„Biuletyn Polonistyczny”: budowanie społeczności i tworzenie wspólnoty wokół dyscypliny

Mariola Wilczak

W przypadku infrastruktur humanistyki cyfrowej możemy mówić o budowaniu społeczności wokół dyscyplin i wspólnych zainteresowań badawczych. Kluczowe wyzwanie stanowi jednak utrzymanie zaangażowania użytkowników platform i narzędzi w sposób stosunkowo trwały.

 

Biuletyn Polonistyczny

Od początku swego istnienia „Biuletyn Polonistyczny” miał być redagowany przez samych polonistów. Idea współtworzenia go przez zaangażowanych badaczy znalazła odzwierciedlenie w przyjętym modelu prac redakcyjnych, który polega na wprowadzaniu i współredagowaniu danych na temat własnych ośrodków dydaktyczno-badawczych przez ich przedstawicieli. Jego „ekosystem” stworzono z myślą o jak największym zaangażowaniu jego użytkowników. Złożyły się na niego:

• struktura portalu i bazodanowy charakter znacznej części zawartych w nim informacji, które docelowo miały stanowić podbudowę pod hipertekstowe, leksykograficzne opracowanie historii polonistyk,
• natura “Biuletynu” jako „projektu w procesie”, będącego odpowiedzią na potrzeby środowiska polonistycznego,
• hybrydowy charakter, łączący cechy portalu internetowego, bazy danych, czasopisma i mapy („Geopolonistyka” – integracja bazy danych z interaktywną mapą, prezentującą dorobek instytucji polonistycznych z różnych zakątków świata. O początkach „Geopolonistyki”, której pomysłodawczynią jest prof. dr hab. Magdalena Popiel z Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Polonistycznych, napisano w innych artykułach (Wilczak 2020), opowiedziano w prezentacjach konferencyjnych i nagraniach.

Temu modelowi pracy służyć miał podział ról użytkowników i ich uprawnień:

• redaktorzy-koordynatorzy (w planach jest zbadanie, czym jest spowodowany bardzo zróżnicowany stopień zaangażowania w tej grupie użytkowników),
• Rada „Biuletynu” (pełniąca funkcję doradczą, udzielająca wsparcia w komunikacji ze środowiskiem naukowym),
• zespół redakcyjny (z siedzibą w IBL PAN, odpowiedzialny za koordynację i animowanie działań oraz ostateczną redakcję treści).

Twórcom „Biuletynu” towarzyszyło przekonanie o możliwości oswojenia przestrzeni cyfrowej i wzmocnienia w ten sposób tworzącej się społeczności platformy. Sebastian Skolik, analizując wirtualną przestrzeń Wikipedii w artykule Prywatne przestrzenie wikipedystów. Studium przypadku nad formami oswajania cyberprzestrzeni (Skolik 2017), podkreślił, że jednym z aspektów przestrzeni społecznej jest jej dostępność zarówno dla zbiorowości, jak i jednostek. Jest ona rozumiana także „jako możliwość przyswojenia przestrzeni, postrzegania i odczuwania jej jako własnego miejsca”, „zaadaptowania jej poprzez modyfikację i nadawanie znaczeń jej elementom”.

Również angażowanie instytucji naukowych, zapraszanych do społeczności „Biuletynu”, w społeczny dialog dotyczący upowszechniania nauki, było procesem, który przebiegał nie bez oporów, i w którym elementem wzmacniającym współpracę były np. spotkania i warsztaty dla Redaktorów-koordynatorów czy cykl spotkań pt. „Tour de Polonistyka”, odbywających się w instytucjach partnerskich, otwartych dla badaczy, studentów, uczniów i wszystkich zainteresowanych humanistyką cyfrową i rozwojem portalu z zespołem „Biuletynu”.

 

Moduł „Geopolonistyka” i budowanie społeczności

Realizowany w 2022 roku projekt „Geopolonistyka” – wirtualny most pomiędzy kulturami pokazał, jak wielką rolę, jako elementu scalającego działania w świecie cyfrowym, odgrywają bezpośrednie kontakty, warsztaty, spotkania – budowanie społeczności wokół platformy „Biuletynu Polonistycznego”. Działania „pozacyfrowe” wpłynęły na poziom zaangażowania i kształtowanie się społeczności, co znalazło swój wyraz w wypowiedziach uczestników projektu, będących jednocześnie użytkownikami „Biuletynu” (Wizyta studentów polonistyki rzymskiego Uniwersytetu Sapienza w Warszawie, „Biuletyn Polonistyczny” z 21.11.2022; „Spotkania Biuletynu”: Spotkanie 1: Jesienne warsztaty z Geopolonistyką).

