Plotka

Agnieszka Bąbel

Rola plotki w Lalce jest ogromna: powieść zaczyna się od relacjonowania rozmaitych opinii i plotek na temat Wokulskiego – to o powodzenie jego przedsięwzięć publiczność „renomowanej jadłodajni” w osobach radcy Węgrowicza, ajenta Szprota i fabrykanta powozów Deklewskiego czyni zakłady, krytykuje jego postępowanie i snuje domysły na temat przeszłości i planów ambitnego kupca.

Plotkowanie, czyli przekazywanie informacji pochodzącej najczęściej z nieustalonego źródła, przez każdego rozmówcę uzupełnianej o kolejne elementy, jest uznawane za cechę obyczajowości mieszczańskiej. Plotkują Szprot i Węgrowicz, rządca Wirski i pani Misiewiczowa, nieprawdopodobne pogłoski polityczne z upodobaniem powtarza Rzecki, wśród naczelnych plotkarzy powieści poczesne miejsce zajmuje Krzeszowska – podglądająca sąsiadów przez lornetkę intrygantka i autorka anonimów. Ale plotka funkcjonuje obrębie wszystkich ukazywanych na kartach powieści grup społecznych. Kolejne pogłoski o bankructwie lub ukrytych zasobach Tomasza Łęckiego powodują przypływy i odpływy gości jego salonu, a zwłaszcza wielbicieli pięknej panny Izabeli (w towarzystwie powstał zamęt. […] Kandydaci do małżeństwa i ich rodziny znaleźli się w dręczącej niepewności. Ażeby więc nic nie ryzykować i nie stracić, składali hołdy pannie Izabeli nie angażując się zbytecznie). Józef Bachórz pisze Prus nie pochwala plotkarstwa, jednakże motywu plotkowania nie wykorzystuje wyłącznie dla efektu humorystyczno-satyrycznego, dla pokazania czytelnikowi, jak nieładnie być plotkarzem; wie dobrze, że plotkarstwo należy do symptomów patologii społeczeństwa w okresie ,,rozkładu” i że da się wyrazić pewne prawdy o ludziach i zbiorowościach ludzkich, gdy się bada plotki. Tradycyjne „ziarno prawdy” obrasta fantastycznymi domysłami, podawanymi jako fakty (które stanowią w istocie uprzedzenia, przypuszczenia czy oczekiwania bohaterów), co pozwala Prusowi na tworzenie kolejnych wersji losów postaci i wariantów fabularnych.

Plotka stanowi również ważne narzędzie kontroli społecznej, „mści się za odmienność”, piętnuje jednostki wyróżniające się, nieprzystosowane, nie przestrzegające norm grupy. Pogłoska rujnuje reputację pani Stawskiej (uznanej za kochankę Wokulskiego), zaś głównemu bohaterowi szkodzi w interesach. Jednak plotka stanowi również najlepszą reklamę, będąc dźwignią handlu: wiele lat wcześniej, kiedy po Warszawie rozeszła się wieść, że subiekt Hopfera [czyli młody Wokulski] chce wstąpić do szkoły przygotowawczej, tłumy zaczęły tam przychodzić na śniadanie, a zaciekawiona pogłoskami o bankructwie publiczność tłumnie odwiedza magazyn firmy J. Mincel i S. Wokulski.

→ Krzeszowska, Baronowa; → Kamienice warszawskie; → Schyłek wieku.