Ogród Saski

Anna Pycka

Wokulski na chwilę tylko wpadł do sklepu, przy obiedzie nie mógł jeść, potem poszedł do Saskiego Ogrodu […] (I, 403)

Ogród Saski jest najstarszym parkiem publicznym w Warszawie, został założony w połowie XVII wieku, był własnością Sasów. W czasach Lalki był rozbudowany i wyposażony w rozmaite atrakcje: stylizowaną świątynię, posągi, altany, sadzawkę, wodotrysk, strzelnicę i plac zabaw dla dzieci. Mieścił się tu także zbudowany w 1870 roku Teatr Letni. W 1876 roku budynek dawnej ujeżdżalni Kubickiego zamieniono na giełdę, która jest wspominana w powieści.
Położony w centrum wielkomiejskiej zabudowy, dzięki siedmiu wiodącym do niego bramom Ogród był łatwo dla wszystkich dostępny. Franciszek Sobieszczański w „Tygodniku Ilustrowanym” z 1869 roku notował: Od 9 do 1 z południa Saski Ogród staje się pastwą dzieci, guwernantek, bon i nianiek rozmaitego stanu i języka. Przechodnie muszą ustępować z drogi popychanym wózkom, małym welocypedystom, podrzucanym piłkom i kółkom wirującym we wszystkich kierunkach. Po południu w Ogrodzie odbywała się rewia mody, znakomitym miejscem obserwacji spacerowiczów była weranda cukierni, założonej przez Lessla. Wieczorem, po pracy, schodzili się tutaj mieszkańcy stolicy. Wszyscy jednak musieli opuścić Ogród na wezwanie strażników, dających znać grzechotkami, że nadeszła już godzina zamknięcia.

Fritz Wernick, wszechstronnie wykształcony niemiecki dziennikarz i podróżnik, pisał: Spośród parków najwięcej walorów ma Ogród Saski. Niewiele miast europejskich pochlubić się może posiadaniem w samym sercu tak pięknie położonej, rozległej zielonej przestrzeni. […] Rzeczony ogród jest w porze gorącej niewyczerpanym źródłem rozrywki i zdrowia, oazą świeżego powietrza i zieloności, najbardziej uczęszczaną promenadą spacerową mieszkańców Warszawy.
Ogród Saski był nazbyt zatłoczony, by stać się miejscem spotkań bohaterów Lalki. Nie mogło go jednak zabraknąć w realistycznej powieści o Warszawie drugiej połowy XIX wieku. Znalazła się tylko jedna o nim wzmianka. Oto Wokulski, spacerując po Ogrodzie, rozmyślał o starcie nowo nabytej klaczy na wyścigach – i o pannie Izabeli.