OGRODOWA

Stanisław Gombiński

ONI, III A

„Pieczątki, pieczątki… Jakie dowody, jakie dokumenty są respektowane? Podobno arbeitskarta, opłacona i aktualna, już nie wystarcza, ale jeżeli na arbeitskarcie ma się pieczątkę Sicherheitspolizei – to już są żelazne papiery, to dowód, że warsztat i pracownik są zatwierdzeni. Ich pieczątka to glejt, to pewność. Gdzie ją wydają? Gdzie się ją otrzymuje?!! Na Ogrodowej, w KSP [Kierownictwie Służby Porządkowej], ale nie tak po prostu, każdemu posiadaczowi karty pracy. Najpierw shop, warsztat, firma, placówka musi uzyskać zaświadczenie w Arbeitsamcie, później zaświadczenie przedsiębiorstwa i kontyngentu pracowników na Ogrodowej, później dopiero każdy kierownik przedsiębiorstwa może zgłosić się ze wszystkimi kartami pracy, należycie opłaconymi, ostemplowanymi i podpisanymi – i każda karta otrzyma wymarzoną pieczątkę. Więc trzeba to wszystko zrobić – bo trzeba mieć papiery, papiery za wszelką cenę!” (s. 82-83)

„Już i duże getto kurczy się; wypadła już Chłodna, Żelazna do Leszna, Ogrodowa, Elektoralna, Orla, Solna i Leszno nieparzyste. „Czy jeszcze nie koniec? Więc to wszystko kłamstwo; likwidują więc wszystko i wszystkich, nie pozostawiając nic? Ani shopy, ani Wehrmacht, ani «ocalenie całości kosztem części» – wszystko to kłamstwo, kłamstwo i tylko kłamstwo?!!” – „Nie! To już kres, to na pewno już kres”. „Granicą będzie Leszno, mur będzie biegł środkiem jezdni; nieparzysta strona – aryjska, parzysta – do ghetta. Już postanowiono, już uzgodniono; na Ogrodowej już jest zatwierdzony nowy plan ghetta!”

Ghetto cofa się coraz bardziej do północy; jego granica południowa coraz bardziej zbliża się ku Umschlagowi. Ma się wrażenie, że to jest systematyczny proces, który będzie szedł coraz dalej, coraz dalej – aż obie granice: południowa i północna zleją się, spotkają się na Umschlagu. I wtedy będzie kres, materialny – nie idealny! Koniec ghetta warszawskiego, koniec egzystencji i koniec agonii. Raz wreszcie zakończy się ponury koszmar.” (s. 100-101)

Ludwik Hirszfeld

JA/ONI, III C/IV

„Wyjście w przebraniu robotników z grupą niewolników, którzy pracowali poza murami. Nie możemy wyjść jednego dnia wszyscy troje, a córka nie chce iść pierwsza, boi się, że się uratuje, a my zginiemy. Ja znów nie chcę pozostawiać córki. Więc żona idzie pierwsza; wychodzi o siódmej rano w przebraniu robotnicy. Zbiórka przy ulicy Ogrodowej. Formuje się grupa i wyruszają. Widzę z daleka żonę w szarym tłumie. Niemiec liczy niewolników, gdy przechodzą przez wachę. Nie podoba mu się kobieta w grupie poprzedzającej. Bez ceremonii strzela do niej i zabija.” (s. 430-431)

Abraham Lewin

ONI, III C

„Z rana zarząd Gminy wywiesił nowy rozkaz. Wszyscy Żydzi, którzy mieszkają przy Białej, Elektoralnej, Zielnej, Orlej, Solnej, Lesznie (po nieparzystej stronie), Ogrodowej, Chłodnej, winni opuścić swe mieszkanie do jutra 15 VIII. Wczoraj i dziś było bardzo dużo zabitych, są to ofiary blokad.” (s. 193)

ONI, IV A (27.11.1942)

