Zbigniew CHAŁKO
1921-1994
Poeta.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 26 kwietnia 1921 w Warszawie; syn Antoniego Chałki, farmaceuty, i Janiny z Konarskich, urzędniczki pocztowej; siostrzeniec poety Feliksa Konarskiego (pseud. Ref-Ren). Uczęszczał do Państwowego Gimnazjum Męskiego im. T. Rejtana w Warszawie, które ukończył w 1939. Według różnych źródeł debiutował jako poeta w 1937 wierszem ogłoszonym w „Dzienniku Warszawskim” lub w 1939 [?] felietonem w dzienniku „ABC”. W sierpniu 1939 rozpoczął turnus w Junackich Hufcach Pracy pod Augustowem jako starszy junak z cenzusem, po czym został przyjęty na Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy Piechoty w Lidzie. 3 września 1939 został wcielony do Batalionu Obrony Narodowej w Wilnie. Po wycofaniu oddziałów polskich z Wilna do Grodna, uczestniczył w obronie tego miasta przed Armią Czerwoną. Ranny w walkach na linii Niemna, przebywał w szpitalu w Grodnie, skąd uciekł, unikając aresztowania przez władze sowieckie. Następnie odbywał rekonwalescencję u rodziny w okolicach Augustowa. Po nieudanej próbie przedostania się na Węgry, w początkach grudnia 1939 powrócił do Warszawy. Tu w czasie okupacji niemieckiej studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim i jednocześnie uczestniczył w działalności konspiracyjnej, początkowo w ramach przeorganizowanego na czas wojny pod nazwą „Szaniec” Obozu Narodowo-Radykalnego (pseud. konspiracyjny: Dan), a od września 1942 w szeregach Armii Krajowej (pseud. konspiracyjny: Cyganiewicz). Przed wybuchem powstania warszawskiego został mianowany dowódcą drużyny i otrzymał stopień kaprala podchorążego. W powstaniu walczył najpierw na Woli, później jako zastępca dowódcy plutonu 101. kompanii batalionu AK „Bończa” na Starym Mieście, skąd jego oddział wycofywał się kanałami jako jeden z ostatnich. W czasie walk o Starówkę pisał wiersze, które krążyły w ustnych przekazach wśród powstańców, a wydane zostały dopiero w wiele lat później. Po ewakuacji ze Starego Miasta brał udział w obronie Powiśla, a następnie w walkach w Śródmieściu Północnym. Został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy. Po upadku powstania dostał się do niewoli, przebywał w Stalagu XI-B Fallingbostel, następnie w Blankenburgu, skąd w grudniu 1944 zbiegł. Ujęty przez policję niemiecką został osadzony w więzieniu w Dreźnie, a następnie w Stalagu IV-B Mühlberg. Po uwolnieniu w maju 1945 dotarł przez Francję do Włoch i wstąpił do 2. Korpusu Polskiego na Zachodzie, z którym w 1946 został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Po demobilizacji w 1947 zdecydował się pozostać na emigracji. Podjął twórczość poetycką; w 1950 ogłosił po długiej przerwie wiersz pt. Ośmiornica w londyńskim tygodniku „Życie” (nr 42), w którym publikował do 1952. Nadto ogłaszał utwory poetyckie w „Wiadomościach” (Londyn, 1951-59, 1964, 1969, 1973). W 1951 wraz z rodziną przeniósł się do Stanów Zjednoczonych i osiadł na stałe w Chicago. Początkowo pracował w stalowni, będąc jednocześnie aktywnym dziennikarzem, m.in. komentatorem w lokalnej polskiej rozgłośni radiowej. Po pewnym czasie uzyskał etat w redakcji „Dziennika Chicagoskiego”, gdzie drukował felietony i artykuły publicystyczne. Kontynuował twórczość poetycką, publikując m.in. w „Ogniwie” (Nowy Jork, 1959) i „Merkuriuszu Polskim” (Londyn, 1961); tłumaczył też poezję brytyjską i amerykańską. Od 1971 współredagował i wydawał tygodnik „Polonia”; tu też do 1976 drukował wiersze i fragmenty prozy. Przez siedem lat współpracował jako publicysta z chicagowskim „Dziennikiem Związkowym” (tu m.in. ogłaszał cykl felietonów pt. Kolce na kaktusie). Był animatorem polskiego życia kulturalnego w Chicago, organizował m.in. „żywe dzienniki literackie”, współtworzył Koło Byłych Żołnierzy AK oraz Klub Przyjaciół Warszawy, założył też Chicagowski Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. W 1976 otrzymał złoty medal Grona Przyjaciół Poezji Polskiej w Detroit z okazji 200-lecia Stanów Zjednoczonych i Olimpiady w Montrealu. Utwory poetyckie publikował w licznych czasopismach, m.in. „Na Antenie” (Londyn, 1972), w dodatkach „Nowego Dziennika” (Nowy Jork): „Tydzień Polski” (1976) i „Przegląd Polski” (1988, 1994-95), w „Gwieździe Polarnej” (Stevens Point, 1976-94, z przerwami), „Pomoście” (Chicago, 1982), „Listach do Polaków” (New Britain, 1980, 1982, 1984), „Tatrzańskim Orle” (Passaic, 1982, 1984), „Głosie Polskim” (Toronto, 1986). Odznaczony przez Rząd RP na Uchodźstwie Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta oraz Warszawskim Krzyżem Armii Krajowej.
