Minclowie

Jakub A. Malik

[…] Jan Mincel, starzec z rumianą twarzą i kosmykiem siwych włosów pod brodą. W każdej porze dnia siedział on pod oknem, na fotelu obitym skórą, ubrany w niebieski barchanowy kaftan, biały fartuch i takąż szlafmycę. (I, 56)

Jan Mincel senior pojawia się w piątym odcinku Lalki, w „Kurierze Codziennym” z 4 października 1887 r. To nestor kupieckiego rodu – prowadzi sklep na Podwalu. Jest w powieści Prusa reprezentantem Niemców. On sam mówi już po polsku, choć z silnymi niemieckimi wpływami, natomiast jego matka – zwana w powieści Grossmutter (babcia) – posługuje się wyłącznie językiem niemieckim. Stary Mincel to nauczyciel zawodu kupieckiego Ignacego Rzeckiego. Rzecki z kolei wprowadza domu Minclów Wokulskiego.
Sklep Mincla – z racji swego demokratyzmu – staje się „centrum spacjalnym powieści” (jak twierdzi Ewa Paczoska). Jan Mincel ma dwóch synowców: Jana i Franca. Pierwszy z nich uważa się za Polaka i spadkobiercę tradycji polskiej szlachty, drugi ciąży raczej ku niemieckiemu dziedzictwu. Jan Mincel stanie się wspólnikiem Wokulskiego, czemu zawdzięczamy firmę Mincel&Wokulski. Po śmierci Jana Mincla Stanisław Wokulski wziął za żonę wdowę po nim, Małgorzatę Minclową.

Autentyczni Minclowie to lubelska rodzina kupiecką. Familia Jana Mincla pojawiła się w Lublinie wraz z falą migracyjną Niemców na tereny wschodnie. Jan Mincel senior urodził się 1. marca 1795 roku w Czechach w miejscowości Oberprechau. Do Lublina przyjechał w latach dwudziestych XIX wieku. Sądzić tak możemy, gdyż od tego czasu mówi się o kamienicy i sklepie Mincla. Ten jeden z ważniejszych magazynów korzenno-galanteryjnych w Lublinie przy ul. Krakowskie Przedmieście znajdował się naprzeciwko kościoła Świętego Ducha, tuż obok Bramy Krakowskiej i placu przed ratuszem miejskim. Z akt katastralnych wiemy, że Jan Mincel był współwłaścicielem z Józefem Wenclem (w latach 1838-1864), a następnie właścicielem domu w tym mieście przy Krakowskim Przedmieściu nr 6 (nr policyjny 196, nr hipoteczny 132). Na parterze tej kamienicy mieścił się sklep. Prowadziło do niego wejście z dwuskrzydłowymi drzwiami, nad którymi umieszczony był daszek. Po lewej stronie znajdowało się okno wystawowe. Sam sklep był długim, wysoko sklepionym, mrocznym pomieszczeniem. Na jego tyłach mieściła się izba, w której mieszkał subiekt. Autorzy opracowań o historii gospodarczej Lublina podkreślają, że sklep Mincla był jedną z bardziej znanych firm należących do chrześcijan (obok sklepów Karola Bełcikiewicza, Kasperka, Trojańskiego, Adama Frycza, Henryka Hoenego, Stanisława Streibla), a sama kamienica jedną z bardziej okazałych. Jan Mincel zmarł w Lublinie 29 lipca 1864 r. i jest pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej (kwatera nr 4).
Gdyby Jan Mincel miał być tylko postacią humorystyczną, epizodyczną, gdyby miał tylko realizować stereotyp Niemca, zostałby sam, ewentualnie w jego otoczeniu pojawiałaby się Grossmutter. Ale Janowi Minclowi dodano w powieści dwóch synowców, by wskazać na jeden z bardziej złożonych problemów, jakim było polonizowanie się Niemców, przebiegające w środowiskach miejskich w XIX wieku niezwykle szybko. Franc Mincel mówi: Nasz ojciec przyjechał taczkami we dwa psy… Podobnie jak autentyczni Minclowie – korzystając z udogodnień inwestycyjnych zaczęli piąć się w hierarchii społecznej – od prostego kantoru do magazynu w najlepszej części miasta aż po stanowiska, które w społeczności mieszczańskiej możemy określić patrycjuszowskimi. Następne pokolenie Minclów, dobrze już spolonizowane, dostępuje znacznych zaszczytów w Lublinie.

Polonizacja Minclów jest sprawą bezdyskusyjną. O ile Jan Mincel nie mówi jeszcze niczego o swojej narodowości, lecz zachowuje się jak typowy Niemiec, to już jego synowiec – Jan Mincel junior ma się za Polaka… z dziada pradziada. Jan Mincel był romantyk i entuzjasta, Franc spokojny i zgryźliwy; Jan był gorącym bonapartystą, Franc republikaninem i specjalnym wrogiem Napoleona III. Nareszcie Franc Mincel przyznawał się do niemieckiego pochodzenia, podczas gdy Jan uroczyście twierdził, że Minclowie pochodzą ze starożytnej polskiej rodziny Miętusów, którzy kiedyś, może za Jagiellonów, a może za królów wybieralnych, osiedli między Niemcami.
Historyczny Jan Mincel mógł być zwyczajnym synem kupca, ale być nim nie chciał. Urodził się w roku 1822 i w spisie ludności przy jego nazwisku czytamy dopisaną uwagę – „wieczysty kaleka”. Zaangażował się wraz z grupą młodzieży lubelskiej w spisek księdza Piotra Ściegiennego, który w roku 1844 został wykryty, a jego uczestnicy zostali osadzeni w areszcie.

→ Kupiectwo warszawskie; → Mieszczaństwo.