WOLNOŚĆ 96

Emanuel Ringelblum

JA, II C lub II D (marzec 1942)

„Pamiętam ostatnie zebranie partyjne w nowo przydzielonym lokalu przy [ul.] Wolność 96, ostatnie przed wysiedleniem Żydów warszawskich. Obszerny gmach z wieloma klasami szkolnymi służył jako kuchnia ludowa. Wydawano tam też śniadania i obiady dla wartościowych ludzi pracy. Któregoś szabasu w marcu 1942 r. odbyło się uroczyste otwarcie nowo założonej kuchni partyjnej. Było to na kilka miesięcy przed lipcową rzezią, przed zmierzchem żydowskiej Warszawy. Na Sali zebrało się prawie 200 towarzyszy i towarzyszek partyjnych, z których 97% tak jak cała żydowska Warszawa, poszło do Treblinki albo do innych obozów SS, w których po pół roku spotkała śmierć. […] Przy pięknie nakrytych stołach wspólnie przeżywano obiad. Rej wodził tow. Sagan. Ze względów bezpieczeństwa nie wygłaszano przemówień. Wystarczyło jednak, że towarzysze spotkali się po tak długiej przerwie, aby słyszalne stały się słowa niewypowiedziane. Było tak, jak stoi w Ewangelii – tam, gdzie zeszło się dwóch, tam ja jestem (Chrystus) wśród nich. Wysoka, barczysta postać tow. Sagana dominowała w dużej Sali. Jego głośny, zdrowy śmiech zarażał wszystkich obecnych radością. Na kilka godzin zapomniano o Niemcach, nawet o murach getta, które znajdowały się dokładnie naprzeciwko domu. Nieliczne tylko strzały oddane przez patrole żandarmerii, które w ten sposób załatwiały szmuglerów, przypominały o obecności okupanta w Warszawie. Były to ostatnie promienie słońca, zanim słońce zaszło… Ostatnie zebranie Poalej Syjon w Warszawie…” (s. 146-7)