TŁOMACKIE 3/5 (ALEJNHILF/ ŻSS/ GŁÓWNA BIBLIOTEKA JUDAISTYCZNA)

Marek Edelman

JA/ONI, II

„W 1941 roku powstaje Sektor Młodzieży przy Żydowskiej Samopomocy Społecznej, filarem jego jest Cukunft. Docieramy do najszerszych rzesz młodzieży. Prelegenci nasi prowadzą koła młodzieżowe, które w tym czasie tworzą się przy Komitetach domowych. Istnieje chór, który rozwija szeroką działalność (występuje w Bibliotece Judaistycznej). Cukunft organizuje młodzież szkolną. Powstaje S.O.M.S. (Socjalistyczna Organizacja Młodzieży Szkolnej), która po krótkim czasie obejmuje kilkaset uczniów.” (s. 18-19)

ONI/JA, IV A

„W początkach października 1942 r. odbywają się rozmowy między prezydium naszego C. K. a komendą chalucowej organizacji bojowej w sprawie stworzenia wspólnej organizacji. Sprawa ta, dość długo dyskutowana wśród naszych towarzyszy, została sfinalizowana na posiedzeniu warszawskiego aktywu partii dnia 15 października. Postanawiamy utworzyć wspólną organizację bojową w celu stawienia zbrojnego oporu Niemcom w wypadku powtórzenia się akcji eksterminacyjnej. […]

Około 20 października zostaje utworzona t. zw. Komisja Koordynacyjna (K. K.), do której wchodzą przedstawiciele wszystkich istniejących żydowskich partii politycznych, z naszego ramienia – Abrasza Blum i Berek. Na tym samym posiedzeniu zostaje wyłoniona komenda Żydowskiej Organizacji Bojowej (Ż. O. B.). komendantem zostaje Mordchaj Anilewicz („Szomer”). Z naszego ramienia do Komendy wchodzi Marek. Przedstawicielstwo Komisji Koordynacyjnej po „stronie aryjskiej” z naszego ramienia obejmuje dr. L. Fajner (Mikołaj). Zostaje wyłonione również prezydium K.K. i komisja propagandowa, gdzie nas reprezentuje Abrasza.” (s. 44)

Henryk Bryskier

ONI, II/III

„Po pewnym czasie wyłączone zostały z getta nieparzysta strona Elektoralnej i ustawiono mur przez środek jezdni do ul. Białej, następnie wyłączono całą ulicę Tłomacką razem z gmachem b. Biblioteki Judaistycznej i Synagogę, jak też tę część ul. Rymarskiej, która do tego czasu była jeszcze w getcie, przenosząc mur z rogu ul. Bielańskiej i Tłomackiej na róg Przejazdu i Tłomackiej jako dalszy ciąg ogrodzenia Centrali Telefonów poprzez jezdnię ul. Leszna do Rymarskiej. Na środku jezdni mur był zaopatrzony w tymczasowy przelot, oficjalnie w planie nie uwzględniony, ale pozostawiony na pewien czas dla celów gestapo. Tramwaje mimo szyn i wspomnianej bramy wypadowej tędy nie kursowały, bo jak już wspomniałem, tramwaje były na terenie getta zniesione, oprócz jednej linii wewnętrznej – żydowskiej. Wylot ten był jednakowo strzeżony przez żandarmów, Służbę Porządkową i polską policję; spełniał częściowo zadanie kanału do szmuglu uprawianego tutaj wozami konnymi i autami. Z tego też punktu posterunki strzelały do szmuglerów, przemycających przez gruzy zburzonego budynku b. Poczty Polskiej przy ul. Leszno 5, który na tyłach łączył się z polską stroną, przylegając do terenu b. Ministerstwa Skarbu przy ul. Rymarskiej.” (s. 175)

 

Henryk Makower

JA, II

„W wielu kawiarniach odbywały się występy solowe, poświęcone częściowo muzyce lekkiej, ale również i poważnej: koncerty kameralne w Sali ŻSS na Tłomackiej, na Siennej. […] Jakiś stary, siwy pan grał na skrzypcach na Solnej lub Orlej. […] Na Elektoralnej słyszałem na podwórzu kilkakrotnie skrzypka, który grał pierwszorzędnie, mówiono, że był kiedyś członkiem orkiestry Filharmonii Warszawskiej.” (s. 199)

Adam Czerniaków

JA, II B

„Buduje się mur na Żelaznej. Na Okopowej skończono. Walczę o uratowanie synagogi i Biblioteki Judaistycznej.” (s. 226)

JA, II D

„Z synagogi i Biblioteki Judaistycznej mają wyjść uchodźcy z Niemiec i Protektoratu.” (s. 292)

Emanuel Ringelblum

ONI, I

„Padła bomba, ratowano dom, pełzano po dachu. Groby na podwórzach, np. Biblioteki Synagogalnej. Do niektórych schronów trudno się było dostać.” (s. 5)

„Nadal wywożą Bibliotekę Synagogalną.” (s. 17)

„Woźnice, którzy przewozili książki z synagogi, sprzedawali tanio księgi religijne. Księgi te umieszczono w suchej piwnicy.” (s. 23)

„Przede wszystkim […] tysiąc złotych […] dzieci, które […] po drugie dają […] (Dzielna 7) prowadzą […] kuchnię […] obiady dla zubożałych. Po większej […] w Tarnowie, gdzie utrzymują 3-4 […] dużo na polu charytatywnym. Mają […] któremu zawdzięczają całą swoją karierę […] daje mnóstwo pieniędzy na żydowskie cele. Między innymi […] Jom Kipur ofiarował 5000 zł dla [synagogi na] Tłomackiem […] wspomniani mają też fantazje bogaczy. Kiedy oni […] [w?] Warszawie wynajmują na popołudnie prywatną […] [dla?] siebie i wspólników za kilkaset złotych.” (s. 37)

„Przeprowadzili wielką rewizję w Wielkiej Synagodze – mówi dowcip – szukali tzw. laski Mojżesza, aby przejść suchą nogą przez morze” (s. 124)