Zbigniew JAROSIŃSKI
1946-2000
Historyk literatury, krytyk literacki.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 21 marca 1946 w Warszawie; syn Edwarda Jarosińskiego, inżyniera geodety, i Stanisławy z domu Poszytek, pracownicy biura projektowego. Uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. T. Rejtana w Warszawie; w 1964 zdał egzamin maturalny. W tym samym roku podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W czasie studiów rozpoczął intensywną działalność naukową, uczestnicząc w pracach Warszawskiego Koła Polonistów, któremu od roku akademickiego 1967/68 (na IV i V roku studiów) przewodniczył. W tym samym czasie pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Koordynacyjnego Kół Naukowych Polonistów (instancji nadrzędnej nad studenckim ruchem polonistów w całym kraju, działającej przy Radzie Naczelnej ZSP). Debiutował w 1967 na łamach „Współczesności” (nr 10) artykułem Sympozjum Warszawskiego Koła Polonistów, relacjonującym obrady na temat tradycji w badaniach historycznoliterackich, zorganizowane przez Koło Polonistów UW w kwietniu tegoż roku. Artykuły i recenzje literackie publikował w „Kulturze” (1967-69, 1974, 1976) i „Odrze” (1968-69, 1971, 1979, i później w 1995). W 1969 uzyskał magisterium i podjął pracę na stanowisku asystenta w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN, początkowo w Pracowni Psychosocjologii Literatury, a od 1971 na stanowisku starszego asystenta w Pracowni Literatury Współczesnej. W pracy badawczej zajął się głównie historią polskiej literatury okresu dwudziestolecia i po 1945, zwłaszcza jej nurtu lewicowego. W 1972 przebywał na półrocznym stypendium w ZSRR, prowadząc w Moskwie i Leningradzie studia nad myślą rosyjskich formalistów. Ogłaszał artykuły i recenzje w „Tygodniku Kulturalnym” (1970-71, 1979), „Biuletynie Polonistycznym” (1970-85, z przerwami) oraz w „Tekstach” (1973, 1975, 1979). W 1973-89 był sekretarzem Studium Doktoranckiego IBL PAN. W 1974 doktoryzował się w IBL PAN na podstawie rozprawy zatytułowanej Polska lewicowa myśl literacka lat 1918-1935 (promotor prof. Maria Janion) i od jesieni 1975 zajmował w IBL stanowisko adiunkta. W 1975-78 pełnił funkcję kierownika Zespołu Literatury Współczesnej, wchodzącego w skład Zakładu Literatury XX Wieku IBL PAN. Wiosną 1976 przebywał na trzymiesięcznym stypendium naukowym w Paryżu. W 1978-90 pracował dodatkowo na pół etatu na Wydziale Humanistycznym Filii UW w Białymstoku, gdzie m.in. prowadził wykład monograficzny z literatury współczesnej oraz seminarium magisterskie. W 1988-92 był zastępcą dyrektora IBL PAN do spraw ogólnych. W 1990-93 wchodził w skład Raby Naukowej IBL PAN jako przedstawiciel młodszej kadry naukowej. W ostatnich latach prowadził także wykłady i konwersatoria w szkołach podyplomowych, działających przy IBL PAN. W 1999 habilitował się w IBL PAN na podstawie rozprawy pt. Nadwiślański socrealizm.
W 1970 ożenił się z Izabelą Szubert, pracownikiem naukowym IBL PAN (rozwód w 1971); w 1981 zawarł związek małżeński z Danutą Bartol (z domu Lisiak), językoznawcą, pracownikiem naukowym Instytutu Języka Polskiego UW (rozwiedzeni). Zmarł nagle 13 stycznia 2000 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Bródnowskim.
TWÓRCZOŚĆ
1. Literatura i nowe społeczeństwo. Idee lewicy literackiej dwudziestolecia międzywojennego. [Szkice literackie]. Wwa: Czyt. 1983 [właśc. 1984], 258 s.
Nagroda Funduszu Literatury w 1984.