„Robotnicy naszego szopu dziś w drodze do pracy przy sądzie przy Ogrodowej widzieli na rogu Pawiej i Smoczej dwóch zabitych Żydów. Trzej bracia Sucheccy zginęli widocznie na skutek donosu. Istotnie handlowali mięsem. Mordercy zabrali im uprzednio dużą sumę pieniędzy – jak powiadają 30 000 złotych – i dopiero następnie ich zastrzelili.” (s. 261)

JA, IV A

„Moja córka, która pracuje w <Werterfassung>, opowiedziała mi o następującym wydarzeniu. Kilka tygodni temu sześcioro polskich dzieci – trzech chłopców i trzy dziewczynki – przekradło się do byłego getta, na Leszno – Ogrodową. Dziewiętnastoletni niemiecki żołnierz pilnujący żydowskich robotników strzelił do polskich dzieci i wszystkie zranił, wszystkie tego samego dnia umarły.” (s. 286)

Henryk Makower

JA, II

„W szpitalach, w domach dla podrzutków ilość mleka dla każdego oseska była tragicznie mała, gdyż kilka litrów mleka dziennie przypadało na kilkadziesiąt małych pacjentów w szpitalu oraz kilka litrów na kilkaset osesków w domu dla podrzutków na Ogrodowej.” (s. 33)

JA, III A

„Po małym getcie przyszła kolej na opuszczenie bloków przy ul. Chłodnej, Białej, Ogrodowej i Żelaznej. W ten sposób straciliśmy mieszkanie.” (s. 71)

„Przeprowadzki były ogromna plagą okresu wysiedlenia!

Kiedy miałem teraz już całą rodzinę na Ogrodowej, udało mi się również po długich trudach, dzięki protekcjom i łapówkom, umieścić moją szóstkę w szopie.” (s. 73)

Adam Czerniaków

JA, II D

„Wieczorem Służba [Porządkowa] zatrzymywała przechodniów i kierowała wszystkim nie przez Żelazną, ale przez Ogrodową i most, aby nie dać powodu do interwencji Burchardowi na rogu Żelaznej i Chłodnej.” (s. 295)

Emanuel Ringelblum

ONI, I

„Dziś, 27 września [1940], krążyła pogłoska o zmniejszeniu getta, mianowicie o Złotą, Sienną, Chmielną, jak również o Leszno, Elektoralną, Ogrodową. Na Złotej Polacy zwrócili się do władz, wskazując, że Żydzi stanowią tam mniejszość.” (s. 128)

„Na Białej stawiają szeroki parkan, aby zrobić dostęp do Sądów. W ten sposób Ogrodowa zostanie oddzielona.” (s. 166)

ADRESY:

– Ogrodowa 5,   – Ogrodowa 7,  – Leszno 53/55/Ogrodowa 14 (Sądy Grodzkie),   – Ogrodowa 15,   – Ogrodowa 17,   –  Ogrodowa 27,   – Ogrodowa 27-29,   – Ogrodowa 29,   – Ogrodowa 31,   – Ogrodowa 49,    – Ogrodowa 51 (filia szopu Schultza),

OBSZARY:

– Obszar: ulice między Chłodną a Lesznem (Ogrodowa, Solna, Orla)

TRASY:

– Trasa: Chłodna 2 – Ogrodowa 33,  – Trasa: Karmelicka 6 – Ogrodowa – Kurza,   – Trasa: Ogrodowa 5 – Żelazna 68 – Ogrodowa 5,  – Trasa: Ogrodowa 15 – Żelazna – Nowolipie – Smocza – Dzielna – Pawiak,  – Trasa: Ogrodowa 17 (Główna Komenda) – Gęsia 22/24 (Areszt Centralny), – Trasa: Ogrodowa 17 (Główna Komenda) – Pawiak,  – Trasa: Ogrodowa 27,29 – Leszno 76,   – Trasa: Sochaczewska 10 – Ogrodowa 27,29,