Romano Salvatore i Ferdinando Bideri – Neapolitańscy Wydawcy Quo Vadis
Nakładem wydawnictwa Romano Salvatore, wspomnianego już przy okazji publikacji przekładu Arabii, ukazało się w roku 1913 wydanie Quo vadis? Romanzo storico dei tempi di Nerone opracowane przez poliglotę, profesora Eugenia Wenceslao Foulquesa[1]. Zanim jednak opublikowano je w neapolitańskim wydawnictwie Romano Salvatore, ukazało się ono dwukrotnie (w latach 1900, 1901) nakładem innego neapolitańskiego wydawnictwa Lubrano Giuseppe[2], a w roku 1904 zostało opublikowane przez Gabriela Reginę, neapolitańskiego księgarza i wydawcę, współpracującego z Franceskiem Lubraną. W wersji Foulquesa nie odnotowano podobieństw do przekładu Verdinois, co może świadczyć o tym, że tłumacz nie posiłkował się przekładem „tłumacza Sienkiewicza”.
Utwór Polaka ukazał się dosyć szybko również w innym wydawnictwie neapolitańskim, którego właścicielem był Ferdinando Bideri[3], dziennikarz, poeta i pasjonat muzyki, a przy tym człowiek obdarzony zmysłem technicznym.
Quo vadis, po raz pierwszy opublikowane w wersji opracowanej przez Ferdinanda Bideriego w roku 1902, następnie było wielokrotnie wznawiane w latach 1905–1937. Od 1918 roku większość wydań ukazywała się z przedmową pisarza i krytyka literackiego Achille Macchii[4], bliskiego współpracownika Bideriego.
Sam Ferdinando Bideri na początku działalności wydawniczej trudnił się także przekładami, przede wszystkim z języka francuskiego. Nie udało się ustalić z całą pewnością, czy opracowując przekład Quo vadis, oparł się na wcześniejszych przekładach włoskich czy na którejś z licznych wersji z innych języków obcych[5]. Jak wynika z tabeli 3, w której zestawiono wydania Quo vadis opublikowane przez wydawców neapolitańskich, to właśnie w wydawnictwie Bideriego ukazało się najwięcej wydań polskiej powieści, zdecydowanie mniej aktywne były wydawnictwa Romana Salvatorego i Giuseppe Lubrano. W odniesieniu do wydawnictwa Detken & Rocholl nie zaznaczono dodruków, które w dużej liczbie ukazały się przede wszystkim w latach 1899–1900. Niestety z informacji zawartych w katalogach wydawniczych nie wynika, w jakich nakładach Quo vadis było drukowane w poszczególnych wydawnictwach. Po roku 1937 zainteresowanie utworem Sienkiewicza wśród wydawców neapolitańskich wygasło. Co ciekawe, wydawnictwo Bideriego, jedyne, które prowadzi działalność wydawniczą do dziś, nie powróciło już nigdy do wznowienia powieści.
Przypisy
- Eugenio Wenceslao Foulques (1852–1928) był synem pochodzącego z Lyonu Francois Xaviera Eugène’a Foulquesa i Mary Anne Gullet. Rodzice Eugenia poznali się w Moskwie. Jego ojciec pracował zawodowo jako nauczyciel języków obcych: angielskiego i francuskiego. Po śmierci żony przeprowadził się razem z synami na Sycylię, w Modice podjął pracę w Istituto tecnico, gdzie nauczał języków obcych. Z Modiki przeniósł się następnie do Neapolu. Eugenio Wenceslao od wczesnego dzieciństwa wzrastał w otoczeniu języków obcych. To pozwoliło mu opanować języki: angielski, francuski, niemiecki, włoski, a także rosyjski. W dorosłym życiu zarobkował jako nauczyciel i tłumacz. W 1877 roku współpracował z „Corriere del Mattino Letterario” i z „Fantasio”. Foulques założył w Neapolu wypożyczalnię książek Librairie XX, a także wydawnictwo Poliglotta. Współpracował z neapolitańskimi wydawnictwami, m.in. Bietti, S. Romano i Lubrano (por. Guccione 2005).
