Zbigniew KRUSZYŃSKI
ur. 1957
Pseud.: Jan Rost; Jerzy Kempiński; zet; Z.K.
Prozaik.
Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)
BIOGRAM
Urodzony 29 sierpnia 1957 w Radomiu w rodzinie lekarzy; syn Jerzego Kruszyńskiego i Haliny z Dębickich. Uczęszczał do Liceum im. T. Chałubińskiego w Radomiu; w 1976 zdał maturę. Następnie przez pięć lat studiował polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Wrocławskim (UWr.); w 1980-81 w ramach stypendium A. Mickiewicza kontynuował studia na uniwersytecie w Lozannie. W październiku 1981 wrócił do Polski i zaczął pracować jako asystent na romanistyce we Wrocławiu. Debiutował w 1980 na łamach miesięcznika „Odra” (nr 12; podp.: zet) sprawozdaniem z sesji naukowej, która odbyła się na Université de Lille, poświęconej Witoldowi Gombrowiczowi. Po wprowadzeniu stanu wojennego był związany z podziemnymi strukturami NSZZ „Solidarność” (m.in. ukrywał w swoim domu działaczy opozycji). W 1982 został skazany na trzy i pół roku więzienia i trzy lata pozbawienia praw publicznych oraz wydalony z uczelni. W 1983 uzyskał przerwę w odbywaniu kary i wkrótce potem paszport (bez prawa powrotu do Polski), po czym wyjechał z rodziną do Szwecji. Zamieszkał początkowo w Uppsali, gdzie uczył języka francuskiego, następnie przeniósł się do Lund, pracował na Uniwersytecie w Sztokholmie. Okazjonalnie miał zajęcia na polonistyce w Kopenhadze. Debiutował w 1987 jako prozaik opowiadaniem pt. Fragment powierzchni, opublikowanym na łamach pisma „Zeszyty Literackie” (Paryż, nr 16). W 1988 ogłosił kilka przekładów z języka francuskiego w wydawnictwach rozprowadzanych w Polsce poza cenzurą. Prozę, przekłady, recenzje, noty publikował m.in. na łamach „Odry” (w 1984 noty podp.: Z.K., 2004, 2005), „Pamiętnika Literackiego” (1984-86), „Zeszytów Literackich” (Paryż 1986-88, Warszawa 1991, 1997, 2003, m.in. w 1988 podp.: Jerzy Kempiński). W połowie lat dziewięćdziesiątych zaczął publikować powieści i tomy opowiadań. W 1997 otrzymał Radomską Nagrodę Kulturalną. W 1999 został członkiem SPP. W 2000 powrócił do Polski. Od 2001 prowadził warsztaty translatorskie dla tłumaczy literatury szwedzkiej w Södertörns högskola w Sztokholmie. Wykładał na Studium Literacko-Artystycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 2009 zasiadał w kapitule Nagrody Literackiej Gdynia. W 2015 otrzymał Poznańską Nagrodę Literacką im. Adama Mickiewicza, przyznawaną za wybitne zasługi dla polskiej literatury i kultury.
W 1984 zawarł związek małżeński z Elżbietą Kożdoń, architektem. Ma syna Piotra (ur. 1980). Mieszka w Laskach w Kotlinie Kłodzkiej.
TWÓRCZOŚĆ
1. Schwedenkräuter. [Powieść]. Kr.: Ofic. Lit. 1995, 157 s. Wyd. 2 Wwa: W.A.B. – Grupa Wydawn. Foksal 2015. Archipelagi.
Wyd. jako dokument elektroniczny: Wwa: W.A.B. – Grupa Wydawn. Foksal 2015, plik w formacie EPUB, MOBI.
Nagroda „bruLionu” i „Fundacji Kultury” w 1995.
2. Szkice historyczne. Powieść. [Gdynia:] Faust 1996, 220 s. Wyd. 2 Kr.: WL 2008.
Nominacja do Nagrody Lit. Nike w 1997.
3. Na lądach i morzach. Opisy i opowiadania. Wwa: W.A.B. 1999, 219 s. Archipelagi.
Nagroda w konkursie lit. organizowanym przez Pol. Tow. Wyd. Książek i Bibl. im. Raczyńskich, nominacja do Nagrody Lit. Nike w 2000.
