Mapowanie cyfrowe z perspektywy projektantki
Łączenie perspektywy praktycznej i teoretycznej skłania do stałego i pogłębionego namysłu oraz bieżącej weryfikacji własnych przekonań o funkcjach i znaczeniu mapy.
W kartografii relacje nauki i sztuki rozpatrywane bywają na trzy sposoby, określane jako polaryzacja, koegzystencja i jedność (Mościbroda, 2001). Rozważania te są aktualne również w obszarze refleksji nad poszerzaniem granic definicji mapy jako takiej. Przekonanie, że to właśnie jedność formy i tematu jest kluczowa dla powstania dobrej mapy towarzyszyć będzie dalszym rozważaniom. W dobrze zaprojektowanej mapie wszystkie elementy muszą ze sobą współgrać. Przy projektowaniu mapy cyfrowej należy brać pod uwagę szereg czynników, w tym jej funkcjonalność, kontekst użycia, kompetencje użytkowników, ich zaciekawienie i utrzymanie ich uwagi. Wszystko to rozgrywać się może na tle autorskich zmagań z zachowaniem równowagi pomiędzy chęcią zachowania indywidualnego stylu osoby projektującej/ rysującej/ opracowującej mapę, przy równoczesnej świadomości potrzeby stworzenia uniwersalnego języka wizualnego.
Zachowanie równowagi między formą i treścią, ale i estetyką i funkcjonalnością, wymaga często pogłębionych rozważań, badań, czy konsultacji, skłania więc do pracy zespołowej, w tym współpracy specjalistów z różnych dziedzin o szerokich kompetencjach. Zwłaszcza gdy przełożenie sytuacji przestrzennej na język plastyczny i cyfrowy ma być głównym nośnikiem treści, wymagającym połączenia szeregu zagadnień. Można dzięki temu ukazać fascynujące relacje przestrzenne, pomocne na przykład w lekturze danego tekstu, ukazać topografię utworu fikcyjnego, pomóc odczytać osobisty dokument. Czy najzwyczajniej – przystępnie opowiadać o skomplikowanych lub wąskich zjawiskach, poszerzając grono odbiorców o osoby spoza grupy docelowej.
Wizualizacja informacji przestrzennej może przybrać rozmaite formy. Kluczowy wpływ na harmonijne połączenie jej z tematem konkretnego przedstawienia ma dostosowanie do kontekstu. Istotne jest więc, czy mapa ma być „tylko” atrakcyjnym wizualnie tłem, uzupełnieniem lub ilustracją tekstu, czy też może ma być włączona do struktury danej strony lub być jej centralną częścią, spisem treści. Mechaniki, funkcje i charakter tworzonych przez mapy opowieści są zróżnicowane. Podobnie jak samo tworzywo: projektowane od podstaw, plastycznie lub techniczne opracowywane – dotyczyć to może również historycznego podkładu kartograficznego. Inne jednak wyzwania wiążą się z uzgadnianiem współczesnej mapy z mapą historyczną, inne z przełożeniem mapy na język naukowej edycji cyfrowej, jeszcze inne z mapą ilustrującą tekst. Sam wybór tworzywa mapy cyfrowej charakteryzuje niewyczerpalność możliwości. Może być to swobodne łączenie rozmaitych analogowych i cyfrowych technik, stosowanie i adaptowanie gotowych rozwiązań. Stale rozwijająca się technologia oferuje szereg rozwiązań, w tym rozbudowanych, otwartych serwisów, aplikacji lub szablonów, które można samodzielnie przetwarzać dostosowując do własnych potrzeb.
Konsekwencją doboru (wyboru) poszczególnych rozwiązań są konkretne wyzwania, ograniczenia, czy ryzyka. Zarówno na poziomie struktury, mechaniki, jak i plastyki. Do dezorientacji użytkownika doprowadzić można zarówno za pomocą nieodpowiednio zastosowanej ascetycznej formy, jak i poprzez zastosowanie kawalkady wizualnych atrakcji. Adekwatny język formalny i mechanika pozwolą jasno komunikować się mapie cyfrowej z odbiorcą, ale też utrzymać zgodność poszczególnych komponentów samej mapy.
Przykładem adekwatnego zastosowania języka formalnego są mapy w Atlasie Literatury Zagłady, gdzie przyjęta konwencja graficzna łączy estetyczną formę prezentacji przy zachowaniu użytkowej funkcji map i powagi tematu interdyscyplinarnej kolekcji cyfrowej. Kolorystyka może budzić skojarzenia z symboliką degradującej przestrzeni. W graficznym opracowaniu kartograficznego podkładu map Warszawy kluczowe było jednak dostosowanie go do specyfiki projektu cyfrowego i wymiar praktyczny – widoczność zróżnicowanych oznaczeń. Materiał wyjściowy był tutaj niezwykle precyzyjny i mocny, a język opracowania uzgodniony z kartografią. Kontekst użycia, konwencja oznaczania umożliwiły zastosowanie wybranego języka formalnego. Prace cyfrowe poprzedzone zostały szeregiem konsultacji w interdyscyplinarnym zespole i sporządzeniem analogowych szkiców koncepcyjnych.
Il. 17 Notatki i szkice powstałe podczas prac koncepcyjnych nad Atlasem Literatury Zagłady, mat. własne, oprac. Agnieszka Zalotyńska
Nie sposób ująć środowiska map cyfrowych i obszaru prac nad nimi w konkretny schemat. To raczej obszar oferujący wielość rozpoznań, rozwiązań i możliwości. Podobnie jak w tradycyjnej kartografii, mapa, będąca wytworem projektanta lub artysty, operuje kolorem, kształtem, punktem, linią, płaszczyzną i typografią. Operuje także skalą. Może to robić sam użytkownik, gdy mapa jest responsywna, ale i osoba projektująca mapę na etapie tworzenia może różnicować skalę wewnątrz danej mapy (na przykład by za jej pomocą opowiadać o natężeniu danego zjawiska). Mapa cyfrowa może być dziełem zamkniętym lub otwartym, nastawionym na stałą lub określoną w czasie możliwość edycji przez twórcę lub użytkowników. W każdym przypadku dla jej odpowiedniego przeczytania (odbioru) ważna jest komunikatywność, powiązanie ze specyfiką danego tematu, stosowność wykorzystanych środków.