- Wydawnictwo to posługiwało się kilkoma nazwami: Lubrano Giuseppe, a także: Lubrano Francesco, Lubrano Luigi & C. editore, libreria antiquaria. Założycielem rodzinnej firmy był Francesco Lubrano, który około 1884 roku uruchomił drukarnię, a w dalszej kolejności wydawnictwo. Początkowa działalność wydawnicza rodziny Lubrano ukierunkowana została przez syna Francesca, Giuseppe Lubrano, na publikowanie poczytnych powieści zagranicznych, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem ówczesnych odbiorców. Tym samym w katalogu wydawnictwa znalazły się publikacje m.in. Victora Hugo, Émile’a Zoli, Henryka Sienkiewicza i popularnych wówczas autorów włoskich (Cesarego Cantù, Francesca Dall’Ongaro, Tommasa Grossiego, Francesca Domenica Guerrazziego), do tego wydawnictwo publikowało regularnie klasykę literatury włoskiej. Dosyć mocno rywalizowało z silną konkurencją w samym Neapolu oraz z dużymi domami wydawniczymi rozproszonymi po całych Włoszech. W 1914 roku Giuseppe Lubrano przekazał stery firmy swojemu ojcu — Francescowi. Od tej pory wydawnictwo wypuszczało w obieg nie tylko utwory literackie, ale również wiele publikacji o tematyce medycznej i prawniczej. W 1916 roku Francesco Lubrano przekazał interes Luigiemu (drugiemu synowi). Po zakończeniu I wojny światowej produkcja wydawnictwa ukierunkowała się na publikacje szkolne. Wydawnictwo zakończyło działalność w 1934 roku, po wcześniejszym ogłoszeniu upadłości (1932). (Por: R. Tumino, hasło: «Lubrano Giuseppe, editore Lubrano Francesco, stabilimento tipografi co, Lubrano Luigi & C. editore, libreria antiquaria, TESEO’900 2003).
- Ferdinando Bideri (1850–1930) — urodzony w Neapolu, w 1876 roku założył libreria-casa editrice (księgarnię-wydawnictwo) w Palazzo Liotti przy ulicy Università Vecchia 9. W roku 1883, po sprowadzeniu z Niemiec, Anglii i Stanów Zjednoczonych nowoczesnych maszyn drukarskich, otworzył drukarnię przy ulicy Constatinopoli, następnie przeniósł siedzibę firmy na ulicę S. Pietro a Majella 16. Pod koniec XIX wieku Bideri był już jednym z bardziej znanych wydawców neapolitańskich. Publikował nie tylko utwory twórców neapolitańskich, ale także powieści popularnych twórców fin de siècle, utwory poświęcone muzyce i sztuce. W jego ofercie wydawniczej znalazły się m.in. wydania: O funneco verde, O munasterio e la Cronaca del Teatro San Carlino Salvatorego Di Giacomo, jak również Il „romanzo proibito” Gabriela D’Annunzia, a także utwór Innocente. W wydawnictwie Bideriego opublikowane zostały także przekłady Lwa Tołstoja i Fiodora Dostojewskiego. W 1891 roku Ferdinando Bideri założył ilustrowany tygodnik literacko-muzyczny „La tavola rotonda”, z którym współpracowali m.in. Benedetto Croce, Matilde Serao, Edoardo Scarfoglio, młodzi Luigi Pirandello i Giovanni Pascoli. Na łamach tygodnika, zgodnie z ówczesną modą, ogłaszano fragmenty utworów literackich. W latach 1914–1940 dyrektorem czasopisma był Achille Macchia. Dużym sukcesem okazała się publikacja w wydawnictwie Bideri następujących utworów: Madame Bovary Flauberta (1903), I vagabondi Gorkiego (1905) i Quo vadis Sienkiewicza (1902). Działalność wydawnicza Ferdinanda Bideriego uległa spowolnieniu podczas I wojny światowej. Po śmierci Bideriego firma przeszła w ręce jego córki Valentiny Bideri. W 1964 roku Valentina przekazała firmę siostrze Flavii Bideri. Wydawnictwo działa do dzisiaj w Neapolu i jest jednym z najważniejszych w zakresie publikacji poświęconych popularnej muzyce neapolitańskiej (A. Barausse, hasło: «Bideri Ferdinando, libreria, tipografi a, casa editrice», TESEO’900 2003; http://www.casabideri.it/blog/, dostęp: 6.02.2020).
- Achille Macchia (1885–19..) — poeta, dziennikarz, tłumacz. Od 1891 roku związany z Neapolem (por. D’Ambrosio 1990: 13–14; Rovito 1907; https://archive.org/stream/letteratiegiorna00roviuoft/letteratiegiorna00roviuoft_djvu.txt, dostęp: 6.02.2020).
- Na temat wydawnictwa Bideri por. Villevieille Bideri 1986; Dizionario degli editori musicali italiani 2000: 76–77.
