Łowy na modernistów (Edward Balcerzan)
„Tu przerwał, lecz róg trzymał”… Cytat z Mickiewiczowskiej epopei – do końca rozprawy przypięty – wyznacza nową modalność lektury. To, co w tytule pracy Włodzimierza Boleckiego zostało określone jako „rekonesans”, w finale ma się okazać myśliwską obławą, ściślej – ekfrazą gry na rogu, opowiadającą obławę (historycznoliteracką).
„Bo w graniu była łowów historyja krótka”, powiada poeta. Łowów – na co? Polowania – na jaką zwierzynę? Można by, powołując się na wcześniejszą w polskiej historii literatury metaforę łowiecką, autorstwa Kazimierza Wyki, stwierdzić, że odbywają się tu Łowy na kryteria (1965). W rzeczy samej kryteria pozwalające wyróżniać poetykę modernizmu, także retorykę modernistycznych manifestów i programów, są w rozprawie Boleckiego wychwytywane z gęstwiny świadectw literackich i literaturoznawczych. Chodzi przy tym o takie kryteria, które uzasadniłyby znak równości między literaturą modernizmu a literaturą XX wieku, wbrew wcześniejszym traktowaniom modernizmu jako osobliwości Młodej Polski, czyli na przekór tezom Modernizmu polskiego (1959) – właśnie! – Kazimierza Wyki.
Metafora łowiecka ma także inną, mocniejszą genezę – autorską. Stanowi nawiązanie do tytułu książki Boleckiego Polowanie na postmodernistów (1999), której zajmująca nas rozprawa jest przewrotną kontynuacją. Przewrotną, gdyż we wspomnianej pracy kolejni twórcy, podejrzewani o postmodernizm, okazywali się de facto spadkobiercami modernizmu, natomiast w komentowanym tu studium, odwrotnie, jako moderniści ujawniają się – masowo – zarówno zdeklarowani zwolennicy, jak i przeciwnicy tej formacji.
Przywołany w zakończeniu pracy Boleckiego mistrz rogowej sztuki staje się tekstowym sobowtórem badacza (Wojski to ja). W Panu Tadeuszu gra Wojskiego „ożywia knieje i dąbrowy”, instrument zmienia swe kształty, pomnaża dźwięki i echa, „jakby w rogu były setne rogi”. Rozprawa Boleckiego odznacza się podobną obfitością efektów.
Niepewność odtąd w głowach uczonych zagości:
Jestże to róg muzyczny, czy róg – obfitości?
