Zbigniew MAJCHROWSKI

Autorka hasła: Katarzyna Batora

ur. 1955

Krypt.: Z.M.

Historyk literatury, krytyk teatralny i literacki

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA (wybór)

BIOGRAM

Urodzony 5 lipca 1955 w Sopocie; syn Juliusza Majchrowskiego, lekarza, i Ewy z domu Rosłan, lekarki. Wychowywał się w gdańskiej dzielnicy Wrzeszcz. W 1969 podjął naukę w Liceum Ogólnokształcącym nr 1 w Gdańsku. Po zdaniu matury w 1973 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Gdańskim (UG). W lutym 1974 w studenckim piśmie „Litteraria”, wydawanym przez Koło Naukowe Polonistów Instytutu Filologii Polskiej (IFP) UG, debiutował wcześniej napisanymi tekstami: Taki pejzaż…Szkic do reportażu (z 1970) i wierszami pt. Wyznanie oraz Ikar (z 1973; utwór wyróżniony w konkursie XVI Łódzkiej Wiosny Poetów). Jako krytyk literacki debiutował w 1975 recenzją wierszy K. Nowosielskiego Miejsce na brzegu, opublikowaną w „Dzienniku Bałtyckim” (nr 218). Uczestniczył w spotkaniach Grupy Sytuacyjnej Poetów i Artystów „Wspólność” (1976-79); w 1976-77 był członkiem redakcji pisma luźno związanego z tą grupą pt. „Litteraria”. W 1977 uzyskał magisterium na podstawie pracy „Białe małżeństwo” Tadeusza Różewicza wobec systemu literatury polskiej (promotor prof. Maria Janion) i został zatrudniony jako asystent w Zakładzie Teorii Literatury IFP UG. W pracy badawczej zajął się historią literatury (szczególnie poezji, dramatu, a także teatru) i kultury okresu romantyzmu oraz XX i XXI w., później także problematyką pogranicza sztuk i antropologią. Artykuły, recenzje literackie i teatralne zamieszczał m.in. w „Poezji” (1976, 1978), „Tekstach” (1977), „Dialogu” (od 1977 z przerwami; tu debiutował w 1977 jako krytyk teatralny artykułem pt. Świadectwo widza jako wyzwanie rzucone nauce o teatrze, nr 6). Był członkiem zespołu redakcyjnego serii Transgresje, powstałej jako efekt prowadzonych w 1977-88 przez prof. M. Janion konwersatoriów na UG; zespół został wyróżniony zbiorową nagrodą „Wiatr od Morza”, przyznaną przez Klub Studentów „Żak” w Gdańsku. W 1986 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Dramat poety w twórczości Tadeusza Różewicza(promotor prof. M. Janion) i stanowisko adiunkta w Zakładzie Dramatu, Teatru i Filmu IFP UG. W 1987 otrzymał nagrodę dla młodych pracowników naukowych, przyznaną przez zarząd Gdańskiego Towarzystwa Naukowego; w 1988 został członkiem tego Towarzystwa. Od 1991 należał do SPP. Kontynuował działalność krytyczną, ogłaszając artykuły i recenzje teatralne także m.in. w „Gazecie Gdańskiej” (1991; stały recenzent teatralny), „Tytule” (1991-97, z przerwami, podp. też: Z.M.; w 1991-95 członek redakcji tego kwartalnika), „Teatrze” (od 1992 z przerwami; członek Rady Programowej), „Twórczości” (1997-98), „Odrze” (2000, 2002, 2011), „Tygodniku Powszechnym” (2004-05, 2016), „Tekstach Drugich” (2006), „Didaskaliach” (2016). Od 1995 działał w Polskim Towarzystwie Szekspirowskim. W 1999 habilitował się na UG na podstawie rozprawy Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza. Został redaktorem serii Terytoria Teatru wydawnictwa słowo/obraz terytoria. W tym czasie zajął się także opracowywaniem podręczników literatury polskiej dla liceów i techników. W 2002 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego w Zakładzie Literatury Współczesnej IFP UG. W 2005-07 pełnił funkcję zastępcy dyrektora do spraw nauki IFP UG. W 2006-10 był kierownikiem utworzonego przez siebie Zakładu Antropologii Literatury i Krytyki Artystycznej w IFP UG; następnie pracował w Katedrze Teorii Literatury i Krytyki Artystycznej (obecnie na stanowisku profesora zwyczajnego). W 2007 otrzymał tytuł naukowy profesora. W tymże roku wszedł do Komitetu Nauk o Literaturze PAN. W 2015 był przewodniczącym Jury 1. Konkursu Dramaturgicznego Strefy Kontaktu, ogłoszonego przez Wrocławski Teatr Współczesny i Miasto Wrocław. Odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

W 1983 ożenił się z Joanną Założyk, nauczycielką języka polskiego; ma dwie córki: Małgorzatę (ur. 1985) i Katarzynę (ur. 1986). Mieszka w Gdańsku.