Realizacji wspomnianego projektu, finansowanego przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej w programie Promocja Języka Polskiego, przyświecała również idea budowy wspólnotowości polonistów, czy szerzej – humanistów związanych zawodowo z Polish Studies, a także nawiązanie międzynarodowej, międzykulturowej i międzypokoleniowej współpracy. Wspólnym mianownikiem dla działań zrealizowanych w projekcie była „Geopolonistyka”, która, jako unowocześniona dzięki pracom Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego, multimedialna mapa połączona z kompendium wiedzy o instytucjach polonistycznych, stała się miejscem publikacji powiązanych ze sobą treści dotyczących historii i współczesności polonistyki w Łucku, Rzymie i Wilnie. Do wcześniejszych starań o zwiększenie zaangażowania użytkowników dołączyło wyznaczenie „Geopolonistyki” roli narzędzia narracji, korzystającego ze wspólnych struktur znaczących i storytellingu – opowieści o historii badań, instytucjach i twórcach polonistyki: badaczach, dydaktykach i studentach.

Narracja, jako środek, za pomocą którego ludzie rozumieją siebie, świat społeczny i swoje miejsce w tym świecie, jest zarazem strukturą czasową i skończoną, nadającą „sens i koherencję złożonym splotom wydarzeń, czynom bohaterów i okolicznościom, które składają się na opowieść” (Rosner 2006). Do tworzenia tego rodzaju narracji dedykowane są rozbudowane narzędzia, m.in. ArcGIS StoryMaps, Learn How to Be a Storyteller | ArcGIS StoryMaps Resources, Blog, Help (esri.com), Mapping and Timelines – Digital Humanities – Research Guides at New York University (nyu.edu), StoryMapJS (knightlab.com). Przykładem zastosowania „map opowiadających” są np. Forgotten Heritage, Migration Trial, Charles Booth’s London. Poverty maps and police notebooks, a więcej o mapie jako narzędziu narracji piszą w swoim rozdziale Konrad Niciński i Agnieszka Zalotyńska.

W projekcie, w którym „Geopolonistyce” nadano znaczenie tytułowego „mostu pomiędzy kulturami”, wyeksponowano jej wagę jako repozytorium opowieści o historii badań nad językiem polskim i literaturą polską, o instytucjach prowadzących dydaktykę i badania polonistyczne, o ludziach, którzy te badania uprawiali i stwarzali im warunki rozwoju. Narratorami opowieści o ich pracy w instytucjach i o studentach – przyszłych badaczach i dydaktykach języka polskiego, są badacze, dydaktycy i studenci. Opowiadają o historii w formie nagranych wypowiedzi, zrealizowanych filmów, dokumentacyjnych opracowań i ich tłumaczeń. Każdy z nich ma swój wkład w budowanie narracji o polonistyce na świecie, o badaniach nad językiem polskim i literaturą polską, o tym, jaką wartość niesie nauka języka polskiego. Jest to zarazem opowieść o polskiej literaturze, sztuce i historii. Instytucje osadzone są na wspólnej mapie świata, a przejście od ich lokalizacji do kart instytucji pozwala na rozwinięcie zarówno aktualnych, podstawowych informacji o ośrodku, jak i materiałów tekstowych, audiowizualnych i podcastów, składających się na jego historię.

Wspólne działania pozwoliły uczestnikom projektu „Geopolonistyka – wirtualny most pomiędzy kulturami” doświadczyć kulturowej i lokalnej różnorodności polonistyk na świecie, a jednocześnie wspólnotę zainteresowań i wartości, pomimo różnych uwarunkowań historycznych, geograficznych, kulturowych.

Wszystkie doświadczenia i refleksje znalazły swój wyraz w materiałach, które sukcesywnie są udostępniane w „Biuletynie Polonistycznym”, dając świadectwo temu, jak oswajanie przestrzeni świata dzięki cyfrowej mapie, pozwala odnaleźć wspólne znaczenia odległych geograficznie miejsc i staje się punktem wyjścia do zacieśnienia międzyludzkich więzi, budowania mostów pomiędzy kulturami, narodami, pokoleniami. Studenci opowiedzieli o tym we wspólnie nagranych podcastach (zob. odcinek podcastu „Ludzie Kulturalni” Radia Znad Wilii, premierowy odcinek podcastu „Spotkania Biuletynu”  oraz podcast w języku włoskim).

 

 

Studenci Uniwersytetu La Sapienza w Rzymie przetłumaczyli na język polski swoją relację z pobytu w Warszawie Wizyta studentów polonistyki rzymskiego Uniwersytetu Sapienza w Warszawie, zamieszczoną pierwotnie na blogu polonistycznym pt. Soggiorno e Workshop NAWA a Varsavia commentato dagli studenti – PolonisticaSapienza. Wraz z profesor Moniką Woźniak wzięli również udział w nagraniu filmu Katedra Języka i Literatury Polskiej – Uniwersytet La Sapienza, udostępnionego również na stronie instytucji.

 

 

Przekłady studentów wzbogaciły opis Katedry Języka i Literatury Polskiej Wydziału Studiów Europejskich, Amerykańskich i Międzykulturowych na Uniwersytecie La Sapienza w Rzymie (tłum. Angela Baldinu, Martyna Cichomska, Paulina Musiał, Eleonora Tosi, Przemysław Wiśniewski), informacje o pracownikach Katedry Języka i Literatury Polskiej na Uniwersytecie La Sapienza (tłum. Laura Szablan).