Zawartość: I. Społeczna utopia awangardy: Awangarda artystyczna i lewica społeczna; Sztuka zanurzona w życie praktyczne; Futuryzm jako język rewolucji; Poezja uspołeczniona „Zwrotnicy”. – II. Idea kultury proletariackiej: Komunistyczny ruch kulturalny 1921-1925; Kulturalna misja proletariatu; Sztuka kolektywistyczna; Twórczość poetów robotniczych; Broniewski: proletariacka pieśń i prywatny wiersz; W kręgu Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego; Oczekiwanie na „literaturę proletariacką”. – III. Literatura upolityczniona: Po 1932 roku; Literatura faktu i polityczne wyznaczniki klasowości; Powieść upolityczniona: „Kordian i cham” [L. Kruczkowskiego]; Ewolucja stanowisk lewicowych w latach trzydziestych.
2. Postacie poezji. [Szkice literackie]. Wwa: Wiedza Powsz. 1985, 297 s. Omega. Bibl. Wiedzy Współcz., 395.
Zawartość: Wstęp. – 1. Genealogia poezji współczesnej: Symbolizm, – Pierwsza awangarda: Futuryzm; Kubizm poetycki; Dadaizm; Oryginalność pierwszej awangardy, – Awangarda Krakowska, – Surrealizm, – Stanowisko Eliota, – Kształt współczesnego wiersza. – 2. Wypowiedź poety współczesnego: Intronizacja poezji – deprecjacja poezji; Marginalność poezji – niezastępowalność poezji; Poeta poza innymi – poeta pośród innych; Ja osobowe – głos bezosobowy; Utwór poetycki jako dzieło – utwór poetycki jako wypowiedź; Forma zamknięta – forma otwarta; Nastawienie na komunikat – odmowa języka; Idiom konwencjonalny – idiom konwersacyjny; Słowo dojrzałe i słowo odchylone od normy; Słowo jako symbol i słowo jako znak; Poezja tradycji poezja poza tradycją. – 3. Cztery przykłady: Stanisław Różewicz; Czesław Miłosz; Klasycyzm; Nowa Fala.
3. Literatura lat 1945-1975. Wwa: Wydawn. Naukowe PWN 1996, 202 s. IBL PAN. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1997, wyd. 3 1999. Mała Historia Literatury Pol.
4. Nadwiślański socrealizm. [Studium]. Wwa: Wydawn. IBL 1999, 325 s. IBL PAN.
Rozprawa habilitacyjna.
Szkice i rozprawy w książkach zbiorowych i czasopismach, m.in.: Awangarda i rewolucja. W: Literatura polska wobec rewolucji. Wwa 1971 s. 370-410. − Badania interpretacyjne nad pozytywizmem w IBL PAN. „Biul. Polonist.” 1973 z. 49 s. 55-63. – Literatura popularna a problemy historycznoliterackie. W: Formy literatury popularnej. Wr. 1973 s. 11-30. – Tekst użytkowy i tekst literacki w drugiej połowie XX wieku. „Teksty” 1975 nr 4 s. 7-27. – Realizm. W: Lektury i problemy. Wwa 1976 s. 79-94. − Idea „kultury proletariackiej” w okresie międzywojennym. „Pam. Lit.” 1977 z. 4 s. 3-44. – Przekonania literackie Żeromskiego. W: Stefan Żeromski w pięćdziesiątą rocznicę śmierci. Wwa 1977 s. 15-56. − Čelovek – serce mojej piesni. O poezji W. Bronevskogo. [Przeł.] V.S. Selinova. W: Poiski i perspektivy. Moskva 1978 s. 333-342. − Przemiany polskiej myśli literackiej lat 1945-1948. „Pam. Lit.” 1978 z. 2 s. 69-86. – Współczesne losy formy poetyckiej. „Teksty” 1979 nr 2 s. 11-27. – Literatura polska XX wieku w „Bibliotece Narodowej”. „Ze Skarbnicy Kult.” 1980 nr 33 s. 49-61. – Poezja ziemi. (Anatol Stern). W: Poeci dwudziestolecia międzywojennego. T. 2. Wwa 1982 s. 259-288. – Katastrofizm w poezji polskiej lat trzydziestych. W: Zwierciadła północy. [T.] 2. Wwa 1992 s. 77-86. − Periodyzacja literatury polskiej XX wieku; Pokolenia literackie. W: Słownik literatury polskiej XX wieku. Wr., Wwa, Kr. 1992 s. 777-782, 825-833. − Stanisław Ryszard Stande. 1897-1938. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Ser. 6. Literatura polska w okresie międzywojennym. T. 3. Kr. 1993 s. 345-360. – Powstanie Warszawskie w powojennej literaturze pięknej. W: Powstanie Warszawskie w historiografii i literaturze 1944-1994. Lubl. 1995 s. 195-208. − Układy Marka Nowakowskiego. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Następne pokolenie. Wwa 1995 s. 131-150. – Futuryzm. W: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Wwa 1996 s. 183-202. – Rok 1945 jako cezura literacka. W: Stare i nowe w literaturze najnowszej. Bydg. 1996 s. 17-29. – Świadectwa Kazimierza Brandysa. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Kontynuacje. Wwa 1996 s. 193-210. – Mecenat nad literaturą w PRL (na przykładzie lat sześćdziesiątych). W: Z dziejów mecenatu kulturalnego w Polsce. Wwa 1999 s. 335-353.
