Achilles Fould

Józef Goldszmit

[Fragment]

Dnia 13 października roku bieżącego smutny i uroczysty zarazem obrzęd zgromadził tłumy Paryżan.

Francuzi oddawali ostatnią posługę jednemu z najzasłużeńszych ministrów drugiego cesarstwa, Achillesowi Fould^[1]. Zmarły był wyznania protestanckiego, dlatego też ceremonia religijna odbywała się w ewangelickim kościele, przy ulicy St. Honore. Świątynia czarno była osłoniętą od posadzki aż do stropu. Kazalnicę obito czarnym aksamitem ze srebrnemu frędzlami. Portyk również kirem był pokryty.

Na środku półkola służącego dla chóru, pod kosztownym baldachimem bogato haftowanym, na czterech srebrnych statuach wyobrażających cztery cnoty chrześcijańskie, wznosił się wspaniały katafalk. Na obiciu powyszywane były cyfry zmarłego, przyozdobione senatorskimi godłami. W nawach i pod chórem zasiadł imponujący orszak najwyższych dygnitarzy cesarstwa. Napisami oznaczone miejsca zajęli ministrowie, marszałkowie, ambasadorowie, członkowie ciała, prawodawczego, rady stanu, najwyższej izby obrachunkowej , sądu kasacyjnego, wyżsi urzędnicy biur różnych i całe koło poselskie.

Cesarza reprezentował generał Rollin, główny adiutant pałacu; cesarzową, książę Tacher de la Pagerie; księcia Napoleona adiutant jego, Terri Pisani. Podczas nabożeństwa, które celebrował pastor Rognon, rozlegały się salwy artylerii. Kondukt prowadzili synowie zmarłego i kilku członków rodziny.

Piętnaście żałobnych powozów towarzyszyło karawanowi, który ciągnęło sześć koni w bogatej uprzęży. Orszak, postępujący w pośród olbrzymiego szpaleru wojsk, przedstawiał widok posępny i wspaniały zarazem. Przed otwartym grobem rodzinnym, w rozrzewniającej przemowie przypomniał p. Baroche wszystkie zasługi, którymi zmarły uwiecznił swe imię w rocznikach drugiego cesarstwa.

Achilles Fould, syn żyda, handlarza perkalików, urodził się w Paryżu w roku 1799 dnia 31 października. Początkowo pracował w handlu swego ojca, zmarłego w roku 1855, później został wraz ze starszym bratem Benedyktem urzędnikiem domu handlowego pod znaną z sumienności i bogactwa firmą Fould Oppenheim et Comp.

Polityczny jego zawód rozpoczął się w roku 1841, wtedy bowiem przez radę, departamentu Wyższych Pirenejów, w którym miał wielkie dobra, mianowany został sekretarzem. W roku 1842, obywatele miasta Tarbes, wybrali go na posła do Izby. Tu otwarło się pierwsze pole dla jego politycznych i oratorskich zdolności. Przedmiotom mów jego były kwestie finansowe i ekonomiczne, w których też wkrótce został powagą. Szczególniej odznaczył się przy debatach nad kolejami żelaznymi, nad cłem od soli, cukru z buraków i kasami oszczędności.

W polityce zagranicznej trzymał się zasad Guizota^[2], którego był przyjacielem.

Po rewolucji lutowej^[3], uznał Fould fakt spełniony i radami swymi i doświadczeniem wspierał rząd tymczasowy, przyczyniwszy się dzielnie do rozwiązania najżywotniejszych kwestii wówczas dwiema broszurami: Żadnych asygnat i Uwagi p. A. Fould’a nad assygnatami, wymierzonymi przeciw teoriom ekonomicznym, które znaczna część członków rządu chciała w życie wprowadzić. Fould na wyborach dodatkowych obrany został członkiem Zgromadzenia Narodowego.

Mowy jego dotyczące użytkowania z funduszów kasy oszczędności, podatków od gorących napojów, planu wykończenia Luwru itd. pozyskały mu zaufanie większości zgromadzenia, z którego jednak republikańską partią poróżnił się jako zawiadujący funduszami, od niej też wycierpieć musiał najgwałtowniejsze napaście, lubo je z determinacją i odwagą odpierał.

W roku 1848, w czasie zaburzeń, kiedy minister skarbu Gutsza 4 marca powiedział, iż jeśli go z tej posady nie uwolnią, to sobie życie odbierze, zastąpił go Garnier-Pages, temu chociaż udało się przywrócić jakikolwiek porządek w finansach, jednakże nie mógł nic poradzić wobec zatrważającego braku brzęczącej monety. Wówczas to Fould w broszurce pn. Uwagi nad stanem finansów francuskich do reprezentantów narodu, wykazał popełnione błędy i wskazywał sposób ich poprawy. Rząd ofiarował mu ster finansów, pragnąc, aby czynem udowodnił słowa swoje, lecz Fould przez skromność nie przyjął tej posady; jako starokonserwatysta i przeciwnik republikańskiego stronnictwa wolał, połączywszy się ściśle z Napoleonom, pozostać członkiem Zgromadzenia Narodowego.