TWÓRCZOŚĆ

1. „Poezja jak otwarta rana”. (Czytając Różewicza). [Studia]. Wwa: PIW 1993, 233 s.
Zmieniona wersja rozprawy doktorskiej. – Nagroda Wojewody Gdańskiego w 1994.
Zawartość: Niebezpiecznie być artystą: Krew i poezja; Stanisław Przybyszewski, komediant i męczennik; Nieboska komedia Tadeusza Różewicza [dot.: Na czworakach]. – Pułapka ciała: „Białe małżeństwo” i Eros tragiczny; Być Genetem w Gliwicach. – Poezja jest samobójstwem: Gra snów; Czarne znamię na czole Konrada; Różewicza droga do Lozanny.
2. Gombrowicz i cień Wieszcza oraz inne eseje o dramacie i teatrze. Gdańsk: Wydawn. UG 1995, 181 s.
Zawartość: Konrad schodzi ze sceny. – Wracam do „Dziadów”: Aktor w teatrze Mickiewicza; Gombrowicz i cień Wieszcza. – „O czym nie da się mówić”. – Utopia teatralna Tadeusza Peipera; Konrad Swinarski i „Hamlet”, którego nie było. Historia i egzystencja: O potrzebie dramatu historycznego; Iredyński: „życie na gorąco”. – Nasza mała destabilizacja: Posierpniowe obrachunki; Znaleźć się w „Kartotece” [T. Różewicza].
3. Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza. [Studia]. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 1998, 345 s. Wiek XIX.
Rozprawa habilitacyjna. – Nagroda im. L. Schillera za 1998 przyznana przez Zarząd Gł. ZASP w 1999, nominacja do Nagrody Lit. Nike w 1999.
Zawartość: Cz. I. „Dziady” jako arcy-”dzieło w ruchu”. – Cz. II. Przesłuchanie Konrada: Ułamki z Wielkiej Improwizacji; Improwizacja w błękicie i w czerwieni [w insc. S. Wyspiańskiego i L. Schillera]; Improwizacja dla „pięknych dwudziestoletnich” [w insc. A. Bardiniego]; Wielka improwizacja i „teatr ubogi” [w insc. J. Grotowskiego]; Improwizacja w „Domu Opowieści” [w insc. M. Kotlarczyka]; Improwizacja w Nowej Hucie [w insc. K. Skuszanki i J. Krasowskiego]; Improwizacja nad improwizacje [w insc. K. Dejmka z 1967]; Nieboska Improwizacja [w insc. K. Swinarskiego]; Wielka wampiryzacja [w insc. M. Prusa z 1979]; Improwizacja jak „lawa” [w filmie „Lawa” w reż. T. Konwickiego]; Improwizacja na odejście [w insc. J. Grzegorzewskiego pt. Dziady – dwanaście improwizacji z 1995]; Improwizacja jako „oda do młodości” [w reż. J. Englerta, TVP 1997]. – Cz. III: Kuszenie Księdza Piotra [w różnych insc.]; Mickiewicz w „kościele ludzkim” Witolda Gombrowicza [dot. powiązań między „Ślubem” W. Gombrowicza a „Dziadami” i „Panem Tadeuszem” A. Mickiewicza]. – Zamknięcie.
4. Między tekstami. Język polski. Podręcznik dla liceum i technikum. Zakres podstawowy i rozszerzony. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Cz. 1. Początki; Średniowiecze. [Współaut.:] S. Rosiek, J. Maćkiewicz. 2002, 271 s.
Cz. 5.Wiek XX. – Współczesność. [Współaut.:] S. Rosiek. 2005, 357 s.
5. Różewicz. Wr.: Wydawn. Dolnośl. 2002, 276 s. A to Polska właśnie.
Nominacja do Nagrody Artusa w 2002, przyznawanej przez „Dz. Bałt.”, TVP Gdańsk oraz Radio Plus.
6. Człowiek – twórca kultury. Podręcznik dla liceum i technikum. Zakres podstawowy i rozszerzony. [Autorzy]: Z Majchrowski, K. Mrowcewicz, P. Sitarski, D. Szwarcman. Wwa: Stentor 2003, 246 s.
7. Mickiewicz i wiek dwudziesty. [Studia]. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2006, 407 s. Z prac Inst. Filol. Pol. UG.
Zawartość: Wokół Mickiewicza. – „Z tego, czy z tamtego świata?” [o stylach lektury A. Mickiewicza]; Dlaczego Mickiewicz porzucił przekład „Romea i Julii”; Powtarzając „dobranoc” [dot. sonetu „Dobranoc” A. Mickiewicza]; Kim jest, skoro go nie ma? [o „Dziadach” cz. IV]; „Któż ten mąż? (Szkolna eksplikacja) [dot. widzenia ks. Piotra z III cz. „Dziadów”]; Antagonizm arcydzieł: „Dziady” a „Pan Tadeusz”; Kopciuszki Mickiewicza [dot. zapomnianych utworów]; Nasze małe improwizacje [dot. literackiej reinterpretacji postaci Konrada]; Andrzej Wajda i dwa arcydzieła romantyzmu [dot. ekran. „Pana Tadeusza” i „Zemsty”]. – Przez wiek dwudziesty. – „Wesele” od A do Z [dot.: R. Węgrzyniak: Encyklopedia „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego]; Chochoł, czyli „śmieć”. (U źródeł nowej materii scenicznej) [dot. postaci Chochoła z „Wesela” S. Wyspiańskiego]; Juwenilia, czyli małe formy przyszłych mistrzów [dot. S. Wyspiańskiego i S.I. Witkiewicza]; Witkacy i Puzyna [dot.: K. Puzyna: Witkacy]; Stanisław Przybyszewski, aktor i męczennik; „U stóp nieznanego ołtarza”. (Gombrowicz i Młoda Polska); „Zasłona wzniosła się…”. (Z dziejów scenicznych „Ślubu” Gombrowicza); Gombrowicz czytany ruchem konika szachowego; Dlaczego wracamy do [F. i S.] Themersonów?; Filolog w Teatrze Osobnym [dot.: J. Kopciński: Gramatyka i mistyka]; Kartoteka „Kartoteki”, czyli jak Różewicz wchodził na scenę; Różewicz „ze dwojej złożony natury”; Kim był Jerzy Grotowski?; Dramat wobec nowych form teatralnych i medialnych; Był wiek dwudziesty.
Przekł. włos.: szkicu Kim był Jerzy Grotowski? W: Essere un uomo totale. Torino 2005.