Prace redakcyjne
1. Antologia polskiego futuryzmu i nowej sztuki. Wstęp i komentarz oprac. … Wybór i przygot. tekstów: H. Zaworska. Wr., Kr.: Nossol. 1978, CXXV, 321 s. BN I, 230.
2. B. Jasieński: Poezje wybrane. Wyboru dokonał i oprac. … Wwa: LSW 1979, 112 s. Bibl. Poetów.
3. Miejsce Iwaszkiewicza. W setną rocznicę urodzin. Materiały z konferencji naukowej, 20-22 lutego 1994. Kom. red.: M. Bojanowska, …, H. Podgórska. Podkowa Leśna, [Wwa]: Muzeum im. A. i J. Iwaszkiewiczów w Stawisku, Wydawn. IBL PAN 1994, 258 s. Stawisko – Almanach Iwaszkiewiczowski, t. 1.
4. Stawisko. Pod red. A. Brodzkiej, M. Bojanowskiej, …, O. Koszutskiego. Podkowa Leśna: Muzeum im. A. i J. Iwaszkiewiczów w Stawisku 1995, 230 s. Stawisko – Almanach Iwaszkiewiczowski, t. 2.
5. Wiedza o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów Warszawa 1995. Pod red. T. Michałowskiej, Z. Golińskiego i …. Wwa: Wydawn. IBL, Tow. Lit. im. A. Mickiewicza 1996, 984 s. Kom. Nauk o Literaturze Pol.; Tow. Lit. im. A. Mickiewicza.
OPRACOWANIA (wybór)
Ogólne
L. SZARUGA: W co wierzyli i wierzą pisarze. „Odra” 1996 nr 1 [dot. szkicu Z.J.: Literatura jako władza: o idei socrealizmu. „Odra” 1995 nr 10].
Z. ZIĄTEK: Z.J. „Pam. Lit.” 2000 z. 4.
Literatura i nowe społeczeństwo
M. CHRZANOWSKI: Miedzy literaturą a strategią. „Życie Lit.” 1984 nr 25.
M. KRASUSKI: Społeczeństwo i literatura. „Odra” 1985 nr 1.
M. LALAK. „Pam. Lit.” 1985 z. 3.
Postacie poezji
W. KRZYSZTOSZEK: Mapa poezji. „Fakty”1985 nr 49.
A. NIEWIADOMSKI: Przemiany poezji. „Życie Lit.” 1986 nr 11.
Literatura lat 1945-1975
P. SZEWC: Słuszne proporcje. „Nowe Książ.” 1996 nr 8.
T. WÓJCIK: Nowa synteza literatury powojennej. „Prz. Hum.” 1997 nr 3.
E. KULA: Jeszcze jedna książka z pożytecznej serii. „Warsztaty Polonist.” 1998 nr 1.
Nadwiślański socrealizm
M. KISIEL: Synteza socrealizmu. „Nowe Książ.” 2000 nr 1.
J. ŁUKASIEWICZ. „Teksty Drugie” 2000 nr 1/2.
D. NOWACKI: Sine ira et studio. „Res Publica Nowa” 2000 nr 3.
M. ŚLIWA. „Dzieje Najnow.”2000 nr 4.
W. TOMASIK: Socrealizm znad Wisły. „Prz. Polit.” 2000 nr 44.
J. GALANT: Niewyraźny zarys. „Polonistyka” 2001 nr 3 [dot. też: W. Tomasik: Realizm socjalistyczny w literaturze polskiej. W: Lektury polonistyczne. T. 2. Kr. 1999].
