ORLA

Stanisław Gombiński

ONI, III A

„Już i duże getto kurczy się; wypadła już Chłodna, Żelazna do Leszna, Ogrodowa, Elektoralna, Orla, Solna i Leszno nieparzyste. „Czy jeszcze nie koniec? Więc to wszystko kłamstwo; likwidują więc wszystko i wszystkich, nie pozostawiając nic? Ani shopy, ani Wehrmacht, ani «ocalenie całości kosztem części» – wszystko to kłamstwo, kłamstwo i tylko kłamstwo?!!” – „Nie! To już kres, to na pewno już kres”. „Granicą będzie Leszno, mur będzie biegł środkiem jezdni; nieparzysta strona – aryjska, parzysta – do ghetta. Już postanowiono, już uzgodniono; na Ogrodowej już jest zatwierdzony nowy plan ghetta!”

Ghetto cofa się coraz bardziej do północy; jego granica południowa coraz bardziej zbliża się ku Umschlagowi. Ma się wrażenie, że to jest systematyczny proces, który będzie szedł coraz dalej, coraz dalej – aż obie granice: południowa i północna zleją się, spotkają się na Umschlagu. I wtedy będzie kres, materialny – nie idealny! Koniec ghetta warszawskiego, koniec egzystencji i koniec agonii. Raz wreszcie zakończy się ponury koszmar.” (s. 100-101)

 

Ludwik Hirszfeld

JA, II D

„Czuło się zbliżającą burzę, nie można jednak było ustalić, przeciwko komu akcja jest skierowana, gdyż mordowano ludzi należących do najrozmaitszych ugrupowań i warstw społecznych. Co dzień prawie sprowadzano ze strony aryjskiej mężczyzn i kobiety, Polaków i Żydów, których zazwyczaj zabijano w bramach przy ulicy Orlej lub w ruinach. I to w biały dzień.” (s. 409)

 

Abraham Lewin

ONI, III C

„Z rana zarząd Gminy wywiesił nowy rozkaz. Wszyscy Żydzi, którzy mieszkają przy Białej, Elektoralnej, Zielnej, Orlej, Solnej, Lesznie (po nieparzystej stronie), Ogrodowej, Chłodnej, winni opuścić swe mieszkanie do jutra 15 VIII. Wczoraj i dziś było bardzo dużo zabitych, są to ofiary blokad.” (s. 193)

 

Henryk Bryskier

ONI, II

„Mimo wielkiej dyskrecji, wiadomym i znanym jest fakt, że np. już po zamknięciu getta, ale jeszcze przed definitywnym przeniesieniem wszystkich aryjczyków i ich przedsiębiorstw, były wysyłane za pośrednictwem niemieckiego adwokata przez pewne zasobniejsze firmy z ul. Leszno i Elektoralnej, przy poparciu czynników kościelnych z ul. Leszna, memoriały do władz niemieckim w sprawie wydzielenia z getta czworoboku: Rymarska-Elektoralna-Orla-Leszno. Niezależnie od wyłożonych kosztów, akcja z niewiadomych przyczyn spaliła na panewce.” (s. 148)

 

Henryk Makower

JA, II

„W wielu kawiarniach odbywały się występy solowe, poświęcone częściowo muzyce lekkiej, ale również i poważnej: koncerty kameralne w Sali ŻSS na Tłomackiej, na Siennej. […] Jakiś stary, siwy pan grał na skrzypcach na Solnej lub Orlej. […] Na Elektoralnej słyszałem na podwórzu kilkakrotnie skrzypka, który grał pierwszorzędnie, mówiono, że był kiedyś członkiem orkiestry Filharmonii Warszawskiej.” (s. 199)

 

Marek Edelman

ONI, II D

„Na ulicę Orlą dzień w dzień zajeżdża mały Opel, z którego Niemcy wyrzucają związanego człowieka i rozstrzeliwują go natychmiast w pierwszej z brzegu bramie. To złapany po „aryjskiej stronie” bez dokumentów – Żyd.” (s. 26)

 

Emanuel Ringelblum

ONI, I

„Ludzie wynoszą się z wyższych pięter. ‘Drużyna odkażająca’ zajmuje się zbieraniem trupów. Jak wozi się zwłoki na ręcznych wózkach ze zwisającymi rękami i nogami. Po 200 trupów w jednym domu. Rozdzierające lamenty i krzyki zasypanych w schronach, np. na Orlej.” (s. 3)

„Wczoraj (dwudziestego ósmego stycznia [1940]) hulały polskie bandy. Wyciągano ludzi z dorożek i bito ich nahajkami lub ‘na byka’. Bito na Lesznie, Elektoralnej, Orlej, Królewskiej, Marszałkowskiej i w innych miejscach.” (s. 63)

„Ostatnio krążą uporczywe pogłoski o getcie w Warszawie, o zamkniętym lub otwartym, z którego mają podobno zostać wyłączone ulice: Leszno, Elektoralna, Orla, Złota, Sienna i inne.” (s. 91)

„Dziś zabrano rzeczy żydowskiemu krawcowi na Orlej. Asystował przy tym Żyd, który zrywał z palt kołnierze futrzane i chował je w zanadrze.” (s. 160)

ADRESY:

– Orla 2,   – Orla 4,  – Orla 6,  – Orla 13,  – Orla (numery parzyste)

OBSZARY:

– Obszar: ulice między Chłodną a Lesznem (Ogrodowa/Solna/Orla),   – Obszar: czworobok Rymarska/Elektoralna/Orla/Leszno,

TRASY:

– Trasa: Aleja Szucha 25 – Marszałkowska – Plac Zbawiciela – Koszykowa – Nowogrodzka – Żelazna – Łucka – Leszno – Orla