Ochronki

Halina Witek

[Ilustracja ze zbiorów Biblioteki M.St. Warszawy]

Wyobraź sobie, co za szczęście spotkało moją ochronkę. Będąc wczoraj w sklepie tego sławnego Wokulskiego przymówiłam się o mały datek dla sierot. Liczyłam na jakie kilkanaście rubli, a on, czy uwierzysz, ofiarował mi tysiąc, wyraźnie: tysiąc rubli […] (I, 117)

Ochrony – pierwowzory przedszkoli – były filantropijnymi instytucjami wychowawczymi. Otaczały troską dzieci pochodzące ze środowisk najuboższych i proletariackich, w wieku od 3 do 7 lat, pozbawione w ciągu dnia należytej opieki. Pomysłodawcą ich zakładania na terenie Królestwa Polskiego był kupiec warszawski, jeden z członków Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, Teofil Janikowski. W 1838 roku – w ramach Towarzystwa – powstał Wydział Ochron, przemianowany cztery lata później na Wydział Sierot i Ubogich Dzieci.
Pierwsza ochronka została uroczyście otwarta w siedzibie Towarzystwa na Krakowskim Przedmieściu 3 sierpnia 1839 roku. W 1870 takich ochronek było już w Królestwie Polskim 32, z czego w samej Warszawie aż 16. W roku 1887 Warszawa mogła się już poszczycić 26 ochronami. Utrzymywane były ze składek członków Towarzystwa, symbolicznych opłat wnoszonych przez rodziców, a przede wszystkim z ofiar prywatnych darczyńców. Takim darczyńcą, niezwykle hojnym, był w Lalce Wokulski, który na ręce hrabiny Karolowej, dumnej opiekunki jednej z warszawskich ochronek, składał nie tylko ofiary pieniężne, ale i rzeczowe, choćby w postaci sztuk płótna.

Podobne placówki powstawały również na wsiach. August Cieszkowski w rozprawie O ochronach wiejskich (1842) przekonywał, że najwyższy czas zająć się wychowaniem dzieci włościańskich, które pędzą przytłumiony poranek życia w jedynym towarzystwie krowy, świni i gęsi (sic!). O chłopskich pociechach nie zapomniała powieściowa prezesowa Zasławska, utrzymująca w swoim majątku ochronę dla parobcząt, gdzie było ich ze trzydzieści sztuk, wszystkie umyte i obłatane jak książątka…

→ Dobroczynność; → Towarzystwo Dobroczynności; → Ubodzy.