Jakub Goldszmit

Stryj Henryka Goldszmita

Adwokat, literat, dziennikarz; syn Hersza Goldszmita i Chany z Rajsów; urodzony 14 maja 1848 roku w Hrubieszowie, zmarł 11 lipca 1912 w Bostonie W USA.

Do polskiej szkoły początkowej chodził zapewne w Hrubieszowie, a naukę kontynuował w lubelskim gimnazjum (które od stycznia 1862 do maja 1865 funkcjonowało jako ośmioklasowe liceum). W tym czasie mieszkał w Lublinie na stancji. Jego szkolnymi kolegami byli m.in. Aleksander Głowacki (Bolesław Prus), Aleksander Świętochowski i Julian Ochorowicz. W 1863 debiutował w wychodzącej w Warszawie „Jutrzence. Tygodniku dla Izraelitów Polskich” nadesłaną korespondencją z Hrubieszowa dotyczącą budowy nowej synagogi w tym mieście. Prawdopodobnie w 1866 zdał maturę. Następnie zaczął publikować korespondencje z Lublina w „Izraelicie” oraz recenzje książkowe i drobne artykuły w „Kurierze Lubelskim”, a w 1867 omówienia książek i wydarzeń zagranicznych nadsyłał do „Przeglądu Tygodniowego”. Wraz z ojcem należał w tym czasie do „stowarzyszenia kasy wsparcia podupadłych lekarzy, wdów i sierot biednych po lekarzach pozostałych”. W 1868-69 przebywał w Warszawie, być może na kursach przygotowujących kandydatów na studia prawnicze. W tym czasie nadal współpracował z „Kurierem Lubelskim” i „Izraelitą”. W 1870 ukazał się w Warszawie zbiór Z życia żydowskiego. Obrazki i szkice wydane przez Jakóba Goldszmita (dedykowane siostrze Magdalenie z Goldszmitów Rajnerowej), a także broszura Słówko o ważności Stowarzyszenia wzajemnej pomocy subiektów wyznania mojżeszowego w Warszawie.

Prawdopodobnie jesienią 1870 Jakub rozpoczął studia na Wydziale Prawa Cesarskiego Uniwersytetu w Sankt Petersburgu. Po niespełna dwóch latach przerwał naukę, żeby 26 marca 1872 w Hrubieszowie zawrzeć religijny związek małżeński z dziewiętnastoletnią Gitlą Warman, „urodzoną i mieszkającą w mieście Lublinie, córką Dawida i Łai z Rozenbandów”. Wydaje się, że Jakub został w kraju przynajmniej do następnego roku, bowiem 20 stycznia 1873 w odpowiednim urzędzie, jako ojciec, „student prawa Carskiego Sankt Petersburskiego Uniwersytetu, mieszkaniec Lublina,  w obecności świadków (…) okazał niemowlę płci żeńskiej urodzone 25 grudnia zeszłego roku [1872]/6 stycznia [1873], któremu nadane zostało imię Anna Henryka”. Studia ukończył w 1875 i już jesienią tego roku zaangażował się w tworzenie szkoły wieczorowej w Lublinie. Przez jeden semestr jej istnienia, do lutego 1876, prowadził wykłady z zakresu „nauk społecznych i opowiadań o życiu znakomitych ludzi”. W tym czasie jego córka już chorowała i przebywała w uzdrowisku pod Włocławkiem. W sierpniu tegoż roku w „Gazecie Lubelskiej” (nr 102) ukazała się informacja, że Jakób Goldszmit „mianowany pełnomocnikiem sądowym (adwokatem) przy zjeździe sędziów pokoju w Lublinie, przyjmuje obrony w sprawach cywilnych i karnych nie tylko w Lublinie, ale również i na prowincji”.

Jednocześnie kontynuował działalność dziennikarską, współpracował z „Kurierem Lubelskim” (1876-77, 1880-81) i jego następcą „Gazetą Lubelską” (1876-1878) oraz z „Izraelitą” (z przerwami do 1881). W 1877 był też stałym korespondentem warszawskiego „Echa”. Artykuły o tematyce prawniczej zamieszczał w „Gazecie Sądowej Warszawskiej” (1878-79).

