Quo Vadis w ofercie wydawców z Florencji: Salani, Nerbini

Katarzyna Biernacka-Licznar

Powieść Quo vadis wzbudziła zainteresowanie także wśród wydawnictw florenckich. Do utworu Sienkiewicza jako pierwsze sięgnęło założone w roku 1862 we Florencji wydawnictwo Salani^[1], które od lat osiemdziesiątych XIX wieku próbowało konkurować z obecnymi już wcześniej na florenckim rynku domami wydawniczymi (Sansoni, Olschki, Bemporad). Adriano Salani od początku działalności wydawniczej starał się dostarczać różnym grupom czytelniczym rozmaite utwory literackie. W swoich działaniach opierał się na doświadczeniach konkurencji, proponując odbiorcom liczne powieści, przede wszystkim francuskie, nieustannie poszukiwał również przestrzeni, w której mógłby się specjalizować. Z tego powodu podjął decyzję o publikowaniu literatury dla kobiet, co stało się możliwe za sprawą m.in. Caroliny Invernizio. Począwszy od roku 1880, zdecydował się także publikować utwory o tematyce religijnej, a w chwili gdy do wydawnictwa dołączył jego syn Ettore, podjął decyzję o utworzeniu odrębnego sektora: specjalizującego się w literaturze dla dzieci i młodzieży.

Salani publikował dzieła, które miały zaspokoić potencjalne potrzeby czytelników i ich zainteresowania. Duże korzyści materialne przyniosło mu piśmiennictwo popularne. Skutecznie starał się zabiegać o czytelników zarówno wśród sfer inteligenckich, jak i mas ludowych. Quo vadis nakładem Salaniego ukazało się po raz pierwszy w roku 1900. Przekład powierzono literatowi i tłumaczowi Titowi Zucconiemu^[2], który miał szerokie zainteresowania historycznoliterackie, a do tego bogatą wiedzę na temat starożytności. W roku 1900 przełożył dla Salaniego także inne utwory Sienkiewicza, m.in. nowelę Anna (Hania), Per il pane (Za chlebem), La vedova (Na marne). Badania przeprowadzone w projekcie wykazały, że Zucconi posiłkował się przy opracowaniu włoskiej wersji Quo vadis przekładem angielskim autorstwa Curtina.

Przekład Zucconiego ukazał się wydawnictwie Salani wielokrotnie w latach 1900–1938, zazwyczaj liczył ponad sześćset stron, niektóre wydania były ilustrowane m.in. przez Carla Jouasa i Carla Chiostriego. Wydawnictwo Salani opublikowało także skrócone wersje przekładu Zucconiego, m.in. w latach 1916 i 1927. Jego wersja stała się również podstawą do opracowania innych wydań, które ukazały się w wydawnictwie w latach 1950 i 1952. Za ich powstanie odpowiadała aktywna tłumaczka i adaptatorka Rita Banti, współpracująca z wydawnictwem Salani w latach 1950–1976. Do Quo vadis florencki wydawca powrócił po raz ostatni w roku 1973, publikując adaptację dla młodzieży autorstwa Maria Sgarbossy.

W latach pięćdziesiątych zainteresowanie przekładem Zucconiego wykazały nowo powstałe, małe wydawnictwa mediolańskie. W roku 1954 nakładem wydawnictwa Edizioni dell’Aquilone ukazała się adaptacja dla młodzieży, opracowana na podstawie tłumaczenia Zucconiego przez Alfi a Coccię. Również mediolańskie wydawnictwo Cavallotti zdecydowało się na publikację adaptacji dla młodzieży, opracowanej na podstawie przekładu Zucconiego przez Linę Ottino Foglino. Co ciekawe, praca Ottino Foglino, która ukazała się w roku 1952, doczekała się następnie skróconych, anonimowych wersji, które były wielokrotnie opublikowane przez mediolańskie wydawnictwa AMZ i BRI. W roku 1955 do przekładu Zucconiego sięgnął także Pino Foresti, który opracował dla wydawnictwa Fratelli Fabbri z Mediolanu liczącą sto pięćdziesiąt stron adaptację dla młodzieży.

Przekład Zucconiego, inaczej niż tłumaczenie Verdinois i anonimowe wydanie Baldini & Castoldi, nie został zapomniany, zaczął być ponownie wznawiany, począwszy od roku 1984, w mediolańskim wydawnictwie Mondadori, tym samym, które w 1953 opublikowało przekład Quo vadis w wykonaniu Marii Czubek-Grassi i Eridana Bazzarellego.

Do utworu Henryka Sienkiewicza sięgnęło także inne wydawnictwo florenckie, Nerbini, założone w roku 1897 przez Giuseppe Nerbiniego^[3], które specjalizowało się w publikowaniu utworów o tematyce polityczno-społecznej, a także utworów literatury obcej dla dorosłych, wśród których przeważali autorzy publikujący na przełomie stuleci.

Nakładem Nerbiniego w roku 1906 ukazał się utwór Sienkiewicza zatytułowany Quo vadis? Nuova, integrale traduzione (nowy, pełny przekład) w przekładzie Clary Collini z ilustracjami Giuseppe Rossiego. Tłumaczenie opatrzone jej nazwiskiem zostało wznowione jeszcze w latach 1907, 1908, 1910. Od roku 1914 wydawca ogłaszał „anonimowe” przekłady Quo vadis (choć w rzeczywistości była to cały czas wersja Collini) z ilustracjami Tancrediego Scarpellego i Giuseppe Rossiego (w latach 1920, 1927, 1933, 1934), a od roku 1944 tylko z ilustracjami Scarpellego (1947, 1954, 1985). O samej tłumaczce wiemy niewiele, poza tym, że dla wydawnictwa Nerbini przetłumaczyła z języka angielskiego utwór Don chisciottino: Avventure romantiche per giovinetti. Warto przypomnieć, że jej tłumaczenie to skrócona kompilacja dwóch przekładów: Ferdinanda Bideriego i Tita Zucconiego (por. rozdział I).

W latach 1928 i 1929 ukazała się jeszcze w Nerbinim w serii Collana romanzi popolari skrócona wersja powieści (licząca sześćdziesiąt cztery strony), zatytułowana Quo vadis? Romanzo storico di Sienkiewicz, w opracowaniu Franca Bello (Franz De Bearny^[4]).