Artykuły i studia w książkach zbiorowych i czasopismach, m.in.: „Białe małżeństwo” [T. Różewicza], czyli „ślub w kościele ludzkim”. „Teksty” 1977 nr 4 s. 106-120. – Kompleks Settembriniego. W: Licytacja. Szkice o nowej literaturze. Wwa 1981 s. 25-47 [dot.: J. Łoziński: Pantokrator]. – Pisarz i jego sobowtór. W: Autor, podmiot literacki, bohater. Wr. 1983 s. 47-59. – Teatr i dramat w dobie elektroniki. W: Technika w teatrze a sztuka inscenizacji. Pozn. 1988 s. 117-124. – Gra snów. O wierszu Tadeusza Różewicza „Wspomnienie snu z roku 1963”. „Zesz. Nauk. Wydz. Hum. UG. Pr. Hist.-Lit.” 1989 t. 15 s. 101-115. – „Na czworakach” Tadeusza Różewicza, czyli poeta w czasie „spadania”. W: Autor i jego wcielenia. Szczec. 1991 s. 103-128. – Słowem wyrazić pozasłowie. Krytyka teatralna Tadeusza Peipera. W: Krytycy teatralni XX wieku. Wr. 1991 s. 181-192. – „Pustosząc pustkę słowa”. O intertekstualności w poezji Tadeusza Różewicza. W: Między tekstami. Wwa 1992 s. 271-290. – Pytania o polskiego Szekspira. W: Od Shakespeare’a do Szekspira. Gdańsk 1993 s. 11-25. – Kalendarium Themersonowskie. W: Świat według Themersonów. Gdańsk 1994 s. 127-144. – „…tylko zapuszczę kły w duszę”. W: Romantyzm – Janion – Fantazmaty. Wwa 1996 s. 79-88. – „Otwieranie kartoteki”. [Wstęp do:] T. Różewicz: Kartoteka; Kartoteka rozrzucona. Kr. 1997 s. 5-26, wyd. 2 tamże 2001. – Ucieczka od dramatu. Ostatnie ćwierćwiecze. „Dialog” 1997 nr 4 s. 59-69. – „Miałem sen w Dreźnie…”. W: Mickiewicz. Sen i widzenie. Gdańsk 2000 s. 19-34. – Adam Mickiewicz „Dziady”. Część IV. W: Dramat polski. Interpretacje. Cz. 1. Gdańsk 2002 s. 153-163. – Różewicz i Niemcy. „Odra” 2002 nr 2 s. 52-57, przedr. w: „Nasz Nauczyciel Tadeusz”. Kr. 2003 s. 35-44, przekł. niem. pt. Różewicz und die Deutschen w: Tadeusz Różewicz und die Deutschen. Wiesbaden 2003 s. 16-23. – Uliczne przejścia Gombrowicza. W: Księga Janion. Gdańsk 2007 s. 283-297. – Mickiewiczologia XXI wieku. W: Śmierć Mickiewicza. Wwa 2008 s. 335-384. – Teatr jako coming out. „Dialog” 2008 nr 4 s. 13-23. – Intymne przez poufne. „Dialog” 2009 nr 2 s. 42-51 [dot. sztuki P. Passiniego „Odpoczywanie”]. – Być jak Andy Warhol. „Dialog” 2010 nr 11 s. 5-13 [dot. inspiracji teatr. postacią A. Warhola]. – Polonistyka pod presją. „Postscriptum Polonistyczne” 2012 nr 1 s. 77-85 . – Dramat jako instalacja. Od Syberii do Cyberii Zofii Kulik. Rekonesans. W: Dramat w tekście, tekst w dramacie. Wwa 2014 s. 136-150. – Donosy pamięci. „Dialog” 2015 nr 1 s. 187-199.

