Dotychczasowy stan badań i teorii dotyczących topografii literackiej na gruncie polskim
Problem topografii cyfrowych w polskim literaturoznawstwie został tu wyróżniony nie ze względu na dorobek liczebny czy intensywność prowadzonych prac (w obu wypadkach pierwszeństwo w obrębie humanistyki cyfrowej należy do nauk historycznych), a ze względu na szczególny charakter problemów badawczych. Do problemów charakterystycznych dla map historycznych (ontologia, nagromadzenie i czytelność danych) dochodzi tutaj kwestia znacznie większej subiektywizacji danych. Jeśli przekładamy dane związane z tekstem literackim na mapę, nie tylko trzeba brać pod uwagę przesunięcia wynikające z kreacji literackiej (czy po prostu, w wypadku literatury dokumentu osobistego, z niepewnej pamięci autora), ale także warto założyć (inaczej niż w mapach historycznych), że wartością jest także pokazanie na mapie wszystkiego, co wiąże się z warstwą narracyjną i jej kontekstem – także danych nieostrych. Odmienność sytuacji wynika także na gruncie polskim z innego punktu wyjścia. Geografia historyczna jest gałęzią rozwijaną od dekad – nawet jeśli jej założenia są dyskutowane, to istnieje jednak pewna stabilna podstawa. Badania topograficzne na gruncie polskiego literaturoznawstwa to nie tyle osobna gałąź, ile – ze względu na niewielką liczbę i brak czegoś, co można nazwać „polską szkołą topografii literatury” – pojedyncze projekty badawcze. Spośród projektów niecyfrowych, w których można upatrywać punktów wyjścia dla topograficznych projektów w polskim literaturoznawstwie cyfrowym, warto wymienić trzy.
Pierwszy to badania prowadzone od lat 90. XX w. w kręgu Pracowni Literatury Romantyzmu, przede wszystkim przez Martę Zielińską i Dorotę Siwicką. Kluczowe znaczenie (w jakimś stopniu inspirujące dla kolejnych wymienionych projektów) należy przypisać monografii Zielińskiej Warszawa – dziwne miasto (Zielińska, 1995), wprowadzającej w bardzo nowoczesny (także na ówczesnym europejskim tle) sposób do literaturoznawczych studiów miejskich interdyscyplinarne narzędzia badawcze, zwłaszcza geograficzne i kulturowe. Z kolejnych realizacji trzeba wymienić powstały pod kierunkiem wspomnianych badaczek tom zbiorowy Geografia Słowackiego (Siwicka, Zielińska, 2012), jeszcze wyraźniej kładący nacisk na prymat badania narracji przestrzennej, a także powstałą już po pierwszych polskich realizacjach cyfrowych monografię Siwickiej, Mapy romantyków (Siwicka, 2018), skupioną na mapach jako czytanej i interpretowanej formie tekstu.
Il. 8 Dorota Siwicka, „Mapy romantyków”, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN
Drugi to badania topograficzne nad gettem warszawskim i świadectwami o nim, prowadzone przez Barbarę Engelking i Jacka Leociaka. Szczególne znaczenie ma tu ich pomnikowe dzieło Getto Warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście (Warszawa 2001; wydanie II – zmienione i rozszerzone – Warszawa 2013), a także autorska książka Leociaka Biografie ulic. O żydowskich ulicach Warszawy: od narodzin po Zagładę (Warszawa 2018). W obu wypadkach autorom udało się na bazie kompozycji wziętej z geografii historycznej zbudować całość z narzędzi historii społecznej i badań literackich nad tekstami świadectw. Ważnym komponentem projektów była także kartografia historyczna – przygotowane przez Pawła Weszpińskiego mapy warszawskiego getta, wzbogacające dotychczasowy stan wiedzy.
Trzeci to teoretycznoliteracki projekt badawczy Elżbiety Rybickiej, którego najważniejszą manifestacją badawczą była monograficzna praca Geopoetyka (Rybicka 2014), która przybliżała polskiemu czytelnikowi geopoetyczne projekty europejskiej i amerykańskiej teorii literatury i kultury, ale przede wszystkim proponowała autorski model syntezy wcześniejszych projektów i aplikowania ich do badań nad tekstem literackim na gruncie polskim. Ważnym kierunkiem uruchomionym w pracach Rybickiej był także namysł nad dialogiem między literaturoznawstwem a innymi naukami (historia, geografia, historia sztuki), którym to tropem poszedł interdyscyplinarny projekt badawczy „Literaturoznawstwo architektoniczne” realizowany w latach 2016-19 pod kierunkiem Aleksandry Wójtowicz, stanowiący przede wszystkim platformę dialogu między badaczami z wymienionych dyscyplin, a także praktykami – architektami, urbanistami i kartografami. Z kolei najważniejszym projektem aplikującym wyżej wymienione strategie badawcze do lektury interpretacyjnej tekstów i ich kontekstów kulturowych był prowadzony w latach 2013-18 projekt badawczy Pracowni Studiów Miejskich IKP UW (kierowany przez zespół złożony z Agnieszki Karpowicz, Piotra Kubkowskiego, Włodzimierza Pessela i Igora Piotrowskiego) „Topo-grafie”.
