Długi

Piotr Reputakowski

Przepraszam pannę hrabiankę – ironicznie odparł Szpigelman – ja dawno robię pieniędzmi, ale takiego procentu nigdy nie widziałem. Od trzydziestu tysięcy pan hrabia może mieć trzy tysiące, i jeszcze na bardzo niepewnej hipotece. Ale – co mnie do tego… Mój interes jest, żebym ja odebrał moje pieniądze. (I, 590)

O długach, ich zaciąganiu, spłacaniu i ściąganiu Prus wspomina w Lalce w wielu miejscach. W długach po uszy tonie Tomasz Łęcki, towary na kredyt kupuje w sklepie Wokulskiego jego córka Izabela, a baronowa proponuje jej pożyczkę 3 tysięcy rubli pod zastaw rodzinnego serwisu i sreber; w długach grzęzną inni przedstawiciele arystokracji: baron Krzeszowski, Starski, a nawet Ochocki, któremu Wokulski pomaga przy ich spłacie. Kredyty (będące także forma zaciągania długów) w bankach i u innych kupców zaciąga Wokulski, zadłużają się przedstawiciele drobnego, mieszczaństwa, inteligencji, biedoty. Trzeba bowiem pamiętać, że przedstawiany przez Prusa obraz społeczeństwa polskiego drugiej połowy XIX wieku to obraz ludzi żyjących w kraju pogrążonym w kryzysie moralnym i gospodarczym. Problemem był przede wszystkim sposób wydźwignięcia się z długów, z tego, co dzisiaj nazywamy pułapką kredytową.
Długi, o których wspominał Prus, mogły być publiczne (np. skarbowe wobec państwa z tytułu niepłacenia podatków), bankowe (wobec banków z tytułu niespłacania pożyczek i kredytów), prywatne (zaciągnięte u osób prywatnych), zastawne, hipoteczne i wekslowe (zabezpieczone zastawem, hipoteką na nieruchomości lub wekslem). Jako inna forma prywatnego zapożyczania się istniały też tak zwane długi honorowe, których terminowe oddanie poręczane było słowem honoru – to przede wszystkim długi karciane. W Lalce zaciągali je chętnie baron Krzeszowski czy Maruszewicz. Gdy dłużnik nie spłacał zobowiązań, dochodziło do licytacji. Tak została sprzedana kamienica Łęckiego. W czasach Lalki rozprzestrzeniło się także zjawisko lichwy, czyli pożyczania pieniędzy pod zastaw rzeczy. Prus poddawał lichwę ostrej krytyce – w Lalce zajmują się nią głównie Żydzi, np. Szpigelman i Szlangbaum.

→ Krzeszowski, Baron; → Licytacja; → Żydzi.