Dopiero w czasie prezydentury księcia Ludwika Napoleona przyjął z rąk jego tekę ministerialną w roku 1849 i wydział ten zachował do października 1851. W tymże roku, z namowy księcia Napoleona, Fould dnia 2 grudnia opuścił naczelnictwo banku, aby tym więcej czasu poświęcić mógł sprawie publicznej. Po zamachu stanu 2 grudnia 1851 roku znowu został ministrem, mimo różnicy mniemań, która go niejednokrotnie z Napoleonem, jako prezydentem, dzieliła; lecz opuścił ten urząd w styczniu 1852 roku, skutkiem zapadłych dekretów konfiskacyjnych, przeciw majątkom rodziny orleańskiej. Jednakże skrupuły sumienia, które go do tego kroku znagliły, niedługo zapewne zostały usunięte, ponieważ otrzymawszy w dniu swej dymisji godność senatora, wrócił wkrótce potem do teki jako minister sekretarz stanu, zaliczając się do bezwarunkowych zwolenników polityki elizejskiej. Na tym nowym stanowisku przewodniczył Fould przygotowaniom do wystawy powszechnej z 1855 roku, nadał nowy kierunek operze jako instytucji państwowej i dokonał budowy nowego Luwru.

W roku 1853 otrzymał nadto po panu Casabianca wysoką godność, ministra dworu cesarskiego, którą piastował aż do końca wojny włoskiej 1859 roku, wówczas bowiem z powodu nieporozumień z cesarzową, której wydatki chciał ograniczyć, usunął się, poprzestając na godności senatora i członka rady tajnej. Członkiem rady tajnej mianowany został w roku 1858, a przedtem jeszcze w roku 1856, ozdobił go cesarz wielkim krzyżem legii honorowej.

W listopadzie 1861 roku Fould wezwany przez cesarza do Saint-Cloud na radę finansową z powodu krytycznego położenia skarbu i francuskiego, wypowiedział prawdę śmiało i szczerze, odważnie przedstawił wnioski co do poprawy budżetu i wszedł do gabinetu jako minister skarbu.

Fould rozwinął w memoriale swój system, który też przyjął cesarz. Zalecał on z jednej strony, aby cesarz wyrzekł się nadzwyczajnych i dodatkowych kredytów, z drugiej zaś, aby ciału prawodawczemu w rozprawach nad budżetem szerszy otworzyć zakres. Kraj jednakże zniechęcony wywołanym koniecznością podwyższeniem podatków nader obojętnie przyjął oba te ustępstwa, niedowierzając ich skuteczności.

Dopiero w roku 1867 złożył Fould tekę ministerialną i wrócił do prywatnego życia. Wyjechawszy zupełnie zdrowym do Tarbes, umarł nagle, wśród przechadzki, rażony apopleksją dnia 5 października roku bieżącego.

Przyjaciel Napoleona od młodości, on może najwięcej dopomógł do jego wyniesienia; jakoż w przeddzień zamachu stanu, dnia 1 grudnia 1851 roku, zaliczył księciu prezydentowi  25 milionów franków, których hojny szafunek przeważnie wpłynął na powodzenie śmiałego przewrotu. I później jeszcze, Fould był jedną z najsilniejszych podpór jego rządu. Czynny, pracowity, rozwinął olbrzymią działalność we wszystkim, co się tyczyło obrotów pieniężnych i krajowego bogactwa. Wyrósłszy z giełdy, on jeden tylko posiadał zaufanie spekulantów i kapitalistów, którzy lekceważyli innych ministrów skarbu. Dość było samej wiadomości o jego nominacji, aby kurs papierów poprawić.

Niektórzy zarzucają mu obojętność na cierpienia ludzkości. Jednakże kiedy w czasie najstraszniejszego niedostatku Napoleon w nim jednym mając zaufanie, powierzył mu ministerium skarbu po panu de Forcade, Fould wraz z Pereirą rozdzielali dziennie 60 000 bochenków chleba między lud ubogi.

[…]

W końcu nadmienić nam jeszcze wypada, że wiele pism niemieckich powątpiewa, o prawdziwości przejścia Foulda z wiary mojżeszowej na wyznanie ewangelickie, przypisując protestancki jego pogrzeb intrygom żony i powolności paryskiego Rabina, który nie chciał wywoływać zgorszenia. Zapewniają jednakże, iż rodzina zmarłego zamierza wytoczyć proces o tę sprawę. Czy rzecz tak się ma w istocie, niedaleka przyszłość pokaże.