Zawartość: Na lądach i morzach; Errata; Ruptura cordis; Jan i Anna; Lekcje; Sektor; Emporium; Żebracy; Suweniry; In Dichters Lande.
Przekł.: niem.: Zu Lande Und zur See. Erzählungen. [Przeł.] E. Kinsky. München 2005, – ros.: Na suše i na more. [Przeł.] Û. Čajnikov. Moskva 2003.
4. Powrót Aleksandra. [Opowiadania]. Kr.: WL 2006, 200 s.
W 2007 nagroda im A. Kijowskiego i nominacja do Nagrody Lit. Nike.
Zawartość: Czat; Nulla; Spis respondentów; Marrakech; Spotkanie z Marią; Powrót Aleksandra.
5. Ostatni raport. [Powieść]. Kr.: WL 2009, 229 s.
Nominacja do finału Nagrody Lit. Europy Środkowej Angelus w 2010.
6. Kurator. [Powieść]. Wwa: W.A.B.- Grupa Wydawn. Foksal 2014, 208 s. Archipelagi.
Wyd. jako dokument elektroniczny: Wwa: W.A.B. 2014, plik w formacie EPUB.
Przekłady utworów Z. Kruszyńskiego w antologiach zagranicznych: chorw.: Orkestru iza leda. Antologija poljske kratke priče. [Przeł.:] I. Vidovic Bolt, D. Nowacki. Zagreb 2001, – niem.: Landschaften und Luftinseln. Polonische Erzählungen der Gegenwart. [Oprac.:] A. Markiewicz. München 2000; Sofa. Polonische Sofafahrten = Z sofą po Polsce. Wien 2014 [tekst w jęz. pol. i niem], – ros.: Inostrannaâ literatura. [Oprac.:] K. Starosel’skaâ. [Moskva] 2006, – szwedz.: Världen i Sverige. [Oprac.:] M. Grive, M. Uzun. Stockholm 1995; Polen berättar. [Red.:] I. Grönberg, S. Ingvarsson. Stockholm 2005; Ö.a.*: *översättarens anmärkning. En antologi. Red.: L. Mendoza Åsberg. Huddinge 2007.
Przekład
1. L. Gustafsson: Dziwne, drobne przedmioty. Wybór wierszy. Wybór i tłum.: Z. Kruszyński. Kr.: Znak 2012, 79 s. Poezja.
2. M. Lundquist: Pisane na kamieniach. [Wiersze].Wybór i tłum.: Z. Kruszyński. Posł. A. Zagajewski. Wwa; Fundacja Zesz. Lit. 2015, 79 s. Ser. Poetycka „Zesz. Lit.”; nr 12.
Prace redakcyjne
1. Gombrowicz. Actes du colloque de l’Université de Lille III (le 29 mai 1980) Recueil d’études dans la réd. de Z. Kruszyński et J. Łukasiewicz. Wr.: Wydawn. UWr. 1985, 95 s. Acta Univ. Wratisl.,727
2. D. Suska: Cała w piachu. [Wiersze]. Red.: Z. Kruszyński. Wołowiec: Czarne 2004, 52 s.
Zob. też Przekład poz. 1, 2.
OPRACOWANIA (wybór)
Ank. 2010.
Wywiady: Sprostać rzeczywistości. Rozm. P. Cegielski. „Gaz. Wybor.” 1997 nr 243; Elegancki strach na wróble. Rozm. S. Bereś. „Odra” 2000 nr 9, przedr. w S. Bereś: Historia literatury polskiej w rozmowach XX-XXI wieku. Wwa 2002; Oswajanie obcości. Rozm. G. Łęcka. W: G. Łęcka: Salon literacki. Wwa 2000; Czekam na spokojne dni bez telefonów i dziennikarzy. Nie jestem w najlepszych stosunkach z moimi książkami – mówi autor „Powrotu Aleksandra”. Rozm. M. Dworak. „Gaz. Wybor.” 2006 nr 60; Niewykluczone, że świat istnieje także poza językiem. Rozm. Z. Bidakowski. „Rzeczpospolita” 2007 nr 157; Zemsta na języku. Rozm.: M. Larek, J. Borowczyk. „Czas Kult.” 2008 nr 6; Z każdej powieści salwuję się ucieczką. Rozm. V. Szostak. „Gaz. Wybor.” 2015 nr 118 dod. „Poznań”.
