Zbigniew KLOCH

Autorka hasła: Maria Kotowska-Kachel

ur. 1951

Teoretyk i historyk literatury.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 6 sierpnia 1951 roku w Warszawie; syn Józefa Klocha i Jadwigi z domu Dębskiej, robotników wykwalifikowanych. Ukończył Zasadniczą Szkołę Zawodową (nr 2), a następnie w 1972 Technikum Mechaniczne w Warszawie. W 1974–78 studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W 1979–82 uczęszczał na studia doktoranckie w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN. Debiutował w 1980 recenzją pracy I. Opackiego pt. Poetyckie dialogi z kontekstem, opublikowaną w „Pamiętniku Literackim” (z. 3). W 1983 został zatrudniony w Pracowni Poetyki Teoretycznej i Języka Literackiego (obecnie Pracownia Poetyki Teoretycznej) IBL PAN na stanowisku asystenta. W 1985 obronił w IBL rozprawę doktorską pt. Konwencje literackie w poezji polskiej okresu pierwszej wojny światowej (promotor prof. Michał Głowiński) i objął stanowisko adiunkta. W pracy badawczej zajął się początkowo poetyką, następnie teorią literatury, teorią znaku, komunikacją literacką, socjolingwistycznie zorientowaną teorią kultury, kulturą popularną, a w późniejszych latach także zmianami tożsamości kulturowej w Polsce po transformacji ustrojowej. Artykuły i rozprawy publikował m.in. w „Pamiętniku Literackim” (1980, 1998, 2000, 2013) i w „Tekstach Drugich” (2003, 2006, 2009). W 1992–93 współpracował jako krytyk literacki z „Gazetą Wyborczą”. W 1993–94 pracował jako scenarzysta i realizator filmów o tematyce społeczno-kulturalnej i literackiej dla Telewizji Edukacyjnej Telewizji Polskiej (TVP); m.in. przygotował cykl dokumentalny Książki, które wstrząsnęły światem. W 1993–98 kierował Podyplomowym Studium Polonistycznym przy IBL. W 1995 uzyskał w IBL habilitację na podstawie książki pt. Spory o język, a w 1996 otrzymał stanowisko docenta. Od 1995 uczestniczył w pracach nad utworzeniem dwuletniego studium podyplomowego o interdyscyplinarnym programie nauczania, Szkoły Nauk Humanistycznych przy IBL PAN, którą kierował do 1998. Był stypendystą Fundacji Popierania Działalności Naukowej im. M. i B. Suchodolskich (1995), odbywał staże naukowe: w Paryżu w Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (1997), kilkakrotnie w Pradze na Uniwersytecie Karola (Univerzita Karlova) oraz w Besançon na Université de Franche-Comté. W 1995–2011 sprawował funkcję zastępcy prezesa Zarządu Fundacji „Centrum Międzynarodowych Badań Polonistycznych”. W 1999 wygrał konkurs na stanowisko profesora nadzwyczajnego UW w Ośrodku Badań Nad Tradycją Antyczną w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej (OBTA) (od 2008 Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” UW, od 2012 Wydział „Artes Liberales” UW) i zaczął prowadzić seminaria i wykłady z zakresu teorii kultury, socjolingwistyki i komunikacji społecznej. W 1997–2009 pełnił obowiązki zastępcy dyrektora Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych (MISH UW). W 1999/2000 realizował projekt edukacyjny Moduł MISH 2000. Był autorem haseł w Słowniku pojęć i tekstów kultury (wyd. 2002).W 2005–09 współkierował programem wstępnym dla kandydatów na Interdyscyplinarne Studia Doktoranckie OBTA UW, brał udział w pracach nad programem studiów UW Collegium „Artes Liberales”. Otrzymał nagrody Rektora UW (2003, 2015). Wchodził w skład Rad Naukowych: IBL (od 1995), Kolegium MISH UW (od 1999), Akademii „Artes Liberales” (od 2000), Rady Programowej Programu Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich UW (2004–08), Instytutu Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” UW (od 2008). W 2010 został profesorem nadzwyczajnym w IBL, w 2012 otrzymał tytuł naukowy profesora oraz stanowisko profesora nadzwyczajnego UW. W 2012–15 kierował grantem Znakowe wartości kultury: aspekt historyczny, tożsamość i zmiana oraz programem badawczym Laboratorium Semiotyczne na Wydziale „Artes Liberales” UW. W 2015 przeniósł się z Pracowni Poetyki Teoretycznej do Ośrodka Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego IBL PAN.

