Kompetencje cyfrowe w literaturoznawstwie cyfrowym versus praktyczne kompetencje cyfrowe
Dyskutując o kompetencjach cyfrowych naukowców(-czyń) z obszaru badań literaturoznawczych należałoby dokonać ważnego rozróżnienia na umiejętności związane z prowadzeniem badań z wykorzystaniem zaawansowanych metod cyfrowych (w duchu humanistyki cyfrowej) od wykorzystania narzędzi i technologii w codziennej praktyce badawczej. W tym pierwszym przypadku stosowanie technologii cyfrowych pozwala na odkrycie nowych aspektów badanych zjawisk, dzięki zastosowaniu analiz na dużą skalę, które w przypadku tradycyjnych metod byłby niemożliwe. W tym drugim, mówimy tylko albo aż, o praktycznych umiejętnościach korzystania z technologii, jako narzędzi wspomagających poszczególne etapy badań naukowych, od poszukiwania informacji po upowszechnianie wyników badań.
Kompetencje cyfrowe w literaturoznawstwie cyfrowym
Analiza dużych zbiorów danych w postaci cyfrowej, bez względu na to, czy będą to tysiące powieści, metadane bibliograficzne, korpusy tekstów, pliki graficzne lub audio wymaga umiejętności w zakresie pozyskiwania, czyszczenia i przetwarzania danych. Wysoce pożądane są umiejętności programistyczne, które pozwalają na tworzenie aplikacji i skryptów w celu automatyzacji poszczególnych procesów. Metody ilościowe wymagają również zaawansowanej wiedzy statystycznej oraz umiejętności korzystania ze specjalistycznego oprogramowania (np. środowiska R). Samo przekształcanie informacji analogowych na postać cyfrową wymaga umiejętności i wiedzy specjalistycznej z zakresu digitalizacji, baz danych, architektury informacji czy korpusologii. Warto przy tym zaznaczyć, że projekty z zakresu literaturoznawstwa cyfrowego mają najczęściej charakter zespołowy, a osoby zaangażowane w pracę nie muszą posiadać wszystkich umiejętności niezbędnych do realizacji całego przedsięwzięcia.
Praktyczne kompetencje cyfrowe
Dostępność urządzeń oraz powszechny dostęp do Internetu zmieniły nasze postępowania w codziennej pracy badawczej, sposób pozyskiwania informacji czy uczestnictwo w wydarzeniach naukowych i kulturalnych. Kompetencje cyfrowe związane z obsługą nowych mediów, przeszukiwania dużych zbiorów informacji, korzystania z agregatorów danych i infrastruktur badawczych, deponowania tekstów w repozytoriach czy korzystania z platform do komunikacji i współpracy na odległość (by wymienić tylko kilka przykładowych umiejętności) stają się pożądanymi i nieodłącznymi cechami naukowca(-czyni). Powszechna cyfryzacja sprawiła, że zadania, które uznalibyśmy za tradycyjne, „nie-cyfrowe” wykonujemy dzisiaj – pod wpływem technologii – w zupełnie inny sposób [por. Peiró& Martínez-Tur]. Na przykład, dzisiejsza praca bibliograficzna, polegająca na opracowaniu źródła z autopsji, nie wymaga już zamawiania specjalnie dociętych bloków papieru (fiszek bibliograficznych), na których należało zanotować wszystkie dane bibliograficzne publikacji w odpowiedniej kolejności, niezbędnym narzędziem pracy stał się laptop z odpowiednim oprogramowaniem [zob. więcej]. Ewolucję przeszły narzędzia, ale sama metoda bibliograficzna pozostała bez zmiany.
Praktyczne kompetencje cyfrowe stają się niezbędne na każdym etapie pracy naukowej od kwerend i zbierania materiałów po publikację i upowszechnianie wyników badań. Zwiększająca się liczba publikacji i dostępnych źródeł wiedzy wymaga sprawnego przeszukiwania zasobów internetowych; niejednorodne wymagania wydawców powodują konieczność sprawnego posługiwania się procesorami tekstu, a umiejętność menadżery bibliografii znacznie ułatwia konieczność zmiany stylu bibliograficznego. Odpowiedzialność za deponowanie prac w repozytoriach często spoczywa na pracownikach(-czkach), którzy powinni być zaznajomieni z prawem autorskim i licencjami Creative Commons. A tak pożądany komponent cyfrowy w projektach humanistycznych niesie za sobą obowiązek podstawowej znajomość zasad dostępności. W przypadku pracy dydaktycznej niezbędne stają się umiejętności korzystania z platform do prowadzenia zajęć zdalnie, tzw. wirtualnych „białych tablic” oraz szeregu innych aplikacji, które pozwala przenieść pracę warsztatową i zespołową w środowisko cyfrowe.
Kompetencje cyfrowe (DigComp) zostały uznane przez Parlament Europejski za jedną z ośmiu kluczowych kompetencji niezbędnych w procesie uczenia się przez całe życie. Wymienione zostały obok, tak bliskim humanistom, umiejętnościom jak czytanie, pisanie czy sprawność językowa. Nie ma więc wątpliwości, że kształcenie uniwersyteckie powinno obejmować wzmacnianie kompetencji cyfrowych , które byłby również ukierunkowane w stronę umiejętności związanych ze zdobywaniem, weryfikowaniem i upowszechnianiem wiedzy naukowej.
Kompetencje cyfrowe w kształceniu literaturoznawczym:
- Przeszukiwanie informacji
- Edytory/procesory tekstu
- Menedżery bibliografii
- Upowszechnienie wyników badań
- Praca zespołowa
Kompetencje cyfrowe w pracy recenzenckiej
Na styku dwóch powyższych obszarów kompetencyjnych pozostaje ważny aspekt świadomości i wiedzy teoretycznej z zakresu humanistyki cyfrowej, który pozwala naukowcom(-czynią) na rzetelny i krytyczny odbiór projektów z zakresu cyfrowego literaturoznawstwa. Mówiąc najprościej, możemy nie prowadzić badań z wykorzystaniem zaawansowanych metod cyfrowych, ale powinniśmy w zakresie swojej specjalizacji posiadać wystarczającą wiedzę o stosowanych narzędziach i metodach cyfrowych, aby rzetelnie ocenić inne projekty. Świetnym przykładem są naukowe edycje cyfrowe, w których wiedza z zakresu edytorstwa „tradycyjnego” jest równie istotna, jak znajomość standardów kodowania tekstów elektronicznych.