LP XX w. (D. Nowacki).
Ogólne
J. JARZĘBSKI: Trzecia epoka. (O prozie lat dziewięćdziesiątych). „Teksty Drugie” 1996 nr 5 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].
D. MAZUREK: Sprostać rzeczywistości. O prozie Zbigniewa Kruszyńskiego. „Kresy” 1997 nr 4.
P. CZAPLIŃSKI: Splątane języki. „Polityka” 1999 nr 36.
A. ROGALA: Tekst jako przygoda lektury, czyli proza Zbigniewa Kruszyńskiego. „FA-art” 1999 nr 1.
M. ORSKI: Studia i media Zbigniewa Kruszyńskiego. W tegoż: Lustratorzy wyobraźni, rewidenci fikcji. Wwa 2003.
K. KROWIRANDA: Dynamika znaczenia w „myślących powieściach” Zbigniewa Kruszyńskiego. („Szkice historyczne”. Powieść; „Schwedenkräuter”). W: Podmiot i tekst w literaturze XX wieku. Wwa 2006.
Z. BIDAKOWSKI: Emigracja – alienacja. „Rzeczpospolita” 2007 nr 281.
J. ZIMNA: Język do oclenia. „Czas Kult.” 2008 nr 1 /2.
J. FRANCZAK: „Podwojona obcość”. Proza Zbigniewa Kruszyńskiego. „Kresy” 2009 nr 1 /2, przedr. w: Ćwiczenia z rozpaczy. Kr. 2011.
M. KORONKIEWICZ: „Tłumacze niemoty” – o obcości i odległościach Zbigniewa Kruszyńskiego. W: Rozkład jazdy. Wr. 2012.
M. CZERMACHOWICZ: Paradoksy reprezentacji a problem czasu. Na podstawie utworów Magdaleny Tulli i Zbigniewa Kruszyńskiego. W: Sekundy i epoki. Wwa 2013.
A. NĘCKA: „Prawda składa się z morfemów” Zbigniew Kruszyński. W tejże: Emigracje intymne. Katow. 2013.
H. GOSK: My i oni, czyli o (nie)możliwości zostania „tubylcem”. Metaliterackie pomysły Janusza Rudnickiego oraz Zbigniewa Kruszyńskiego na opowieść o ostatniej fali polskiej emigracji do Europy Zachodniej. W: Poetyka migracji. Katow. 2013.
K. BARDADYN: Anna, Nikt i wykluczeni. O prozie Zygmunta Kruszyńskiego. „Postscriptum Polonist.” 2014 nr 1.
K. BARDADYN: Obiektywizm? O bohaterach prozy Zbigniewa Kruszyńskiego. W: Literatura i obiekt/yw(izm). Katow. 2014.
E. NAWÓJ: Zbigniew Kruszyński [on-line] [dostęp 2 lipca 2014]. Dostępny w Internecie: http://culture.pl/tworca/zbigniew-kruszynski.
M. KĘPA: Mityczne Er, czyli Radom w prozie Zbigniewa Kruszyńskiego. „Radomskie Studia Hum.” 2016 [T. 3].
W. RUSINEK: Między PRL-em a ponowoczesnością. O prozie Zbigniewa Kruszyńskiego. W: Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych. Cz. 1. Katow. 2016.
E. SŁOMIŃSKA: Doświadczanie przestrzeni w twórczości Andrzeja Barta i Zbigniewa Kruszyńskiego. „Białost. Studia Literaturoznawcze” 2016 [T.] 8.
Schwedenkräuter
A. CZACHOWSKA: Zioła czy chwasty?. „Res Publica Nowa” 1996 nr 7 /8.
P. FEJKISZ: Proza absolutnie aktualna. „Studium” 1996 nr 2 /3.
A. FRANASZEK: You’re not one of us. „Nowy Nurt” 1996 nr 5.
B. KANIEWSKA: Gorzkie zioła. „Czas Kult.” 1996 nr 3.
E. KRASKOWSKA: Opowieści dipisów. „Życie Warsz.” 1996 nr 69 [m.in. dot. Z.K.].
J. ŁUKASIEWICZ: „Wieczór, piasek, śnieg na plaży”. „Tyg. Powsz.” 1996 nr 17.
E. NAWÓJ: Skąd wracasz i dokąd? (Ostatnie książki literatury poemigracyjnej). „Kartki” 1996 nr 13, toż „Rzeczpospolita” 1996 nr 83.
