Tipografia Editrice Ennio Wilmant z Lodi, Società Editoriale Milanese i Bietti z Mediolanu – Osobliwy przypadek Palmira Premolego
Ciekawym przykładem publikacji Quo vadis jest przekład, który ukazał się z ilustracjami Giuseppe Marchiego, nakładem Tipografia Editrice Ennio Wilmant w Lodi w roku 1900. Na okładce widnieje nazwisko publicysty Palmira Premolego[1] jako autora przekładu opracowanego we współpracy z profesorem Franceskiem Gropettim, nauczycielem (prawdopodobnie języków klasycznych) w Istituto Tecnico A. Bassi w Lodi. Nie udało się ustalić, na podstawie której wersji Premoli i Gropetti opracowali przekład Quo vadis, należy jednak podkreślić, że dwa lata później przekład ten został wykorzystany przez Giovanniego Battistę Piroliniego, właściciela mediolańskiej Società Editoriale Milanese (SEM). Na temat wydawnictwa prowadzonego przez Piroliniego wiemy niewiele, poza tym, że trudniło się wydawaniem czasopism, np. „La Vita italiana”, „Italia femminile”, „Amore illustrato”, i literatury rozrywkowej. Nie jest jasne, w jaki sposób Società Editoriale Milanese weszła w posiadanie przekładu Premolego, być może zdecydował się na to sam publicysta?
Faktem jest, że Quo Vadis? zaczęło ukazywać się nakładem Società Editoriale Milanese z sześćdziesięcioma pięcioma ilustracjami autorstwa Luki Fornariego, bez wskazywania, iż autorem „doskonałego przekładu z tekstu polskiego” (traduzione perfetta dal testo polacco) jest Premoli. Przekłady w SEM drukowano w latach 1906–1910, choć niewykluczone, że pierwsze tłumaczenie zostało opublikowane już przed rokiem 1906, na okładce jednego wczesnego wydania nie jest podany rok publikacji. Z informacji pozyskanych z monografii Nicoli Tranfagli i Albertiny Vittori (Tranfaglia, Vittoria, 2007: 225) wynika, że SEM zostało w roku 1919 sprzedane, natomiast w monografii Editori a Milano czytamy, że w okresie 1907–1909 doszło do upadku SEM i wykupienia wydawnictwa przez właścicieli wydawnictwa Bietti[2](Caccia 2013: 74).
Co ciekawe, wydawnictwo Bietti w roku 1908 opublikowało przekład Quo vadis opracowany przez Vincenza Arabię (i wydało go ponownie w latach 1909, 1920, 1930). Począwszy od roku 1933[3], Casa Editrice Bietti publikowała Quo vadis? w wersji anonimowej, nie wskazując na autora przekładu, którym był nieżyjący już wówczas Palmiro Premoli.
Decyzja Angela Biettiego o pierwszej publikacji i wykorzystaniu przekładu Arabii świadczy o przemyślanym działaniu właściciela wydawnictwa, który być może pozyskał zgodę neapolitańskiego wydawcy Romana Salvatorego na opublikowanie tej wersji. Zbieg okoliczności sprawił zapewne, że po wykupieniu Società Editoriale Milanese wydawnictwo Bietti zdecydowało się ponownie sięgnąć do utworu Quo vadis, proponując tym razem czytelnikom edycję „anonimową”, opracowaną w rzeczywistości przez Palmira Premolego.
Może dziwić to, że wydawnictwo specjalizujące się od lat trzydziestych w publikacjach dla dzieci i młodzieży nie zdecydowało się na opracowanie własnej adaptacji Quo vadis, a skorzystało w roku 1959 z pracy Gastona Toschiego, który był odpowiedzialny za opracowanie skróconej wersji powieści dla mediolańskiego wydawnictwa Edizioni La Sorgente[4].
Przypisy
- Palmiro Premoli (1856–1917) — publicysta, autor encyklopedii, słowników, a także utworów popularnonaukowych i naukowych, z których najbardziej znany to Dizionario nomenclatore, opublikowany w Mediolanie w latach 1909–1912 przez Editrice A. Manuzio. Premoli współpracował z wydawnictwami UTET i Sonzogno. Pomysłodawca i redaktor Grande Enciclopedia Popolare, która ukazywała się nakładem wydawnictwa Sonzogno w latach 1896–1899. Współpracował z czasopismami i dziennikami mediolańskimi (por. Ascenzi, di Felice, Tumino 2008: 239; Premoli, Palmiro, Treccani.it, http://www.treccani.it/enciclopedia/palmiro-premoli, dostęp: 6.02.2020).
