PEREC OPOCZYŃSKI (4.12.1892 – 1943)

Bartłomiej Krupa

Przejdź do mapy miejsc Pereca Opoczyńskiego po stronie aryjskiej

Perec Opoczyński urodził się najprawdopodobniej (padają różne daty) 4 grudnia 1892 r. w podłódzkim Lutomiersku. Jego ojciec – Beniomen Lejzer, był chasydą, zwolennikiem cadyka z Ger (Góry Kalwarii). Po śmierci ojca Opoczyński uczył się w jesziwie w Łasku, później w Kosowie na Litwie, gdzie poznawał język polski, rosyjski oraz literaturę haskali. Po powrocie do Lutomierska został uznany za odstępcę, więc postanowił wyuczyć się rzemiosła. Terminował u kamasznika oraz w sklepie bawełnianym. Następnie wyjechał do Frankfurtu nad Menem, gdzie krótko uczył się w jesziwie, ale z powodu braku środków do życia musiał wrócić do Polski. Trafił do Kalisza i podjął pracę w fabryce wyrobów tekstylnych. Zamieszkał w komunie żydowskiej młodzieży z  chasydzkich domów, ale otwierającej się na świecką kulturę. W Kaliszu rozpoczął swoje próby literackie w języku jidysz. Po wybuchu pierwszej wojny Opoczyński trafił do armii carskiej. Ranny na froncie, trafił na cztery lata do obozu jenieckiego na Węgrzech. Po powrocie do Polski, w Kłodawie, poznał swoją żonę – Mindlę Rrzeszewską. Po ślubie zamieszkali w Łodzi. Próbował prowadzić warsztat szewski, wreszcie w 1926 roku otrzymał pracę w gazecie „Lodżer Tageblat”, w której co tydzień drukował swoje teksty. W 1933 r. ukazała się jego jedyna książka – Nawenad („Tułaczka”), oparta na motywach chasydzkich. Jego poezje zamieściło awangardowe pismo „Jung Jidysz”. Po śmierci dwojga dzieci, które zachorowały na polio, pisarz przeżył załamanie psychiczne. W takim stanie w 1935 roku przeniósł się do Warszawy (ul. Wołyńska 21), gdzie zaproponowano mu pracę w gazecie „Dos Wort”, organie partii Poalej Syjon Prawica, której Opoczyński był gorliwym członkiem. Mieszkając w stolicy cierpiał biedę, choć swoje reportaże i opowiadania zamieszczał też w „Folksblat” i „Ekspresie”, podpisując się pseudonimami Perec Opoczyner i Mojsze Mechujew. W Warszawie zastała go wojna. Nie przerwał pracy pisarskiej, najprawdopodobniej za namową kolegi Elijahu Gutkowskiego – redaktora Biuletynu Oneg Szabat, czyli konspiracyjnego Archiwum getta, powołanego do życia przez Emanuela Ringelbluma. Opoczyński ściśle współpracował z grupą, na jej zamówienie pisał reportaże i raporty. Korzystał też z jej wsparcia, np. otrzymywał leki, kiedy chorował na tyfus. Opoczyński w getcie pracował jako listonosz, a po Wielkiej Akcji w lipcu 1942 r. w szopie OBW (Ostdeutsche Bautischlerei-Werkstätte). Zginął prawdopodobnie schwytany w obławie w styczniu 1943 roku.

Opoczyński nie zdążył przed wojną wydać przygotowanych do druku przeżyć z okresu I wojny światowej i reportaży z życia warszawskich Żydów. Po II wojnie staraniem siostry Opoczyńskiego – Riny ukazał się w USA zbiór opowiadań, reportaży, miniatur i poezji pisarza. W Polsce pięć jego gettowych reportaży odnalezionych w zbiorach podziemnego Archiwum Ringelbluma wydał w 1954 roku Bernard Mark, niestety ze zmianami i skrótami. Zbiór reportaży Opoczyńskiego wydano również po hebrajsku (pt. Reshimot, 1970). Niektóre z nich przetłumaczono na język angielski i zamieszczono w antologiach. Spuściznę Opoczyńskiego przechowuje Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie. W najnowszej, najkompletniejszej edycji jego pism (Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 31 Pisma Pereca Opoczyńskiego, oprac. M. Polit, Warszawa 2017) znalazł się m.in. prowadzony przez Opoczyńskiego w getcie od maja 1942 do stycznia 1943 roku niezwykle cenny dziennik.

ADRESY ZAMIESZKANIA AUTORA:

Od 1935 roku pisarz wraz z żoną i córką zamieszkał przy ul. Wołyńskiej 21 i mieszkała tam najprawdopodobniej do śmierci w styczniu (?) 1943 r.

