Nowe możliwości remediacji

Marlena Sęczek

Poprzedni fragment

 

Szczegółowy opis budowy oraz funkcjonalności słownika Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku to temat na osobny, obszerny artykuł. Stopień złożoności cyfrowej struktury przybliża załączony diagram, wypracowany na etapie analizy i modelowania danych, a w toku dalszych prac – modyfikowany i uzupełniany. Ten sposób segmentacji i reprezentacji danych był oczywiście uwarunkowany kształtem zasadniczego zrębu niebieskiego słownika, jakim (na obecnym etapie) są przetworzone cyfrowo informacje, pierwotnie ogłoszone drukiem w złotym i zielonym słowniku. Cyfrowe kompendium to jednak coś znacznie więcej niż efekt digitalizacji wcześniejszych opracowań.

 

Korzyści dla użytkowników

 

 

Podstawowym walorem niebieskiego słownika – wynikającym z obecności w przestrzeni cyfrowej – jest jego dostępność. Wcześniejsze serie wydawane w niewielkich nakładach (lub, jak dwie pierwsze, wręcz reglamentowane) znaleźć można było głównie w bibliotekach i czytelniach humanistycznych, gdzie służyły wąskiemu gronu profesjonalistów. Obecnie literaturoznawcy doceniają możliwość pracy bez wychodzenia z domu, a studenci i licealiści zwykle rutynowo zaczynają poszukiwania źródeł w Internecie. Kompendium biobibliograficzne w nowym medium ma szansę dotrzeć do zdecydowanie szerszego kręgu odbiorców, a tym samym z powodzeniem konkurować z innymi, mniej fachowymi, choć popularnymi opracowaniami o twórcach i badaczach polskiej literatury współczesnej.

Niezaprzeczalnym plusem remediacji jest również umiędzynarodowienie słownika, tj. przystosowanie go do potrzeb użytkowników, którzy nie znają języka polskiego. Cały interfejs oraz biogramy są tłumaczone na język angielski. Ma to niebagatelne znaczenie w aspekcie promocji kultury polskiej zagranicą, otwiera pole badań dla obcojęzycznych literaturoznawców, krytyków czy recenzentów zainteresowanych polską literaturą współczesną.

 

Ucyfrowienie słownika wpływa także na zwiększenie jego przystępności. Przestrzeń elektroniczna pozwoliła na wypracowanie atrakcyjnej formuły wyświetlania poszczególnych artykułów hasłowych. Umieszczony z lewej strony ekranu panel nawigacji pozwala zrozumieć strukturę poszczególnych, nawet najbardziej rozbudowanych formalnie i objętościowo artykułów hasłowych – jest rodzajem rozwijanego spisu treści. Zastosowane interaktywne odsyłacze i linki czynią z hasła hipertekst. Poprzez wyeliminowanie skrótów (koniecznych w wersji drukowanej) oraz uproszczenie sposobu zapisu, ze źródła można korzystać bez dodatkowych “instrukcji”.

 

Udogodnienia, które docenią zwolennicy tradycyjnego sposobu lektury (tj. zainteresowani kompleksowym widokiem poszczególnych haseł), są tylko jednym z wielu wariantów eksplorowania słownika. Poprzez atomizację elementów treści zastosowaną w back-endzie, użytkownik front-endu może przekraczać bariery linearności i dokonywać reinterpretacji zawartości całego zasobu. Cechą słownika staje się więc labilność treści, których odbiór może być w pełni zindywidualizowany.

Pierwszy poziom fragmentaryzacji przebiega na linii biogramy – bibliografia, przy czym te pierwsze stanowią osobne pola tekstowe, a bibliografia reprezentowana jest w systemie przez pojedyncze pozycje przypisane do odpowiednich sekcji: nagłówków. Dopiero na drugim poziomie, wewnątrz tego układu, zarówno w biogramach, jak i w pozycjach bibliograficznych, dokonano kolejnej segmentacji – opartej na automatycznych tagach, weryfikowanych następnie przez autorów haseł. Zdefiniowanie tagów miało na celu zoptymalizowanie struktury bazy danych pod kątem przewidywanych zapytań użytkowników. Dzięki temu rozwiązaniu odbiorca słownika może przeszukiwać jego zawartość na wiele sposobów, a przy tym otrzymywać rezultaty w zakresie i w tempie nieporównywalnym z medium drukowanym.