D. NOWACKI: Nasz język obcy. „Twórczość” 1996 nr 9.
M. ORSKI: Między pierwszym a czwartym światem. „Odra” 1996 nr 5.
P. PIETUCHA: Szwecja zza koronkowej firanki. „Życie Warsz.” 1996 dod. „Ex Libris” nr 93.
K. UNIŁOWSKI: Ostatnia broń wydziedziczonych. „FA-art” 1996 nr 4, przedr. w tegoż: Skądinąd. Bytom 1998.
K. KROWIRANDA: Dynamika znaczenia w „myślących powieściach” Zbigniewa Kruszyńskiego („Szkice historyczne. Powieść”; „Schwedenkräuter”). „Tekstualia” 2005 nr 2.
Szkice historyczne
J.Z. BRUDNICKI: Świat czarno-biały. „Wiad. Kult.” 1997 nr 6.
Z. CHOJNOWSKI: Historia upodlenia. „Nowe Książ.” 1997 nr 3.
A. CZACHOWSKA: Własne przeżycia, cudza mowa. „Res Publica Nowa” 1997 nr 4.
A. KACZOROWSKI: Nie–epos. „Gaz. Wybor.” 1997 nr 44.
E. NAWÓJ: Co było, a nie było. „Rzeczpospolita” 1997 nr 223.
M. ORSKI: Powieść w szkicach. „Odra” 1997 nr 7/8.
K. UNIŁOWSKI: Fiszki na wietrze. „Twórczość” 1997 nr 8, przedr. w tegoż: Skądinąd. Bytom 1998.
D. NOWACKI: Im gorzej tym lepiej. W tegoż: Zawód czytelnik. Kr. 1999 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].
Z. ZIĄTEK: Od dokumentów czasu do literatury miejsca. (Zbigniew Kruszyński. i Olga Tokarczuk). W tegoż: Wiek dokumentu. Wwa 1999.
H. GOSK: Dyskurs zamiast opowieści (Zbigniew Kruszyński.: „Na lądach i morzach”, „Szkice historyczne”, Magdaleny Tulli: „Tryby”). W tejże: Zamiast końca historii. Wwa 2005.
K. KROWIRANDA: Dynamika znaczenia w „myślących powieściach” Zbigniewa Kruszyńskiego („Szkice historyczne.” Powieść, „Schwedenkräuter”). „Tekstualia” 2005 nr 2.
R. OSTASZEWSKI: Rebusy o konspiracji. „Gaz. Wybor.” 2008 nr 111.
D. KORWIN-PIOTROWSKA: Paradoksy narracji w „Szkicach historycznych” Zbigniewa Kruszyńskiego. W: W ogrodzie świata. Krak. 2015.
Na lądach i morzach
M. CIEŚLIK: Sztuka detalu. „Gaz. Wybor.” 1999 nr 191.
P. CZAPLIŃSKI: Splątane języki. „Polityka” 1999 nr 36.
J. KLEJNOCKI: Opisać świat wokół siebie. „Nowe Państ.” 1999 nr 37.
D. NOWACKI: Skandalista! „Życie” 1999 nr 110.
M. ORSKI: W fałszywym wyobrażeniu pełni. „Nowe Książ.” 1999 nr 8.
K. UNIŁOWSKI: Buchalterzy i cenzorzy. „FA-art” 1999 nr 3, przedr. w tegoż: Koloniści i koczownicy. Kr. 2002.
H. ZAWORSKA: Sztuka paradoksu. „Wprost” 1999 nr 19.
J. ORSKA: Niebezpieczne nie-prawdy. „Odra” 2000 nr 4.
H. GOSK: Dyskurs zamiast opowieści. (Zbigniew Kruszyński: „Na lądach i morzach”, „Szkice historyczne”, Magdaleny Tulli: „Tryby”). W tejże: Zamiast końca historii. Wwa 2005.