 

MIEJSCA:

– Bielańska 13 (sklep Wedla), – Bonifraterska, – Chłodna, – Ciepła, – Ciepła 20, – Dzielna 38, – Dzika 1-19,  – Franciszkańska, – Franciszkańska/Koźla (targ), – Franciszkańska 22, – Freta (poza gettem), – Getto [Obszar], – Gęsia, – Gęsia (plac), – Gęsia 6/8 (szpital), – Gęsia 17, – Gęsia 22/24 (więzienie), – Gęsia 30 (szop stolarski OBW), – Gęsia 67, – Gęsia/Okopowa (cmentarz żydowski), – róg ulic Gęsia/Smocza (wacha), – róg ulic Gęsia/Zamenhofa (wacha), – Gęsia (między Lubeckiego a Smoczą), – róg ulic Grzybowska/Ciepła (bazar), – Karmelicka 15, – róg ulic Karmelicka/Nowolipki, – Koźla, – Koźla 7 (meta), – Krochmalna,  – Krochmalna 32, – Krochmalna (przy Ciepłej), – Kurza (dawniej: Kupiecka, Majzelsa), – Kurza 18 (Kupiecka 18), – Leszno, – Leszno 13, – Leszno 25, – Leszno 74 (szop Toebbensa), – Leszno 109 (Durchgangslager – obóz przejściowy), – róg ulic Leszno/Karmelicka, – Libelta, – Lubeckiego, – Lubeckiego 5, – Lubeckiego 12,  – Marszałkowska 109 (Sklep Wedla) (poza gettem), – Marszałkowska 63 (sklep Wedla) (poza gettem), – Miła, – Miła 13, – Miła 26, – Miła 43 (szop „Ahage”), – Miła 55/61, – Miła 56, – Miła 54-68, – Miła 59, – Miła 68, – róg ulic Miła/Lubeckiego, – „wąska” Miła,  – Muranowska (przy Bonifraterskiej), – róg ulic Muranowska/ Bonifraterska, – Muranowska 6, – Muranowska 24, – Nalewki, – Nalewki (Targ), – Nalewki 35, – Niska, – Niska 35, – Niska 61 (szop Weiglego – garbarnia), – Niska 65 (szop bieliźniarski), – „Nowa Wołówka” – targ (Gęsia, róg Lubeckiego), – Nowolipie, – Nowolipie 18 (szop Oschmanna), – Nowolipie 54 (szop stolarski Schillinga), – Nowolipie 80 (szop Roehricha), – Nowolipki 49/51A (szop Hoffmana – szwalnia), – Nowolipki 50 (szop stolarski Schillinga), – Nowolipki 59 (szop stolarski Hallmana), – Nowolipki 67,  – Ogrodowa 27, – Ogród Krasińskich, – Okopowa 43/47 (stadion „Skry”), – Ostrowska, – Plac Grzybowski, – Plac Napoleona 8, – Pokorna, – Prosta 14 (szop Toebbensa), – Przejazd, – Rynek Wolski (poza gettem), – Sierakowska, – Smocza, – Smocza 10, – róg ulic Smocza/Dzielna,  – Spokojna 15 (Miejskie Zakłady Sanitarne), – Stawki, – Stawki 6/8, – Szczęśliwa, – Śliska 64 (internat „Centosu”), – Świętojerska 28, – Świętojerska 34 (Wałowa 6) (szop szczotkarzy), – Tłomackie 5, – Umschlagplatz,  – „Wołówka” (targ, Plac Broni), – Wołyńska, – Wołyńska 7, – Wołyńska 21,   – Zamenhofa, – Zamenhofa 19 (siedziba Rady Żydowskiej), – róg ulic Zamenhofa/Muranowska, – Żelazna 84, – Żelazna 103 (komenda SS, tzw. SD-Befehlstelle),  – Żelazna 108.

 

OBSZARY:

– Obszar: „Getto Szczątkowe” (Gęsia/Pawia/Lubeckiego/Zamenhofa),   – Obszar: Małe Getto,  – Obszar – kocioł: Miła/Lubeckiego/Niska,
– Obszar: Kercelak (targ),

 

TRASY:

– Trasa: Dzika – Gęsia 22/24 (więzienie),   – Trasa: Dzielna 21 – Pawiak,   – Trasa: Gęsia – Nalewki [Trasa],   – Trasa: Gęsia 30 – Smocza,
– Trasa: Nowolipki (przy smoczej) – Karmelicka,  – Trasa: Smocza – Dzielna 38 (mykwa) [Trasa], – Trasa:  Solna 3 – Pawiak,  – Trasa: Wołyńska 21 – Róg ulic Lubeckiego/Gęsia,   – Trasa: Wołyńska – Niska – Spokojna,  – Trasa: Więzienna – Pawiak,