.: Znak 2006, 597 s. Proza. Wyd. 2 tamże 2011.
45. J. Winterson: Brzemię. [Opowiadanie]. Kr.: Znak 2006, 110 s. Mity.
46. S.J. Foer: Strasznie głośno, niesamowicie blisko. [Powieść]. Wwa: W.A.B. 2007, 457 s. Don Kichot i Sancho Pansa. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 2012; wyd. 3 2017.
47. P. Torday: Połów łososia w Jemenie. [Powieść]. Kr.: WL 2007, 349 s. Wyd. 2 tamże 2008.
48. J. Banville: Mefisto. [Powieść]. Kr.: Znak 2008, 233 s. Proza.
49. M. Gruber: Księga powietrza i cieni. [Powieść]. Wwa: Świat Książki. – Bertelsmann Media 2009, 493 s.
50. T. Capote: Te ściany są zimne i inne opowiadania. Wwa: Świat Książki 2011, 382 s.
Prace redakcyjne
1. Powojenny film polski na międzynarodowych festiwalach filmowych. Materiały instruktażowe. Łódź: Łódz. Dom Kultury 1978, 25 s.
2. Szkice o filmie polskim. Red. nauk.: B. Stolarska. Współpraca red. Z. Batko, J. Dyszkiewicz. Łódź: Łódz. Dom Kultury 1985, 220 s. Style, Twórcy, Tendencje.
3. Film polski. Twórcy i mity. Red. nauk.: K. Sobotka. Współpraca.: J. Dyszkiewicz, Z. Batko. Łódź: Łódz. Dom Kultury 1987, 204 s. Style, Twórcy, Tendencje.
4. Sąd nad Brzozowskim. [Widowisko telewizyjne]. Reż.: G. Królikiewicz. Red.: H. Ochocka. Współpraca red. Z. Batko. TVP 1992.
5. Kino o kinie, czyli O autoświadomości sztuki filmowej. Praca zbiorowa pod red. E. Nurczyńskiej-Fidelskiej i Z. Batki. Łódź: Centr. Gabinet Metodyczny Edukacji Film. Dzieci i Młodzieży 1993, 84 s.
Materiały z Ogólnopol. Sesji Filmoznawczo-Metodycznej, Borki 1993.
6. Od fantastyki do komiksu. W kręgu gatunków filmowych. Praca zbiorowa pod red. K. Sobotki. Współpraca red.: Z. Batko. Łódź: Łódz. Dom Kultury 1993, 172 s. Style, Twórcy, Tendencje.
7. Sztuka filmowa w Polsce. W stulecie kina. Praca zbiorowa pod red. E. Nurczyńskiej-Fidelskiej i Z. Batki. Łódź: Centr. Gabinet Edukacji Film. Dzieci i Młodzieży 1996, 150 s.
Materiały z VI Ogólnopol. Sesji Filmoznawczo-Metodycznej, Borki 1996.
8. Wokół problemów adaptacji filmowej. Praca zbiorowa. Pod red. E. Nurczyńskiej-Fidelskiej i Z. Batki. Łódź: Centr. Gabinet Edukacji Film. Dzieci i Młodzieży 1997, 127 s.
Materiały z VII Ogólnopol. Sesji Filmoznawczo-Metodycznej, Borki 1997.
OPRACOWANIA
Inf.: H. Ochocka, I. Szwajger.
Strona internetowa [tu m.in.: Autor o sobie; wywiady; recenzje; wspomnienia].
Wywiady: Jak list miłosny… Rozm. K. Augustyniak. „Wiadomości Dnia”, Łódź 1995 nr 170; Fatalne skutki niewłaściwych lektur. Rozm. M. Nadolski. „Szt. dla Dziec.” 1998 nr 1; Z komputerem na plaży. Rozm. P. Kasiński. „Dz. Łódz.” 1998 nr 174; W blasku ich sławy. Rozm. K. Rakowska. „Gaz. Wybor.” 2003 nr 216 dod. „Łódź” [m.in. dot. przekł. powieści Y. Martela: Życie Pi].
Dziękuję z góry, czyli thank you from the mountain. Rozm. M. Lachman. W: Przekładając nieprzekładalne. [T.] 3. O wierności. Gdańsk 2007.
Ogólne
E. R. FABJANOWSKA: Zbyszek, czyli w stronę Kamionnej. W: Łódzki kalejdoskop literacki. Łódź 1994. – J. PODOLSKA: Sukces, czyli pech. Zbigniew Batko – jeden z najciekawszych i najmniej znanych pisarzy. „Gaz. Wybor.” 1994 nr 94. – J. JARNIEWICZ: Po śmierci Zbyszka Batki. „Lit. na Świecie” 2008 nr 1/2.
Z powrotem, czyli Fatalne skutki niewłaściwych lektur
M.A. KOWALSKI: Raj utracony. „Prz. Tyg.” 1985 nr 39. – H. PUSTKOWSKI: W poszukiwaniu straconego czasu. „Odgłosy” 1985 nr 31. – A. SZYMCZYK: „Odgłosy” 1985 nr 31. – I. TESSAROWICZ-PAKUŁA: Królik Freudem podszyty. „Twórczość” 1985 nr 10. – H. BATOROWICZ: Z powrotem. „Gł. Rob.” 1988 nr 94. – M. NADOLSKI. „Szt. dla Dziec.” 1988 nr 4. – E. NOWACKA: „Z powrotem” osiem lat później. „Guliwer” 1994 nr 1. – M. ORAMUS: Zgubne skutki czytania. „Nowa Fantastyka” 1994 nr 1.
Oko
W. KALICKI: Przygody człowieka garbatego. „Gaz. Wybor.” 1992 nr 50. – M. ORAMUS: Młot na rzeczywistość. „Nowa Fantastyka” 1992 nr 8. – T. MIŁKOWSKI: B. puszcza oko. „Życie Codz.” 1993 nr 9. – E. NOWACKA: Oko jakby cokolwieczek niedowidzące. „Nowe Książ.” 1993 nr 12. – G. SZYMCZYK-KLUSZCZYŃSKA: Jadalna książka poetycka. „Teksty Drugie” 1993 nr 1.
J. Steinbeck: Myszy i ludzie
J. JARNIEWICZ: Co do cholery gryzie tych facetów? „Lit. na Świecie” 1999 nr 9 [dot. także przekładu J. Meysztowicza i M. Zgaińskiego].
V. Nabokov: Wykłady o literaturze.
W. SADKOWSKI: Translatorskie koronkarstwo. „Biul. Inf. Bibl. Nar.” 2000 nr 4.
