PRZEJAZD

Rachela Auerbach

JA, II C

„Przez pół godziny obserwowałam z okna na Przejeździe szmugiel. Widziałam robotę szmuglerską po obu stronach muru i kawał zdrowia wróciło mi od tego widoku. […] Sygnalizacja odgrywa w robocie dużą rolę. Wzdłuż całej ulicy Przejazd i Długiej rozstawiane są posterunki obserwacyjne i wystarczy by na zakręcie od strony Bielańskiej czy Leszna czy też Nowolipek pojawiło się patrolujące auto albo żeby żandarm stojący na wylocie Tłomackie – Leszno skierował wzrok w stronę Przejazdu a momentalnie, jak za dotknięciem guzika elektrycznego, zaalarmowane zostają wszystkie punkty. „Wariat, wariat” przechodzi krzyk od krańca do krańca ulicy, która w ciągu jednej sekundy zmienia kompletnie swój wygląd. Nadanie alarmu. Za chwilę żandarm się odwrócił z powrotem, w drugą stronę, czy też auto przejechało w kierunku Rymarskiej, nie skręcając wcale w Przejazd. Odwołanie alarmu. Lekkie pogwizdy, pstrykanie, znaczy się <przeszedł> i znowu robota wre w całej pełni. Szalenie szybkie tempo. Od strony Długiej pędzą ludzie z tłumokami. Kobiety, mężczyźni, głównie zaś młodzież. Niektórzy na rowerach, mając pakunek na siodełku, przed sobą lub na plecach, inni wiozą wózki rowerowe.” (s. 183-184)

„Przechodziłam dziś popołudniu Przejazdem o tej samej porze co wczoraj. Potem patrzyłam przez to samo co wczoraj okno na ulicę po jednej i po drugiej stronie muru. Pustki, martwota, żadnego ruchu. – Co się stało? – pytałam wieczorem znającą się na rzeczy osobę. Czyżby to nareszcie skutek represji? A przecież mówicie wszyscy, że represje, strzelanina, ilość zabitych nie ma żadnego wpływu na ruch przy mecie. Że w pół godziny, ba, w dziesięć minut po zabiciu jednej, a w kilka chwil potem dwu osób na Przejeździe szmugiel szedł zupełnie jak przedtem, że po zastrzeleniu codziennie po kilka i kilkanaście osób na Krochmalnej i w innych punktach <robota> nie zatrzymała się ani na włos. Że nawet na ceny fakty te słaby mają wpływ a jedyną wytyczną są jedynie zjawiska ekonomiczne. A jednak widziałam sama. Zamarł ruch. – Głupia – odpalił znajomy – nie było ruchu, bo nie było towaru.” (s. 188-189)

 

Henryk Bryskier

ONI, II/III

„Po pewnym czasie wyłączone zostały z getta nieparzysta strona Elektoralnej i ustawiono mur przez środek jezdni do ul. Białej, następnie wyłączono całą ulicę Tłomacką razem z gmachem b. Biblioteki Judaistycznej i Synagogę, jak też tę część ul. Rymarskiej, która do tego czasu była jeszcze w getcie, przenosząc mur z rogu ul. Bielańskiej i Tłomackiej na róg Przejazdu i Tłomackiej jako dalszy ciąg ogrodzenia Centrali Telefonów poprzez jezdnię ul. Leszna do Rymarskiej. Na środku jezdni mur był zaopatrzony w tymczasowy przelot, oficjalnie w planie nie uwzględniony, ale pozostawiony na pewien czas dla celów gestapo. Tramwaje mimo szyn i wspomnianej bramy wypadowej tędy nie kursowały, bo jak już wspomniałem, tramwaje były na terenie getta zniesione, oprócz jednej linii wewnętrznej – żydowskiej. Wylot ten był jednakowo strzeżony przez żandarmów, Służbę Porządkową i polską policję; spełniał częściowo zadanie kanału do szmuglu uprawianego tutaj wozami konnymi i autami. Z tego też punktu posterunki strzelały do szmuglerów, przemycających przez gruzy zburzonego budynku b. Poczty Polskiej przy ul. Leszno 5, który na tyłach łączył się z polską stroną, przylegając do terenu b. Ministerstwa Skarbu przy ul. Rymarskiej.” (s. 175)

Abraham Lewin

JA/ONI, II D/III (30.05.1942)

„Dziś rano przyjechała żandarmeria z junakami na Przejazd i zatrzymała czterech Żydów szmuglerów, stojących na rozwalonym murze przy Przejazd 11 i patrzących na <stronę aryjską>. Opowiadają, że sam Auerswald był obecny przy ich aresztowaniu i że na jego rozkaz wysłano ich wraz z Żydami zatrzymanymi podczas łapanki do obozu pracy. Matka jednego z nich rozpaczliwie płakała pod moim oknem.” (s. 89)

ONI, II D/III (11.06.1942)

„W środę, po tym jak we wtorek wieczorem padły dwie ofiary, szmugiel na Nowolipiu i Przejeździe zamarł. To było jak dzień żałoby ku czci zamordowanych towarzyszy z cechu przemytników. Dziś, nie bacząc na straszliwy terror rozpętany przeciwko szmuglerom i wielką liczbę ofiar ludzkich z ostatnich dwóch dni, szmugiel znowu odbywał się pełną parą, jak gdyby nic się nie stało.” (s. 117)

ONI, II D/III

„Dziś w nocy nastąpił atak kilku Niemców, między innymi oficerów, na dom, w którym mieszkam. Weszli oni na teren getta przez dziurę zrobioną w murze przy ulicy Przejazd, przez którą odbywa się szmugiel. Wdarli się do mieszkań, pobili kobiety i szukali szmuglu.” (s. 138)

Perec Opoczyński

ONI, II D (20.05.1942)

„20 maja. Dziś rano na ulicy Przejazd przy bramie zastrzelono żydowskiego chłopca – jedno z wielu biednych dzieci, które nieustannie oblegają bramę, żeby przeszmuglować kilo kartofli dla rodziców.” (Pisma, s. 277)

ONI, II D (15.06.1942)

„15 czerwca. Żydowska policja otrzymała wczoraj rozkaz pilnowania domów przy Muranowskiej róg Bonifraterskiej, Przejazd, Sierakowskiej i Pokornej. Ulice te zostaną wkrótce odcięte od getta.

Wieść ta wywołała w mieszkańcach strzeżonej okolicy wielką panikę. Już w pierwszych godzinach po pojawieniu się tych pogłosek ludzie biegali w popłochu, szukając dla siebie nowych mieszkań. Niestety nie ma już wielu izb do wyboru. Jesteśmy tu ściśnięci jak śledzie w beczce i ludzie, którzy przez całe życie mieszkali w pięknych pomieszczeniach, nie mając wyjścia, biorą pokój u kogoś. Szukają choć takiego lokum, które by miało osobne wejście, ale takich jest bardzo mało. Ceny poszybowały tak, że za pokój z kuchnią na czwartym piętrze daje się odstępne po trzy tysiące złotych, a za pojedynczy pokój czynsz wynosi minimum sto złotych. W wielkim strachu i rozpaczy najbiedniejsi oczekują oficjalnego rozkazu o przeprowadzce.” (Pisma, s. 285-286)

ADRESY:

– Przejazd 5,   – Przejazd 7 (meta),   – Przejazd 9,  – Przejazd 11,  – Przejazd 15 (obecnie Nowolipie 2) – Pałac Mostowskich,
– Nowolipie/Przejazd (granica getta),

OBSZARY:

– Obszar: Nowolipie/Mylna/Przejazd 5,