Centrum Humanistyki Cyfrowej
Podsumowanie pierwszych lat CHC (Centrum Humanistyki Cyfrowej – instrukcja obsługi) kończyłem, wskazując cztery filary kluczowe dla budowy centrum: mocne wsparcie instytucji, potencjał zespołu, współpraca międzyinstytucjonalna i stabilne finansowanie. Kolejne lata pokazały, że wszystkie pozostają równie aktualne, oraz że stół na trzech nogach jeszcze jakoś ustoi.
Piętą achillesową tego modelu i swoistym grzechem niewinności u zarania Centrum było bowiem przeświadczenie o w miarę stabilnej sytuacji finansowej naszej jednostki macierzystej, Instytutu Badań Literackich PAN, jednej z najlepszych instytucji naukowych w kraju (A+). Kolejne lata i postępująca zapaść finansowania polskiej nauki, a zwłaszcza ośrodków humanistycznych, boleśnie zweryfikowała ten model. Miało to liczne negatywne następstwa, w tym wpędzenie zespołu w grantozę – której zagrożenia dostrzegaliśmy już na początkowym etapie prac – czyli konieczność nieustannego aplikowania o środki na badania, by utrzymać zespół i kontynuować prace. Efektem jest smutny paradoks: przez dziesięć lat istnienia zespół pozyskał dla Instytutu przeszło 30 grantów na łączną kwotę ponad 28 milionów złotych (licząc wyłącznie pulę naszej jednostki), ale nadal brakuje mu stabilnego finansowania bazowego na utrzymanie zespołu poza projektami.
Z pewnością na plus należy zaliczyć rozwój kadry i powolną ewolucję struktury Centrum, w ramach której usamodzielniają się kolejne zespoły. Obecnie CHC dzieli się na trzy sekcje: otwartej humanistyki, infrastruktury badawczej oraz edycji i monografii cyfrowych. Każda z nich stanowi odrębny zespół zajmujący się konkretną problematyką. Miarą ugruntowania metod cyfrowych niech będzie niedawne powołanie Pracowni Edycji i Monografii Cyfrowych pod kierunkiem prof. Szleszyńskiego.
Krystalizacja struktury idzie też w parze z rozwojem współpracy międzynarodowej. W ostatnich latach CHC mocno zaangażowało się w działania europejskich infrastruktur badawczych jak DARIAH, CLARIN czy OPERAS, współrealizując z nimi projekty krajowe i zagraniczne. W ramach infrastrukturalnych projektów unijnych CHC rozwija OPERAS i jego usługi. Członkowie centrum współtworzą OPERAS Innovation Lab, brali udział w budowaniu platformy GoTriple, agregującej informacje o otwartych publikacjach z nauk HS, a na gruncie krajowym rozwijają działania OPERAS-PL, wspierające polskie wydawnictwa i czasopisma naukowe, oraz rozwijające kompetencje komunikacyjne badaczy i badaczek. Przełomowy dla całego centrum był udział w projekcie Dariah.lab (2021-2023), w ramach którego powiększył się zespół i powstały nowe narzędzia z zakresu obróbki danych bibliograficznych, analizy tekstu czy tworzenia edycji cyfrowych. Z kolei sekcja edycji i monografii cyfrowych rozwijała mocną współpracę krajową z badaczami i badaczkami literatury i kultury, tworząc kolekcje czy edycje w ramach grantów NPRH.
Istotnym elementem spajającym nasze prace jest działanie zgodnie z zasadami otwartej nauki, co umożliwia szeroki dostęp do wiedzy i sprzyja transparentności badań oraz ich reprodukowalności. Wszystkie dane, narzędzia, usługi i metody opracowane przez CHC są zgodne z zasadami FAIR, dzięki czemu nasze prace są znajdowane, dostępne, interoperacyjne i zdatne do ponownego użycia. Eksperymentujemy też z otwartymi formatami, jak ta publikacja czy otwarte notatniki projektów, by stymulować obieg wiedzy i dzielić się naszym doświadczeniem.
Ewolucja, którą przeszło CHC, odbija się w zainteresowaniach i tematach badawczych. Kluczowym momentem tego procesu było rozpoznanie naszego statusu jako dostawców i współtwórców infrastruktury badawczej, którą sami też wykorzystujemy do własnych badań. Ta autodefinicja pozwoliła nam lepiej zrozumieć długofalowy charakter prac i usług, które oferujemy i które musimy utrzymać. W przeciwieństwie do tradycyjnych projektów dokumentacyjnych, kończących się publikacją, prace infrastrukturalne wymagają zapewnienia trwałości, która staje się jednym z kluczowym wyzwaniem.
Poszczególne sekcje CHC specjalizują się w swoich obszarach, wzajemnie się przy tym uzupełniając we wspólnych przedsięwzięciach. Ta wielość zainteresowań pozwala spojrzeć na literaturoznawstwo cyfrowe z perspektywy wielopłaszczyznowej: pytań badawczych, infrastruktury i danych koniecznych do ich realizacji, a także całego otoczenia projektowego przedsięwzięcia. W kolejnych częściach omawiamy te zagadnienia pod kątem infrastruktury badawczej, kompetencji i transformacji pola nauki.