Prace redakcyjne

1. Odmieńcy. Wybór, oprac. i red.: M. Janion i Z. Majchrowski. Gdańsk: WM 1982, 530 s. Transgresje, 2.
2. K.K. Baczyński: Autobiografia – wiersze. Wybór i posł. Z. Majchrowski. Gdańsk: Graf 1991, 126 s. Wyd. nast. tamże 1992.
3. Balsam i trucizna. 13 tekstów o Mickiewiczu. Pod red. E. Graczyk i Z. Majchrowski. Gdańsk: Atest 1993, 227 s.
4. Od Shakespeare’a do Szekspira. Pod red. J. Ciechowicza i Z. Majchrowskiego. Gdańsk: Centrum Edukacji Teatr.; Fundacja Theatrum Gedanense, Wydz. Filol.-Hist. UG 1993, 357 s.
Materiały konferencyjne.
5. Świat według Themersonów. Szkice do portretu. Pod red. Z. Majchrowskiego. Gdańsk: Wydawn. Trinum 1994, 163 s.
6. Poeci poetów. 100 najpiękniejszych współczesnych wierszy polskich. [Antologia]. Pomysł, układ, red.: A. Czekanowicz, Z. Majchrowski, W. Zawistowski. Wwa: Anagram 1996, 272 s. Antologie Poetyckie.
7. Mickiewicz. Sen i widzenie. Pod. red. Z. Majchrowskiego i W. Owczarskiego. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2000, 301 s. Wiek XIX.
8. Dramat polski. Interpretacje. Cz. 1-2. Pod red. J. Ciechowicza i Z. Majchrowskiego. Wstęp i posł. D. Ratajczakowej. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2001, 314 + 404 s.
Cz. 1. Od wieku XVI do Młodej Polski; Cz. 2. Po roku 1918.
9. A. Kijowski: Rytuały oglądania. [Eseje]. Wybór, komentarz i posł. Z. Majchrowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2005, 521 s.
10. Powracając do Różewicza. Studia i szkice. Pod red. Z. Majchrowskiego przy współpracy M. Żółkoś. Gdańsk: Wydawn. UG 2006, 189 s. Bibl. Inst. Filol. Pol. UG.
11. T. Różewicz: Stare młode serce. [Opowiadania]. Wyboru utworów dokonał Z. Majchrowski. Gdańsk: Wydawn. UG 2006, 32 s.
12. Księga Janion. Oprac.: Z. Majchrowski i S. Rosiek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria [2007], 653 s.
Zawiera studia poświęcone prof. M. Janion z okazji jej 80-lecia.
13. Wojna i postpamięć. Pod red. Z. Majchrowskiego i W. Owczarskiego. Gdańsk; Sopot: Wydawn. UG 2011, 572 s.
14. I. Iredyński: Kreacja. Dramaty. Wybór i wstęp: Z. Majchrowski. Oprac. tekstów P. Sieniuć. Wwa: Wydawn. IBL PAN 2014, 808 s. Dramat Pol. Reaktywacja, 5.

OPRACOWANIA (wybór)

Ank. 2009.
Wywiady: Literatura na opak. Rozm. J. Chojka. „Gaz. Wybor.” 1994 nr 118 dod. „Gaz. Morska” [dot. też: „Poezja jak otwarta rana”]; W cieniu arcydzieł. Rozm. B. Świąder. „Gaz. Wybor.” 1999 nr 112 dod. „Gaz. Morska” [dot. też: Cela Konrada].

