Co to jest „monografia cyfrowa”?
Monografia pełni w humanistyce niezwykle ważną rolę. W powszechnym przekonaniu jest świadectwem dojrzałości badawczej oraz stanowi prezentację wyników szerzej zakrojonego projektu. W przeciwieństwie do nauk ścisłych, w których królują artykuły i sprawozdania, humanistyka za prawdziwe osiągnięcie naukowe uważa właśnie monografię i to ona cieszy się największym poważaniem[1]. Nasuwa się pytanie, czy w świecie cyfrowym – wymuszającym skrótowość i większe tempo komunikacji – monografia może zachować swój dotychczasowy status? Ponadto dyskusyjną kwestią jest, czy monografia pojmowana tradycyjnie (czyli utrzymana w paradygmacie druku) jest odpowiednim medium do dzielenia się wynikami badań nad nowymi zjawiskami kulturowymi, w których obraz i dźwięk są niejednokrotnie dużo ważniejsze niż słowo? Udzielając odpowiedzi negatywnej, Virginia Kuhn dowodzi, że książka drukowana nie może zadowalająco pełnić tej roli. Znamienny jest przykład własnej pracy doktorskiej będącej w pełni cyfrowym projektem. Odmowa przedstawienia jego drukowanej wersji spowodowały problemy w nadaniu jej tytułu i dopiero argumenty, że w wersji analogowej sens stracą kluczowe problemy badawcze umożliwiło jej obronę. Ten i inne podawane przez nią przykłady pokazują jak przywiązanie do tradycyjnych form publikacji naukowych hamuje, a niekiedy wręcz wypacza ideę badań intermedialnych (Kuhn, 2021).
Il. 2 Hasła osobowe z „Atlasu Literatury Zagłady”, źródło: www.nplp.pl
Odpowiedzią na te wyzwania jest monografia cyfrowa, nazywana niekiedy „monografią poszerzoną”[2]. W dużym skrócie można określić ją jako rodzaj prezentacji wyników badań, który w założeniu przystosowany jest do funkcjonowania w przestrzeni cyfrowej (ang. born digital) i który w sposób bezstratny nie może zostać przekonwertowany na monografię tradycyjną. Integralność wszelkich elementów multimedialnych (dźwięk, obraz, kod programistyczny, bazy danych itd.) jest jednym z podstawowych wyróżników tej formy publikacji. Forma nie jest w tym wypadku dodatkiem do słowa (jak ma to miejsce w przypadku drukowanej książki naukowej), lecz stanowi najczęściej jeden z elementów sposobu prezentacji danych oraz wniosków badawczych. Monografia cyfrowa umożliwia także tworzenie wokół siebie społeczności, której członkowie mogą komentować, zmieniać bądź sugerować zmiany. Ta cecha monografii cyfrowej dowartościowuje pracę zespołową, a nie jedynie indywidualne osiągnięcia, jak przy monografii rozumianej tradycyjnie.
Przypisy
- Owo znaczenie nie jest niestety (AD 2023) właściwie doceniane w ministerialnej punktacji dorobku naukowego, jednak owo niedocenienie monografii uznawane jest za jedną z patologii polskiego systemu ewaluacyjnego. Dlatego też w rekomendacjach kongresu „Ku nowej Polonistyce” znalazł się punkt brzmiący: „Niezbędne jest zwiększenie liczby punktów za monografie polonistyczne wydawane w Polsce. Monografie – stanowiące zwieńczenie badań w humanistyce – nie powinny być niżej punktowane niż artykuł opublikowany w międzynarodowym czasopiśmie”. (Rekomendacje uczestników Konferencji Programowej „Ku Nowej Polonistyce”, Katowice. 2023).
- „Poszerzone monografie tworzą nieliniowe połączenia tekstowych i nietekstowych elementów (grafik, wykresów, map) kwestionując tym samym granice dawno ustalonych form pisania akademickiego, albumów o sztuce, wirtualnych wystaw i cyfrowych kolekcji” (Maryl i in. 2021, p. 99).