W 1978 zawarł związek małżeński z Izabellą, psychologiem, jest ojcem dwóch córek: Agnieszki i Adeliny. Mieszka w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Poezja pierwszej wojny. Tradycja i konwencje. Wr.: Ossol. 1986, 217 s. IBL PAN.
Rozprawa doktorska.
2. Spory o język. Wwa: Wydawn. IBL PAN 1995, 224 s.
Rozprawa habilitacyjna zawierająca studia nad świadomością językową i stylistyczną okresu 1795–1830: — I. Zaproszenie do lektury. – II. Świadomość językowa, naród i kultura. – III. Między zwyczajem a normą. – IV. O słownikach synonimów. – V. Iloczas czy akcent?. – VI. Interpunkcja jako element wiedzy o języku i stylu. – VII. Język według Brodzińskiego. – VIII. Poza konwencjami myślowymi epoki. – IX. Polscy uczeni o stylu. – X. Aneks. Oświadczenie wileńskiej przekupki.
3. Odmiany dyskursu. Semiotyka życia publicznego w Polsce po 1989 roku. Wr.: Ossol. 2006, 243 s. Fundacja na Rzecz Nauki Pol. Monogr. Fundacji na Rzecz Nauki Pol. Ser. Hum.
Zawartość: Wprowadzenie do lektury. – I.: Potoczność jako codzienne doświadczenie kulturowe. – II.: Język i płeć: różne podejścia badawcze: Mówienie i gender; Lingwistyka feministyczna: lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte; Strategia a styl; Komunikowanie a płeć. – III.: Mówienie publiczne, mówienie na scenie: O dzisiejszych konwencjach publicznego wypowiadania się; Honoryfikatywność w dyskursie publicznym; Metafora w dzisiejszym dyskursie publicznym; Dyskurs publiczny i językowe strategie kłamstwa; Mówienie prywatne, mówienie publiczne. – IV.: Medialny opis tragedii. O relacjach prasowych na temat ataku na WTC: Media i zło; Gatunek i konwencja; Mitologizacja i symbolizacja relacjonowanych wydarzeń; Punkt widzenia i „nazywanie zdarzeń”; Fotografia jako dokument i jako zjawisko kultury masowej. – V.: Reality show i kultura masowa. – VI.: Efekt przypomnienia, efekt podpowiedzi. O semiotyce reklamy w przestrzeni miasta. – W miejscu zakończenia.
Przekł. ang. poszczególnych szkiców: Mówienie i gender: Language and gender: social and psychological limitation in communication. „Psychology of Language and Communication” 2000 nr 2 s. 45–58; Medialny opis tragedii. O relacjach prasowych na temat ataku na WTC: Polish media about 9/11. The rhetoric and metaphors of the discourse. „Psychology of Language and Communication” 2003 nr 2 s. 3–15; Fotografia jako dokument i jako zjawisko kultury masowej: Iconicity of discourse in contemporary culture. Example: Photographs from the WTC Attack. W: Words and images. Iconicity of the text. Sofia 2008.
4. Kultura doświadczenia potocznego. Semiotyczne aspekty codzienności. Eseje. Wwa: Wydawn. UW 2014, 200 s.
Wyd. jako dokument elektroniczny: Wwa: UW [b.d.], pliki w formacie EPUB, MOBI.
Zawartość: Wprowadzenie. – W stronę teorii: Kultura doświadczenia potocznego i przestrzenie migracji tekstów; Potoczność i wypowiadanie: przyczynek do antropologii codzienności. – Doświadczanie tekstów kultury: Marginalia kultury. O obrazach ciąży oraz ich znaczeniach w kulturze doświadczenia potocznego; Przedstawienie i prawda w kulturze doświadczenia potocznego. – Wypowiedzi i opowieści: Mowa i ołtarz. O znaczeniach wystąpienia publicznego w dzisiejszej kulturze na przykładzie wypowiedzi papieża Benedykta XVI w Auschwitz-Birkenau. – Edelman: