Ursus

Kariera nazwy „Ursus” jest najbardziej efektownym przestrzennie świadectwem popularności prozy Sienkiewicza na początku XX wieku. Obecna dzielnica Warszawy jest bowiem eponimem pochodzącym od imienia bohatera Quo vadis?, co podkreślają wszystkie opracowania dziejów założonej w 1893 roku przy ulicy Siennej w Warszawie fabryki, która po przeszło dekadzie zmieniła nazwę znaku towarowego na ten właśnie^[1]. Skojarzenie dla producenta silników było oczywiste, a „Ursus” siłą rozpędu zaczął być używany na określenie fabryki, która przenosiła się dwukrotnie, za drugim razem do Czechowic, a te już po drugiej wojnie (1954) zmieniły swoją nazwę na „Ursus”, sankcjonując powszechny uzus. W takich okolicznościach nie jest dziwne, że właśnie w Ursusie znaleźć można było znacznie więcej nazw odsienkiewiczowskich, niż można by spodziewać się po przecież niewielkiej miejscowości (w tym te pochodzące od bohaterów powieści, jak Zagłoba czy Wołodyjowski). Miasto robotnicze po wydarzeniach 1976 roku przyłączono do Warszawy, w związku z czym zmieniono nazwy większości ulic (żeby się nie dublowały z istniejącymi w stolicy) – wśród najciekawszych, których nie zmieniono, były te, którym patronował Tadeusz Kościuszko i Zagłoba^[2]. Pomijając ten drugi, bardzo interesujący przypadek, Zagłoba w przeciwieństwie na przykład do tytułowego bohatera trzeciej części Trylogii, nie był w ówczesnej stolicy obecny. Wynikało to z jego…wczesnej i dużej popularności jako patrona ulic. Inkorporacja przedmieść w 1916 roku oraz pozostałe przyłączenia w dwudziestoleciu i po wojnie wymuszały operacje onomastyczne o dużej skali^[3]. I już w roku wielkiej inkorporacji (a zarazem śmierci Sienkiewicza) przydzielono powieściowemu bohaterowi ulicę na Kole (na przedłużeniu Sokołowskiej za wiaduktem i ulicą Górczewską; być może znaczenie dla tej lokalizacji miał udział Zagłoby w elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego), po przyłączeniach w 1951 roku były z kolei aż cztery ulice Zagłoby w jednym czasie^[4]. Po uporządkowaniu sytuacji pozostała jedna ulica, którą na początku lat siedemdziesiątych jednak zlikwidowano (m.in. pod budowę alei Rewolucji Październikowej, obecnie – Prymasa Tysiąclecia), tym samym ulica w Ursusie została w 1977 roku zachowana. Dzięki swojej wcześniejszej karierze Zagłoba uniknął znalezienia się z innymi bohaterami Trylogii na Służewie, kiedy to po wojnie włączono tę wieś do Warszawy, nazwano jej ulice mianami kilkorga bohaterów Sienkiewicza: Kmicica, Podbipięty, Skrzetuskiego, Wiśniowieckiego, Wołodyjowskiego (w 1951 roku zmieniono źle się kojarzącego w nowym ustroju Księcia Jaremę na Niedźwiedzia; dekadę później dodano Oleńkę, ale nie ma przekonujących dowodów, by ta ulica kiedykolwiek istniała w rzeczywistości)^[5]. Druga, jeszcze większa seria sienkiewiczowska pojawiła się na przełomie wieków po przeciwległej stronie Warszawy, na Białołęce, wśród domów osiedla Brzeziny odnajdziemy zatem pozostałych bohaterów: Oleńkę (tym razem patronkę prawdziwej ulicy), Hajduczka, Bohuna, Rzędziana, Ketlinga, Herakliusza Billewicza, Babinicza i Małego Rycerza (tym samym Wołodyjowski i Kmicic mają po dwie swoje ulice w mieście), ale także wcześniej tutaj umieszczonych: Danusię, Juranda ze Spychowa czy Zbyszka z Bogdańca. Ulice z zestawami imion bohaterów powieściowych Sienkiewicza, zazwyczaj z Trylogii i Krzyżaków, nie są w dużych miastach rzadkością, najczęściej dotyczy to peryferyjnie położonych osiedli domów jednorodzinnych (obie warszawskie lokalizacje, Kraków, Poznań, Wrocław itd.), ich prototypem są bohaterowie Trylogii ze Służewa, którzy dają prawie nieograniczone możliwości dodawania kolejnych postaci.