Znanych jest kilka adresów lubelskich Jakuba: ul. Królewska 201 (w 1876), Kowalska 393 (w 1877), Lubartowską (1878). W latach 1879-81 spisy odnotowują ponownie Kowalską 393, wiadomo jednak, że pod koniec 1880 Jakub mieszkał już w Warszawie, 23 grudnia napisał do Józefa Ignacego Kraszewskiego list z adresem zwrotnym: Warszawa ul. Piękna 23 (podpisany Jakub Goldszmit Adwokat). W czerwcu 1881 pisał już do Elizy Orzeszkowej: „Skutkiem pewnych familijnych okoliczności rzuciłem świątynię Temidy i w pół roku przybyłem do Warszawy, gdzie wyłącznie pracy dziennikarskiej się oddałem”. Postanowił wydawać kalendarze, ponieważ mają „tę nad pismami periodycznymi wyższość, że utrwalają bardziej w umyśle i pamięci czytelnika to, co do wiadomości ich podają” („Kujawianin” 1883). I tak „chęć służenia poczciwej sprawie wzajemnego zbliżenia oraz bliższego poznania się jednej ziemi mieszkańców” powołała do życia „Kalendarz dla Izraelitów na rok religijny (zwyczajny) od stworzenia świata 5642, czyli od narodzenia Chrystusa 1881-1882”. Następnie równolegle wydawał : „Kalendarz domowo-gospodarski” (1882-85) i „Warszawianina. Kalendarz familijny” (1882-85), a potem „Noworocznik Warszawski” (1883) oraz „Rolnika” (1885). Prócz artykułów dotyczących bieżących tematów Jakub publikował także tłumaczenia, głównie z niemieckiego; znał ponadto hebrajski, rosyjski, francuski i angielski.

W roku 1883 zmarła córka Jakuba, a on sam poważnie chorował. W listach do Orzeszkowej i Kraszewskiego pisze, że stracił w tym czasie trzy najbliższe osoby („najukochańsze dziecię”, „najlepszą żonę”, „najdroższą siostrę”). Nie udało się tego potwierdzić w dokumentach (zarówno żona, jak i siostry zmarły znacznie później). Na początku 1884 powrócił z kuracji i zaangażował się w tworzenie Stowarzyszenia pielęgnowania chorych po domach prywatnych w Warszawie (inaczej Towarzystwo opieki nad chorymi w Warszawie).

Informacje o dalszych losach Jakuba Goldszmita pochodzą z jego listów do Elizy Orzeszkowej. Dowiadujemy się z nich, że w maju 1885 przebywał w Sandomierzu „dla nabrania sił po ciężkiej niemocy”, a lato następnego roku spędzał w „wiosce Radzymińskiej”.

W 1887 został aresztowany przez władze carskie za „nieprawomyślność”, następnie jako emigrant polityczny znalazł się w Budapeszcie. Stamtąd wyjechał do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie kontynuował działalność dziennikarską. W 1891 w prasie anglojęzycznej publikował biografie zasłużonych Polaków. Według źródeł bibliograficznych był redaktorem polskich pism literackich wydawanych w Nowym Jorku: w 1892 „Orzeł Biały” (tygodnik) i „Biały Husarz” (wyszło kilka numerów), a w 1894-1905 „Przegląd Międzynarodowy” (miesięcznik). W 1894 mieszkał w Filadelfii (w stanie Pensylwania). List z maja tegoż roku podpisał Dr Goldszmit. W lutym 1909 pisał już z Bostonu (w stanie Massachusetts) jako „Prof. Jakob C. Goldszmit Dr. Filozofii i medycyny”. 31 stycznia 1910 roku Jakub ożenił się z 37-letnią Eugenią Bodzyńską (w księdze małżeństw Jakub figuruje jako wdowiec). Małżonkowie mieszkali pod adresem Brodway 353, a żona zajmowała się domem.

 

Dwa lata później, 11 lipca 1912 roku Jakob C. Goldsmith zmarł na raka. Według aktu zgonu pochowany został na cmentarzu Mt. Hope w Bostonie.