opowiadanie, dyskurs świadomości i konflikt. – Mówienie publiczne: Agresja i kłótnie w mediach a potoczne zachowania językowe. – Język i zmiana społeczna: komunikowanie publiczne, naród i tożsamość. – Pomiędzy retoryką a erystyką: dzisiejszy dyskurs publiczny a dewaluacja słowa; Polska jako tekst: kilka uwag o charakterze teoretycznym. – O języku i narodowej tożsamości: przypadek XIX-wiecznej Finlandii. – O filmie na dwóch przykładach: Samuraj i gołębie; Dr House: gra i semiologia. – Zamiast zakończenia.
Przekł. ang. poszczególnych szkiców: Język i zmiana społeczna: komunikowanie publiczne, naród i tożsamość: Language and social change. Public communication, nation and identity. [Przeł.] E. Olechowska. „Psychology of Language and Communication” 2012 nr 3 s. 253–267; O filmie na dwóch przykładach: Samuraj i gołębie: The Samurai and his Pigeons. [Przeł.] E. Olechowska. W: Birthday beasts’ book. Cultural studies in honor of Jerzy Axer. Warsaw 2011 s. 111–120; Dr House: gra i semiologia: House, M.D. – interplay and semiology. [Przeł.] E. Olechowska. „Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication” 2012 nr 19/20 s. 154–162.
Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Emil Benveniste. W: Przewodnik po literaturze filozoficznej XX w. T. 3. Wwa 1995 s. 29–39. – Ferdinand de Saussure; Roman Jakobson. W: Przewodnik po literaturze filozoficznej XX w. T. 4. Wwa 1996 s. 343–353; 247–257. – Uwagi o wspólnocie języka i porozumiewaniu się inspirowane wierszem „Na wieży Babel” Wisławy Szymborskiej. „Pam. Lit.” 1998 z. 4 s. 139–147. – De Saussure i feministki. W: Krytyka feministyczna. Wwa 2000 s. 132–145. – Język i płeć: różne podejścia badawcze. „Pam. Lit.” 2000 z. 1 s. 141–160. – Punkt widzenia i ideologia. W: Punkt widzenia w tekście i dyskursie. Lublin 2004 s. 171–186. – Metafory w dyskursie publicznym: Michnik, Urban, Miller przed komisją sejmową. „Nauka” 2006 nr 1 s. 65–79. – Reklama, miasto i kulturowa potoczność. „Teksty Drugie” 2006 nr 4 s. 161–176. – Przedstawienie i prawda w kulturze doświadczenia potocznego. „Teksty Drugie” 2009 nr 5 s. 29–39. – A structural-semiotic concept of culture: The Tartu-Moscow School. Some remarks from subjective perspective; Interdisciplinary as discursive gauge of modernity. W: The humanities today and the idea of interdisciplinary studies. Wwa 2011 s. 197–208. – Agresja i kłótnia w mediach a potoczne zachowania językowe. „Nauka” 2012 nr 2 s. 113–128. – De amicitia. A few comments about the term and its usage in culture. [Przeł.] E. Olechowska. W: De amicitia. Transdisciplinary studies in friendship. Wwa 2016 s. 159-168.

Prace redakcyjne

1. Teksty i interpretacje. Red. [i wstęp]: B. Bokus, Z. Kloch. Piaseczno: Studio Lexem 2013, XX, 348 s. Język, Poznanie, Komunikacja, t. 17.
Tu B. Bokus, Z. Kloch: Teksty i interpretacje. Wprowadzenie do lektury, s. VII–XX.
2. Znakowe wartości kultury. Pod red. Z. Klocha, Ł. Grützmachera i M. Kaźmierczaka. Wwa: Wydawn. UW 2014, 358 s.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2015.

Spory o język

• B. BOGOŁĘBSKA. „Poradnik Jęz.” 1996 z. 2.
• E. SZARY-MATYWIECKA: Polskie spory o język. „Teksty Drugie” 1996 nr 6.
• K. MAĆKOWIAK. „Pam. Lit.” 1997 z. 1.
• T. KOSTKIEWICZOWA. „Wiek Oświecenia” 1998 nr 13.