Manufaktura naukowych edycji cyfrowych. TEI Panorama
Elena Pierazzo wyróżnia dwa podejścia tworzenia naukowych edycji cyfrowych (2019: 213). Pierwsze z nich, odnoszące się do metafory projektowania odzieży Haute Couture (fr. wysokie krawiectwo), to wytwarzanie edycji cyfrowych innowacyjnych, mających wszystkie funkcjonalności skupione najczęściej tylko na jednym tekście/jednej edycji, jednym studium przypadku[1]. Drugie podejście, również oparte o metaforyczne odwołanie do projektowania Prêt-à-Porter, to tworzenie edycji cyfrowych w sposób “masowy” (w skali makro) i taki, aby były łatwo dostępne, często zgromadzone na jednej platformie[2]. Pierazzo zauważa (2019: 214), że wiele wykonanych projektów typu NEC jest realizacją podejścia Haute Couture, ograniczającego dalszą przetwarzalność danych i niosącego ryzyko rozproszenia projektów w sieci. Obecnie wiemy już, jak mogą wyglądać i działać narzędzia i platformy dla naukowych edycji cyfrowych tworzonych w nurcie Prêt-à-Porter.
Przykładem jest przywoływany już TEI Publisher, otwarty edytor i platforma do publikacji mające operować na możliwie szerokiej gamie naukowych edycji cyfrowych.
Innym jest TEI Panorama, platforma dla naukowych edycji cyfrowych polskich tekstów literackich, zwana też “manufakturą NEC”. Powstająca od 2015 roku w Instytucie Badań Literackich PAN dzięki pracom zespołu Nowej Panoramy Literatury Polskiej, obecnie zawiera następujące naukowe edycje cyfrowe:
- 2 edycje korespondencji Skamandrytów (zakończone)
- 10 edycji współczesnych dramatów (zakończone)
- 5 edycji pierwszych powieści Elizy Orzeszkowej (w trakcie wprowadzania)
- edycja korespondencji Anny Kowalskiej i Marii Dąbrowskiej (w trakcie wprowadzania)
- 3 korpusy testowe edycji[3], badające możliwości rozwoju platformy: Samuel Zborowski Juliusza Słowackiego, wybrane polskie teksty szesnastowieczne, korpus tekstów drugiego obiegu (w trakcie wprowadzania).
TEI Panorama ma być propozycją dla cyfrowych projektów projektów z zakresu polskich tekstów literackich od XIX wieku do współczesności. Jako platforma gromadzi w sobie funkcje prezentacji tekstu i porównania maksymalnie 3 jego wersji jednocześnie, wybrane tagsety TEI dla tekstów dramatycznych, modyfikacji tekstu i właściwości artefaktu, strukturyzowanie danych z komentarza edytorskiego w typy bytów: osoba, miejsce, utwór, czasopismo, organizacja, leksykon i wydarzenie oraz wsparcie dla semantycznej anotacji manualnej w edytorze na backendzie. TEI Panorama to także zespół osób oferujących usługi tworzenia naukowych edycji cyfrowej na omawianej platformie.
W przyjętym systemie pracy należy jednak pamiętać, że decyzja anotowania danych w większości manualnie niesie za sobą pewne konsekwencje. Zmiany ręczne są często trudne do odtworzenia bez dokładnej dokumentacji, trudniejsze do aktualizacji lub narażone na utratę dotychczasowej pracy w przypadku zmiany zasad anotowania spowodowanej przykładowo odnalezieniem nowego przekazu tekstu (Barabucci i Fischer 2017: 49). Analiza anotacji semantycznej w naukowych edycjach cyfrowych korespondencji Skamandrytów wskazuje, że przy ręcznym oznaczaniu danych wyzwaniem będą granice anotacji czy w przypadku powstawania edycji hybrydowych przeniesienie i wzbogacenie danych mimo różnych struktur w druku i wersji cyfrowej (Szulińska 2023: 126-130).
Trudno jednak znaleźć w humanistyce cyfrowej przykłady projektów wykonane z pominięciem pracy ręcznej, co pokazują etapy “trenowania narzędzi” w dużych, zautomatyzowanych korpusach danych, toteż tego typu wyzwanie jest w gruncie rzeczy uniwersalne w przestrzeni cyfrowej.
Przypisy
- Przykładów tego podejścia jest naprawdę wiele. Oprócz wymienionych w tym rozdziale Rosetti Archive, listów Van Gogha, Korpusu Listów Jana Dantyszka czy Mary Shelly’s Frankenstein Varioirum Edition dodać można przykłady godne uwagi takie jak: Bohnenkamp-Renken, Anne, Silke Henke, i Fotis Jannidis. 2018. „Historisch-kritische Edition von Goethes Faust”. Digital edition. Faustedition. 2018. www.faustedition.net/; Knight, Leah i Wendy Wall, (red). The Pulter Project: Poet in the Making. 2018. pulterproject.northwestern.edu
- Warto zaznaczyć, że są też głosy sceptyczne wobec takiej praktyki. Cunningahm (2017: 17) sądzi, że marzenie o oprogramowaniu dopasowującym się do każdej naukowej edycji cyfrowej jest błędne: „But to wish for a one-size-fits-all software for the production of digital scholarly editions is and would be misguided, I think”.
- Korpus testowy edycji oznacza, że a) potencjalny rozwój narzędzia testowany jest na fragmentach tekstów, nie dąży do pełnej rekonstrukcji tekstowej, b) pojawiają się grupy tekstów innych niż docelowo zakładane w projektowaniu platformy, tj. nie tylko literackie i powstałe przed XIX wiekiem.
