Palestra

Piotr Reputakowski

Jest to jednak adwokat, o czym świadczy srebrny znaczek, przypięty do klapy bardzo wytartego fraka; szaraczkowe zaś spodnie kapłana sprawiedliwości są na kolanach tak wytłoczone, jak gdyby ich właściciel, zamiast bronić swoich klientów, nieustannie oświadczał się bogini Temidzie. (I, 555)

W Lalce Prus ukazał adwokatów jako osobników moralnie podejrzanych. Oskarżał ich o oszustwa, przekupstwo, dwulicowość, krętactwo, kłamstwa, efekciarstwo, kierowanie się własnym interesem, zdzierstwo, brak wymaganej znajomości prawa. Uosobieniem takiego nieetycznego zachowania jest w powieści adwokat baronowej Krzeszowskiej. Nie inaczej postępuje adwokat hrabiego Łęckiego, który lekceważy jego wolę i nie prowadzi licytacji zgodnie z jego zaleceniami. Posąg bogini sprawiedliwości z brudnymi kolanami, stojący w mieszkaniu adwokata, symbolizuje upadek moralny wymiaru sprawiedliwości i adwokatów jako obrońców prawa. Niechlujnie wygląda także adwokat baronowej Krzeszowskiej, którego spodnie są rozciągnięte na kolanach. Sugeruje to czytelnikowi, że zachowuje się on uniżenie i służalczo; w sposób zakamuflowany wskazuje to na fakt upadku adwokatury w sądach, opanowanym przez rosyjskich sędziów i rosyjskie władze.
Trzeba jednak pamiętać, że bycie adwokatem w okresie zaborów stanowiło dla wielu wykształconych prawników, jako przedstawicieli inteligencji, ważne powołanie społeczne i polityczne. Natomiast dobrze zorganizowana i samorządna adwokatura (palestra), rozumiana jako ogół wszystkich adwokatów, stanowiła gwarancję uczciwego i rzetelnego wykonywania zawodu. Adwokaci wykonujący ten zawód w Królestwie Polskim angażowali się w działalność niepodległościową, w obronę oskarżonych w procesach politycznych, powoływali nielegalne organizacje społeczne oraz prowadzili działalność w duchu ideałów pozytywizmu.