LP XX w. (M. Kisiel).

„Poezja jak otwarta rana”
A. CHOJECKI: Jakby Majchrowski książkę napisał. „Topos” 1994 nr 3/4.
S. GĘBALA: Erudycja i błyskotliwe nieporozumienia. „Twórczość” 1994 nr 5.
W. GUTOWSKI. „Tytuł” 1994 nr 1.
J. ŁUKASIEWICZ: Słowo i ciało u Różewicza. „Dialog” 1994 nr 10.
J. MAJCHEREK: „Poeta poety”. „Teatr” 1994 nr 3.
S. BRZOZOWSKA: Różewicz i istota poezji. „Odra” 1995 nr 4.
A. ZAWADZKI. „Pam. Lit.” 1995 z. 1.
M. KISIEL: Uwiedziony. W tegoż: Od Różewicza. Katow. 1999.
Zob. też Wywiady.

Gombrowicz i cień Wieszcza
E. BANIEWICZ: Czy krytyk jest potrzebny? „Twórczość” 1996 nr 11.
D. DĄBROWSKA: Wolny rynek marzeń. „Pogranicza” 1996 nr 4 [dot. m.in. Z. Majchrowskiego].
S. GĘBALA: Gombrowicz rzucający cień wieszcza. „Twórczość” 1998 nr 4.
W. OWCZARSKI: „Gombrowicz rzucający cień wieszcza”. „Twórczość” 1998 nr 8.

Cela Konrada
J. KISIELIŃSKI: Paradoksy „Dziadów”. „Nowe Książ.” 1998 nr 12.
A. UBERTOWSKA: Wariacje Mickiewiczowskie. „Gaz. Wybor.” 1998 nr 258.
E. BANIEWICZ: Sceniczna lektura „Dziadów”. „Twórczość” 1999 nr 3.
M. DALMAN: Dzieło w ruchu. „Więź” 1999 nr 12.
D. JAGŁA: „…jedyne moje dzieło warte czytania”. „Odra” 1999 nr 4.
J. MAJCHEREK: Zaproszenie do celi. „Teatr” 1999 nr 3.
D. SIWICKA: Powroty do celi Konrada. „Dialog” 1999 nr 4.
R. WĘGRZYNIAK: W niewoli romantycznego paradygmatu. „Didaskalia” 1999 nr 30.
B. KUCZERA- CHACHULSKA: Na marginesie „Celi Konrada”. „Teksty Drugie” 2000 nr 5.
M. DYBIZBAŃSKI: Pars pro toto. „Pro Arte” 2001 nr 14/15.
R. KLIMKO. „Pam. Lit.” 2003 z. 1.
Zob. też Wywiady.

Różewicz
J. DRZEWUCKI: Urodzony w niedzielę. „Twórczość” 2002 nr 10.
[T. FIAŁKOWSKI] Lektor. „Tyg. Powsz.” 2002 nr 26.
S. GĘBALA: Różewicz w pejzażach i we wnętrzach. „Odra” 2002 nr 6.
M. KISIEL: Biografia rozrzucona. „Śląsk” 2002 nr 4.
J. KOPCIŃSKI: Re-konstrukcja (z życzeniami). „Dialog” 2002 nr 11 [dot. też: Z. Herbert: Dramaty].
J. KORKOZOWICZ. „Głos Naucz.” 2002 nr 16.
J.R. KRZYŻANOWSKI: Jak rozumieć Różewicza? „Nowy Dz.” Nowy Jork 2002 nr z 14 VI dod. „Prz. Pol.”.
P. ŁUSZCZYKIEWICZ: Świadek koronny. „Nowe Książ.” 2002 nr 6.
M. MIKOS: Czwarty system i cacuszka. „Gaz. Wybor.” 2002 nr 55.
T. SKUTNIK: Odsłona Różewicza. „Dz. Bałt.” 2002 nr 120 [dot. też biografii Z. Majchrowskiego].
A. ŻEBROWSKA. „Gaz. Wybor.” 2002 nr 3 dod. „Mag. z Książkami”.

Mickiewicz i wiek dwudziesty
J. ŁUKASIEWICZ: Mocne szczeble drabiny. „Odra” 2006 nr 12.
M. SIKORA: Trumny i traumy, czyli uwagi na marginesie zbioru esejów Zbigniewa Majchrowskiego. „Studium” 2007 nr 2.
R. WĘGRZYNIAK. „Nowe Książ.” 2007 nr 1.