Studenci polonistyki Wołyńskiego Uniwersytetu Narodowego im. Łesi Ukrainki w Łucku dokonali przekładów artykułów o twórcach związanych z Wołyniem (Józef Łobodowski i Wołyń – tłum. Yaroslav Petrovskyi oraz (Nie)znani Wołyniacy: łucki artysta Łukasz Niewisiewicz – tłum. Nadiia Kryshtof) oraz historią Łucka. Stworzyli swego rodzaju przewodnik po Łucku, wzbogacając „Biuletyn Polonistyczny” o takie teksty jak: Łuckie Gimnazjum imienia Kościuszki, czyli trzy projekty okazałego budownictwa (tłum. Khrystyna Babii), Bolesław Zieliński, czyli wyjątkowy prezydent Łucka (tłum. Inna Poliszczuk), Ogród Jordanowski w Łucku. Niezwykły pomysł profesora ginekologii z 1930 roku (tłum. Anna Zotowa), Kościół Świętych Piotra i Pawła (tłum. Viktoriya Bobro).

Już w 2019 roku „Geopolonistyka” wzbudziła duże zainteresowanie badaczy z zagranicy, w tym m.in. z Wielkiej Brytanii, Włoch, Bułgarii, Ukrainy, Białorusi, Litwy, a nawet z Brazylii. Wyrazem tego była ich odpowiedź na rozesłane ankiety, dotyczące działalności instytucji i badaczy. Przesłało je 26 instytucji zagranicznych i 77 badaczy. Warto również zauważyć, że na przełomie września i października 2019 roku, czyli w chwili uruchomienia modułu „Geopolonistyka”, „Biuletyn Polonistyczny” miał największą od kilku miesięcy liczbę wejść na stronę – ponad 900 użytkowników dziennie. W 2022 roku, w okresie trwania projektu “Geopolonistyka” – wirtualny most pomiędzy kulturami wyraźnie (o 50%) zwiększyła się liczba odwiedzin geopolonistycznej mapy. Liczba odwiedzin strony z ogólną informacją o „Geopolonistyce” zwiększyła się o ponad 30%.

 

Problemy trwałości w budowie zaangażowanych społeczności „Biuletynu Polonistycznego”

Dla maksymalnego zaangażowania użytkowników optymalne byłoby zachowanie ciągłości wszystkich wymienionych wyżej rodzajów działań na rzecz społeczności i wspólnoty. Wymagałoby to jednak regularnej ewaluacji „Biuletynu” jako „projektu w procesie” i potrzeb jego grup docelowych, stałe pozyskiwanie informacji o ich zmieniających się oczekiwaniach wobec platformy. W chwili powstania tego artykułu brak jednak ludzi i środków na przeprowadzanie tych działań.

Nie bez znaczenia jest stopień społecznej świadomości dotyczącej roli promocji humanistyki, nie ograniczającej się do popularyzacji nauki, jej upowszechniania, ale rozumianej „jako zapewnienie społecznego zrozumienia i poparcia dla uprawiania nauk humanistycznych” (Czarnecki 2017).

U źródeł problemów z zachowaniem ciągłości prac znajduje się kwestia finansowania długofalowych przedsięwzięć tego typu. Tryb konkursowy zdobywania finansowania w przypadku „Biuletynu” wielokrotnie spotkał się z odmową przyznania funduszy. Problematyczne dla recenzentów były m.in. niejednorodność, hybrydowość projektu, trudność w przypisaniu go do jednego rodzaju „cyfrowych bytów”, niezrozumienie jego specyfiki. Przykładowa recenzja wyglądała następująco: „unikatowość rozwiązania jest wątpliwa, gdyż infrastruktura stanowi portal/serwis internetowy i domenową bazę wiedzy. W opinii Zespołu, liczba użytkowników aktywnych, którzy rozpoczęli korzystanie z aparatury lub infrastruktury w okresie 24 miesięcy poprzedzających złożenie wniosku jest niewielka. Ze względu na charakter infrastruktury informatycznej i relatywnie niewielkie znaczenie praktyczne wyników, Zespół ocenił wniosek negatywnie” (uzasadnienie z 16.08.2022). Niektóre uzasadnienia tłumaczą, że „Biuletyn” powinien być finansowany ze środków statutowych – w sytuacji, gdy te środki statutowe nie są wystarczające na utrzymanie pięcioosobowego Zespołu Redakcyjnego, który nieprzerwanie do 2018 roku zapewniał „Biuletynowi” dynamiczny rozwój.

Do rozważenia pozostają „raczkujące” dopiero na gruncie polskim metody pozyskiwania finansowania, takie jak crowdfunding, fundraising. Należy rozważyć, czy – w obecnej sytuacji i wobec wspomnianych uzasadnień – nie są to najwłaściwsze sposoby finansowania, utrzymywania infrastruktury przez samych użytkowników, wzmacniającego jednocześnie budowę społeczności?

 

Bibliografia