Powrót Aleksandra
J. BIELAS: Samotność w sieci czy cichy śmiech Stwórcy? „Twórczość” 2006 nr 6.
M. CIEŚLIK: Powrót K. „Newsweek Polska” 2006 nr 10.
M. CUBER: Aleksander Bezdomny. „Res Publica Nowa” 2006 nr 2.
P. CZAPLIŃSKI: Językowy dywersant. „Pogranicza” 2006 nr 3.
J. GIZELLA: Próba powrotu. „Nowe Książ.” 2006 nr 5.
J. KLEJNOCKI: Skazani na samotność. „Polityka” 2006 nr 10.
A. KOZŁOWSKA. „FA-art” 2006 nr 1/2.
M. ORSKI: Irrealne czaty narratora. „Odra” 2006 nr 10.
R. OSTASZEWSKI: Dwa paszporty bezpaństwowca na delegacji. „Gaz. Wybor.” 2006 nr 44.
J. PASTERSKA: Powrót do „realu”. „Fraza” 2006 nr 3.
P. DUNIN–WĄSOWICZ: Hymny zobojętnienia. „Gaz. Wybor.” 2006 nr 60 dod. „Kraków”.
M. STRZELEC: Historyk pamięci. Nabazgrane niedbale, absolutnie zbędne i niepotrzebne nikomu uwagi na marginesie „Powrotu Aleksandra” Zbigniewa Kruszyńskiego. „Tekstualia” 2006 nr 3.
M. ORSKI: W rzeczywistości wirtualnej. „Prz. Powsz.” 2007 nr 6.
M. RADZIWON: Rozterki Aleksandra. „Gaz. Wybor.” 2007 nr 140.
J. ZIMNA: Język do ocalenia. „Czas Kult.” 2008 nr 6.
M. ORSKI: Narrator na czacie. W tegoż: Opowieści dla dorosłych i opowiastki dla niedorosłych. Wr. 2010 [dot. także : Ostatni raport].
Ostatni raport
M. CUBER: Porcja wydruku lepsza od tabliczki czekolady. „FA-art” 2009 nr 3.
P. KOFTA: Nieszczęsny dar obserwacji. „Dz. Gaz. Prawna” 2009 nr 186.
K.B. MALINOWSKI: W zwierciadle lustracji. „Lampa” 2009 nr 9.
T. MIZERKIEWICZ: Powieść lozańska. „Nowe Książ.” 2009 nr 12, przedr. w tegoż: Literatura obecna. Kr. 2013.
D. NOWACKI: Doskonała powieść o spisywaniu czynów i rozmów. „Gaz. Wybor.” 2009 nr 234.
M. ORSKI: Donos na życie. „Kwart. Artyst.” 2009 nr 4.
A. WOLNY-HAMKAŁO: Dwuświat donosiciela. „Polityka” 2009 nr 40.
T. BOCHEŃSKI: U.u – czyli śmiech z udręczonej uwagi. „Tygiel Kult.” 2010 nr 1/3.
J. FRANCZAK: Ironia i wspólnota. „Tyg. Powsz.” 2010 nr 49.
M. LAREK: Perwersje raportu. „Czas Kult.” 2010 nr 4.
M. ORSKI: Narrator na czacie. W tegoż: Opowieści dla dorosłych i opowiastki dla niedorosłych. Wr. 2010 [dot. także: Powrót Aleksandra].
L. SZARUGA: Stan rzeczy. „Borussia” 2010 nr 47 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].
J. ZARĘBA: Snuć donos. „Tygiel Kult.” 2010 nr 1/3.
D. NOWACKI: Porozmawiajmy o teczkach (suplement). W tegoż: Kto im dał skrzydła. Katow. 2011 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].Powrót na górę↑
Kurator
D. NOWACKI: Ostatni kontrakt sponsora. „Gaz. Wybor.” 2014 nr 52.
M. ORSKI: Zawodny chatroom Kuratora. „Elewator” 2014 nr 4.
K. ZYCH: Samoobsługowy pogrzeb. „Nowe Książ.” 2014 nr 9.
D. KOZICKA: Real share…? „Nowa Dekada Krak.” 2015 nr 1/2.