- Data rozpoczęcia działalności wydawniczej rodziny Biettich nie jest dokładnie znana, jedne źródła podają rok 1864, inne 1870. W roku 1870 w Mediolanie funkcjonowało wydawnictwo Bietti założone przez drukarza Angela Biettiego, specjalizujące się w wydawaniu utworów literatury popularnej, które były drukowane w dużych nakładach i sprzedawane w niskich cenach. W roku 1873 została powołana do życia spółka Bietti Fratelli i G. Minacca, z inicjatywy synów Angela: Antonia, Enrica, Ernesta Biettich i ich kuzyna Giovanniego Minacciego. W międzyczasie Angelo Bietti zaangażował się w działalność wydawniczo-drukarską w Argentynie i w Brazylii. Produkcja wydawnicza oficyny Bietti koncentrowała się wokół utworów literatury popularnej — oferowała ona słowniki i publikacje szkolne, a także publikacje dla emigrantów włoskich i utwory o tematyce religijnej. W roku 1907 Antonio Bietti stał się jedynym właścicielem spółki Casa Editrice Bietti. W roku 1909 wyruszył do Ameryki Południowej, gdzie podjął starania o otwarcie filii. Po powrocie do Włoch osiadł w Neapolu, gdzie przebywał do roku 1914. W 1911 utworzył razem z Enrico Reggianim wydawnictwo Bietti & Reggiani, z siedzibą w Mediolanie. W roku 1913 ukazały się nakładem wydawnictwa dwie publikacje, które zapewniły mu sławę i znaczne dochody: Dizionario dei sinonimi della lingua italiana autorstwa Niccolò Tommasea i Vocabolario della lingua italiana autorstwa Nicoli Zingarellego. W latach dwudziestych oferta wydawnicza była nadal ukierunkowana na publikację słowników, podręczników do nauczania języków obcych, książek dla dzieci i młodzieży. W latach 1930–1940 nastąpił znaczny rozwój wydawnictwa i poszerzenie oferty o niepublikowane wcześniej serie literackie. Ważne miejsce w tej ofercie zajmowała literatura dla dzieci i młodzieży. W czasie II wojny światowej kondycja finansowa spółki uległa osłabieniu. W roku 1941 wydawnictwo zostało postawione w stan upadłości i przekazane w ręce Valeria Pasqualego, który postanowił unowocześnić jego działalność, zachowując jednak jego dotychczasowy dorobek. Nag ła śmierć Pasqualego przerwała jego plany. W roku 1950 zarządzanie wydawnictwem przeszło w ręce Enriki Pasquali Contardi, wdowy po Valerio Pasqualim. W latach pięćdziesiątych Bietti stało się liderem na włoskim rynku słowników i podręczników do nauki języków obcych, jak również publikacji dla dzieci i młodzieży. W latach sześćdziesiątych doszło do kolejnej zmiany w kierownictwie wydawnictwa, na stanowisko dyrektora powołano Uga Bragę. Wydawnictwo kontynuowało publikowanie książek dla dzieci i młodzieży, pojawiły się także nowe inicjatywy wydawnicze. Pomimo znaczącej produkcji wydawniczej i ciekawej oferty, otwarcia filii we Florencji i w Bari wydawnictwo Bietti w roku 1976 zostało zlikwidowane (por. L. Lombardi, hasło: «Bietti, casa editrice», TESEO’ 900 2008; Finocchi, Gigli Marchetti 2000: 226).
- Wersja ta została wznowiona także w latach: 1941, 1946, 1951, 1953, 1961, 1964.
- Wydawnictwo La Sorgente zostało założone w roku 1937 przez Maria Falanellego, mającego już wcześniej doświadczenia edytorskie, m.in. w Bolonii. Falanelli był także właścicielem wydawnictwa Historia. Wydawnictwo La Sorgente koncentrowało się na publikacji utworów o tematyce religijnej (Caccia 2013: 295). Utwór Sienkiewicza był publikowany w La Sorgente w latach 1953, 1954, 1956, 1968, 1970, 1975 — w adaptacji Toschiego.