W 1947 ożenił się z Władysławą Wróblewską, majorem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (w szeregach Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet 2. Korpusu Polskiego), później urzędniczką; miał syna Krzysztofa (ur. 1948). Zmarł 9 kwietnia 1994 w Chicago; prochy złożono 3 sierpnia 1994 w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
TWÓRCZOŚĆ
1. Poezje. Chicago 1950.
Maszynopis w Bibl. Pol. w Londynie.
2. Jaworowe niebo. [Wiersze]. Londyn: Ofic. Poetów i Malarzy 1962, 78 s.
3. Strofy staromiejskie i wiersze inne. Wyboru dokonał i przedm. napisał E. Dusza. Nowy Jork: A. Poray 1977, 114 s.
4. Dziennik jeniecki. Od upadku Powstania Warszawskiego do kapitulacji Niemiec i wolności. 5.X.1944-21.V.1945. Chicago: [Nakł. żony] 1995, 125 s.
5. Zwyczajna wierność. [Wiersze]. Wybór, oprac. i posł.: B. Urbankowski. Wwa: Ibis 1996, 80 s.
6. Dłoń pełna snów. Wiersze zebrane. Zebrał, oprac. i posł. opatrzył B. Wróblewski. Lubl.: Test 1997, 238 s.
7. Śpiew z barykad. [Wiersze]. Wstęp: A.K. Kunert. Wwa: Askon 1999, 57 s.
Przekł. ang. wierszy Z.Ch. w antologii: Poets of Warsaw aflame. [Oprac.:] E.L. Dusza. Madison, Wisconsin 1977, wyd. 2. London 1978.
OPRACOWANIA (wybór)
Inf. rodziny 2008.
Ogólne
K. WIERZYŃSKI: Z.Ch. Chicagowski poeta. „Merk. Pol.”, Londyn 1961 nr 6/7.
K. WIERZYŃSKI: Z. Ch. „Wiadomości”, Londyn 1966 nr 6, przedr. w tegoż: Portrety i szkice literackie. Wwa 1990.
E.L. DUSZA: Poeta, któremu nie wolno zamilknąć. „Dz. Pol. i Dz. Żoł.”, Londyn 1973 nr 182.
E.L. DUSZA: Z.Ch. „Gwiazda Polarna”, Stevens Point 1976 nr 25.
E.L. DUSZA: Bard Warszawski. „Listy do Polaków”, New Britain 1977 z VII, przedr. w: „Nowy Dz.”, Nowy Jork 1978 nr 374 dod. „Tydz. Pol.”; „Gaz. Niedz.”, Londyn 1981 nr 22.
E.L. DUSZA: Warszawski liryk z Chicago. „Wiadomości”, Londyn 1977 nr 19; przedr. w: „Gwiazda Polarna”, Stevens Point 1982 nr 44; przekł. ang.: Varsovian lyric from Chicago. „Gwiazda Polarna”, Stevens Point 1977 nr 10-13.
M.P. KRZYŻANOWSKI: Warszawski liryk z Chicago. „Listy do Polaków”, New Britain 1978 z IV.
T. TERLECKI: Żywe ogniwa. „Nowy Dz.”, Nowy Jork 1978 nr 378 dod. „Tydz. Pol.”.
Z. LICHNIAK: Z różnych kontynentów: Andrzej Chciuk, Z.Ch., Wawrzyniec Czereśniewski i inni. W tegoż: Mój skorowidz poezji polskiej na emigracji. Wwa 1989.
R. NOWOTARSKA: Słowo na sercu. „Gwiazda Polarna”, Stevens Point 1994 nr 36.
R. NOWOTARSKA: Powrót poety. „Nowy Dz.”, Nowy Jork 1995 nr z 5 I dod. „Prz. Pol.”.
B. WRÓBLEWSKI: Kolumb zapomniany? „Prz. Powsz.” 1996 nr 7/8.
B. WRÓBLEWSKI: Z.Ch. „Akcent” 1996 nr 3.
R. NOWOTARSKA: Słowo na sercu. Z.Ch. (1921-1996) [!]. „Arch. Emigracji” 1998 z. 1.
R. NOWOTARSKA: Przywołanie przeszłości. „Dz. Związk.”, Chicago 2000 nr z 7/9 IV.
B. URBANKOWSKI: Zwyczajna wierność. „Gaz. Pol.” 2007 nr 33.
Jaworowe niebo
Z. KOZARYNOWA: Głos poety. „Wiadomości”, Londyn 1963 nr 5.
Strofy staromiejskie i wiersze inne
A. FRAJLICH-ZAJĄC. „Nowy Dz.”, Nowy Jork 1978 nr 399 dod. „Tydz. Pol.”.
T. NOWAKOWSKI: Warszawianin z Chicago. „Wiadomości”, Londyn 1978 nr 37/38.
Dziennik jeniecki
C. CHLEBOWSKI: Odrabianie zaległości. „Tyg. Solidarność” 1996 nr 34 [dot. też: A.F. Baran: Pseudonim „Zapora”].
Dłoń pełna snów
DRZEWUCKI: Or-Ot powstania warszawskiego. „Rzeczpospolita” 1998 nr 11.
H. KOZAK: Powrót poety. „Akcent” 1998 nr 1/2.
A. ROGALA: „Dłoń pełna snów”. „Twórczość” 1998 nr 8.
W. ZALEWSKI: Księga powrotów. „Więź” 1999 nr 5.
Śpiew z barykad
C. CHLEBOWSKI: Zbycha rymy sieroce. „Tyg. Solidarność” 1999 nr 51.
E. SUŁKOWSKA-BIEREZIN: Dotknięty bezradnością. „Dz. Związk.”, Chicago 2000 nr z 7/9 IV dod. „Kult. i Rozrywka”.
