Stany Zjednoczone w czasie podróży Sienkiewicza

Konrad Niciński (Instytut Badań Literackich PAN)

Sienkiewicz przybył do Stanów Zjednoczonych około 1 marca 1876 roku^[1]. Ruszył do Kalifornii po niewiele ponad tydzień trwającym pobycie w Nowym Jorku (który znalazł na kartach Listów z podróży tak sugestywnie krytyczny obraz, że niekiedy w analizach utworu pod wrażeniem dychotomii opisu kipiącego od złota i zgiełku, parweniuszowskiego Nowego Jorku i słonecznej, pełnej nieograniczonych niemal przestrzeni i możliwości Kalifornii zapomina się o skrajnym braku równowagi między naskórkowym spotkaniem z Nowym Jorkiem i długim pobytem na kresach Ameryki^[2]). Po dwóch przystankach, planowanym w Chicago i wymuszonym przez śnieżycę na terytorium Wyoming, gdzie na stacji Ketchum po raz pierwszy zobaczył Indianina^[3], około 16 marca dotarł do San Francisco. W czerwcu przenosi się do Anaheim, wówczas niemalże wsi w okolicach Los Angeles, gdzie przygotowuje warunki pod przyszłą „kolonię” Karola Chłapowskiego, Heleny Modrzejewskiej i ich przyjaciół, co zresztą było celem tej podróży. W większym stopniu chyba niż praca nad ustanowieniem przyszłego falansteru zajmują go podróże po okolicy, polowania, odkrywanie uroku życia wśród natury (do czego warszawiak Sienkiewicz, wyrósłszy z dziecięcych lat, zbyt wielu okazji nie miał), wreszcie fascynacja życiem kolonisty na wciąż jeszcze na wpół dzikich krańcach wielkiego kraju. Chłapowscy przybywają do Anaheim 30 listopada i dość szybko stosunki z nimi, zwłaszcza z Chłapowskim, zaczynają się psuć, na co mogła mieć wpływ fascynacja pisarza Modrzejewską, skutkująca konfliktem z jej mężem, ale też od początku fatalna sytuacja gospodarstwa, które bezskutecznie próbowano urządzić^[4]. Można się też zastanawiać, czy na sytuacji nie zaważył nikły, jak się zdaje, udział Sienkiewicza w tworzeniu „kolonii”. Jeśli oprzeć się na korespondencji i Listach z podróży, w tym czasie często przebywał poza Anaheim. Odbył trzecią już wyprawę w góry, wędrował po pustyni Mojave, zwiedzał Los Angeles i San Francisco. Można odnieść wrażenie, że znacznie bardziej interesowało go życie między miejscowymi niż przebywanie wśród „swoich”. W końcu marca definitywnie opuszcza Anaheim i zaczyna miesiące wędrowania między miejscami; po kilka tygodni mieszka w Sebastopolu, Haywood (czyli w okolicach San Francisco), w hrabstwie Mariposa (położonym na skraju dzisiejszego Parku Narodowego Yosemite), wreszcie w samym San Francisco, gdzie przebywał od lipca. W październiku prawdopodobnie wziął udział w miesięcznej wyprawie łowieckiej na Terytorium Wyoming (w południowo-zachodniej części obecnego stanu). Na przełomie stycznia i lutego rusza w drogę powrotną do kraju; po dłuższym tym razem pobycie w Nowym Jorku (z udokumentowanymi wyjazdami do Bostonu i Pittsburgha) 23 lub 24 marca 1878 roku wsiada na statek płynący do Liverpoolu i powraca na zawsze do Europy.

Podczas pobytu Sienkiewicza toczą się zdarzenia nie tylko skupiające uwagę Amerykanów, ale też mające olbrzymie znaczenie dla przemian całego kraju i narodu. W październiku 1876 odbywają się wybory prezydenckie kończące dwukadencyjny okres rządów Ulyssesa S. Granta, dla Stanów Zjednoczonych przełomowy w każdym tego słowa znaczeniu. Prezydentura Granta otworzyła okres zwany najczęściej przez historyków „pozłacanym wiekiem” (The Gilded Age), który przyniósł niebywały rozkwit przemysłu, rekonstrukcję (czy raczej zbudowanie na nowo) podstaw państwa po wojnie domowej i scalenie Kalifornii z resztą kraju, czyli kolonizację tzw. Dzikiego Zachodu, formalnie od 1848 roku pozostającego w granicach kraju, pozbawionego organizacji stanowej terytorium stanowiącego przede wszystkim domenę Indian^[5]. Przyniósł też jednak niewyobrażalną wcześniej korupcję, ostateczny kres protestanckiej etyki w handlu i przemyśle i coraz bardziej odczuwalne po oddaniu władzy przez Granta przesunięcie rzeczywistego ośrodka decyzji z kręgu polityki w świat plutokracji. Same wybory w listopadzie 1876 roku przeszły do historii jako jeden z ważniejszych kryzysów konstytucyjnych w dziejach państwa; w rezultacie w marcu 1877 roku prezydentem na mocy kompromisu między partiami, po bezskutecznych próbach wiążącego przeliczenia głosów elektorskich zakwestionowanych w trzech stanach, został republikanin Rutherford B. Hayes, mimo że jego przeciwnik Samuel Tilden uzyskał więcej głosów i bezwzględnych, i elektorskich^[6]. Jednym z punktów zawartego kompromisu było ostateczne wycofanie wojska z południowych stanów, co scementowało powojenny ład za cenę znaczących ustępstw Północy w kwestiach rasowych. Jeszcze bardziej jednak uwagę Amerykanów przyciągały wtedy wydarzenia na Zachodzie kraju.