Tajemnicza „La poligrafica”, Nieznany B. Manzoni alias Casa Editrice Internazionale i pomysłowy Benedetto Bacchini
W roku 1900 ukazało się nakładem niewielkiego mediolańskiego wydawnictwa Società Anonima Editrice „La Poligrafica” (SAE) wydanie Quo vadis bardzo przypominające wersję opublikowaną przez Baldini & Castoldi. Na temat samego wydawnictwa nie udało się ustalić zbyt wiele, poza tym, że spółka założona została w roku 1899, jej siedziba znajdowała się przy via Stella 8 (pod tym adresem przez jakiś czas książki publikował też wydawca Carlo Aliprandi), w roku 1905 zawiesiła działalność, którą na powrót uruchomił Luigi Meregalli, zarządzający wydawnictwem do roku 1913. Początkowo działalność spółki koncentrowała się na drukarni znanej jako SEP, co stanowiło akronim od Società Editrice La Poligrafica, spółką zarządzał przede wszystkim Carlo Ronchi, który ukierunkował jej działalność na publikację powieści.
Faktem jest, że w roku 1900 w dwóch wydawnictwach: dużym i znanym Baldini & Castoldi i małej Società Anonima Editrice „La Poligrafica”, ukazało się wydanie Quo vadis opracowane przez ten sam zespół. Można przypuszczać, że SAE „La Poligrafica” przejęła opracowaną wersję od Baldiniego i Castoldiego. Nie jest jasne, dlaczego tak się stało, czy właścicieli łączyły jakieś powiązania, umowy, które pozwoliły na takie rozwiązanie? Nie udało się do dziś dotrzeć do żadnych dokumentów, które rzuciłyby światło na tę sytuację.
Ważnego odkrycia dokonała natomiast we wspomnianym już archiwum księdza Langmana w Gdyni Dobrosława Świerczyńska, autorka siedemnastego tomu Bibliografii Literatury Polskiej Nowy Korbut, w całości poświęconego Henrykowi Sienkiewiczowi. Wśród wielu włoskich edycji znalazła się jedna opatrzona nazwiskiem Irmy Rios. Mowa tutaj o wydaniu, które ukazało się nakładem bardzo małego wydawnictwa B. Manzoni, prosperującego w Mediolanie tylko w latach 1901–1903. Początkowo siedziba wydawnictwa znajdowała się przy Via Vittorio Emanuele 8, niedaleko siedziby wydawnictwa Baldini & Castoldi (Caccia, 2013: 197). Wydawnictwo B. Manzoni specjalizowało się w powieściach, które ukazywały się w serii Biblioteca romantica réclame illustrata. Utwór Sienkiewicza opatrzony tytułem Quo vadis? Racconto storico dei tempi di Nerone w przekładzie Irmy Rios ukazał się w roku 1901. To, co odróżnia ten przekład od wielu wcześniejszych, to duża ilość reklam zawarta na kartach powieści, o czym wspomina w swoim rozdziale Monika Woźniak. Warto dodać, że o ile wydanie zachowane w Gdyni jest opatrzone imieniem i nazwiskiem Rios, o tyle podczas kwerendy we Florencji odkryto identyczne wydanie w jej opracowaniu, ale już bez nazwiska i z lekko zmienioną nazwą wydawcy, tym razem B. Manzoni występuje jako Casa Editrice Internazionale. Oba przekłady różną się tylko okładką (por. il. 10).
Porównując wersje Quo vadis opublikowane w Baldini & Castoldi, w Società Anonima Editrice „La Poligrafica” i w B. Manzoni, łatwo dostrzegamy różnice. O ile dwa pierwsze przekłady są bardzo zbliżone treścią, o tyle przekład opatrzony nazwiskiem Rios, wydany u B. Manzoniego, odznacza się wieloma skrótami, wynikającymi z dużej ilości reklam, na które musiało się znaleźć miejsce na każdej ze stron książki. Tym samym nie można jednoznacznie stwierdzić, porównując trzy wspomniane wyżej wersje, do jakiego stopnia Rios była odpowiedzialna za opracowanie przekładu w wydawnictwie Baldini & Castoldi, który został potem przedrukowany w SAE „La Poligrafica”.
Kolejnym wydawnictwem, które zdecydowało się na wykorzystanie anonimowego przekładu opublikowanego w Baldini & Castoldi i wydanie go pod własną marką, było mediolańskie Benedetto Bacchini. Jego początki sięgają roku 1900, wówczas Benedetto Bacchini założył drukarnię, która za sprawą inżyniera Giuseppe Cordera i księdza Giacoma Pastoriego w roku 1903 została przekształcona w firmę wydawniczą. Dwa lata później (w roku 1905) ogłoszono powstanie wydawnictwa Benedetto Bacchini, Cordero–Valle e C., które pod koniec tego samego roku zostało zlikwidowane. Jego oferta wydawnicza obejmowała przede wszystkim utwory o orientacji katolickiej, których tematyka dotyczyła historii i polityki (Caccia 2013: 60). W ofercie tego wydawnictwa powieść Sienkiewicza pojawiła się tylko jeden raz, w roku 1903 opublikowano Quo vadis? Racconto storico dei tempi di Nerone ocenzurowane i skrócone przez księdza Giacoma Pastoriego, współzałożyciela wydawnictwa. W rzeczywistości Pastori stworzył ocenzurowany plagiat z anonimowej wersji przekładu opublikowanego w Baldinim & Castoldim. Można tylko przypuszczać, że ksiądz liczył na pobłażliwość mediolańskiego środowiska wydawców, którzy przywłaszczali sobie anonimowy przekład bez skrupułów. Sprawa Pastoriego nie była bynajmniej incydentalna, bowiem w kolejnych latach ponownie doszło do wykorzystania „anonimowej” pracy tłumaczy z wydawnictwa Baldini & Castoldi przez kolejnych wydawców, przede wszystkim mediolańskich.