 

Kryteria wyszukiwania dla zasobu biogramów są odmienne od tych, przygotowanych dla zasobu bibliografii. Natomiast w obrębie każdego z tych dwóch zbiorów filtry można łączyć, wybierając dla nich określone warunki (zawiera, nie zawiera, zawiera cokolwiek, jest puste). Wyświetlenie listy haseł pisarzy polskich urodzonych we wskazanym roku czy miejscowości zajmuje kilka sekund. Podobnie jak np. wyszukanie sztuk, które miały premierę w danym teatrze, czy książek opublikowanych w konkretnej serii wydawniczej. Jako że elementy tekstu można układać w różnych konfiguracjach, prezentacja danych staje się w pełni spersonalizowana.

Za jeszcze jedną ogromną korzyść przeniesienia słownika w obszar Internetu uznać należy zintegrowanie w bazie materiałów archiwalnych. Gromadzone od 1951 roku ankiety personalne, wraz z inną korespondencją wymienianą przez zespół dokumentalistów z pisarzami, stanowiły wcześniej podstawę do przygotowywania biogramów. Proces digitalizacji (pierwszego stopnia – do postaci graficznej) pozwolił uchronić ten unikatowy (nierzadko rękopiśmienny) zasób przed zniszczeniem i bez szkody dla oryginałów udostępniać go innym użytkownikom. Możliwość ta – ze względu na prywatny charakter archiwaliów – zarezerwowana została tylko na użytek badań naukowych.

 

Korzyści dla zespołu autorskiego

Dorobek leksykograficzny Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej współtworzyło kilka pokoleń dokumentalistów. Łącznie na przestrzeni lat (w mniejszym lub większym zakresie) z redakcją współpracowało ponad 20 osób, których nazwiska widnieją na stronie słownika w zakładce “Zespół autorski”. Większość twórców niebieskiego słownika uczestniczyła wcześniej w pracach nad złotym i zielonym. Trzeba podkreślić, że przejście z medium drukowanego na cyfrowe było dla nich wyzwaniem wymagającym całkowitego przeorganizowania warsztatu pracy.

 

W słowniku niebieskim, natywnie elektronicznym, zaprojektowane zostało przyjazne środowisko pracy dla dokumentalistów. Panel autora pozwala na przechowywanie danych w jednym miejscu, zapewnia też bezpieczną i wygodną komunikację między bibliografem a redakcją. Interfejs do tworzenia danych nie przypomina informatycznych formularzy, lecz raczej uporządkowany przez nagłówki dokument tekstowy. W odróżnieniu od zwykłego pliku tekstowego cechuje go możliwość zwijania i rozwijania wybranych struktur, co ułatwia nawigację po haśle i widok całości. Bibliograf ma możliwość załączania do przygotowywanego hasła zewnętrznych materiałów (plików), a także opcję wstawiania komentarzy (do całości hasła, treści biogramu czy konkretnej pozycji bibliograficznej).
Niezależnie od stanu zaawansowania każde z haseł jest widoczne dla wszystkich osób zalogowanych do systemu. Zapewnia to transparentność podejmowanych działań i wspomaga utrzymywanie spójności pomiędzy poszczególnymi artykułami hasłowymi.

Istotnym elementem projektu jest panel tłumacza, w którym biogramy przekładane są na język angielski. Warto w tym miejscu podkreślić, że prace translacyjne mogą być prowadzone równolegle z innymi działaniami prowadzonymi w bazie. System stwarza dodatkowo możliwość eksportu polskiego biogramu do formatu XLIFF, a następnie zaimportowania finalnej wersji anglojęzycznej. Co istotne, przewidziano także mechanizmy zapewniające spójność obu tekstów – po wprowadzeniu zmian w polskim biogramie, w systemie pojawia się informacja, że tłumaczenie także należy uaktualnić.

Zarządzanie całą strukturą słownika zostało znacznie zoptymalizowane. Redaktor (i Administrator) może na bieżąco śledzić postęp prac oraz globalnie modyfikować układy danych (np. nazwy nagłówków czy kolejność ich sortowania). Ma też wgląd w tabelę ewidencji pracy zespołu, w której automatycznie rejestrowane są wszystkie zmiany (z uwzględnieniem nazwiska autora, daty, a nawet godziny ich wykonania). Od momentu rozpoczęcia edycji do chwili opublikowania hasło przechodzi przez kolejne zdefiniowane stany, zapisane w systemie jako jego wersje. Mechanizm tego przepływu gwarantuje wielopoziomową weryfikację. Wszystkie ingerencje i komentarze redaktora są widoczne dla autora (i na odwrót), co znacznie usprawnia wewnętrzną komunikację. Umieszczenie całego warsztatu pracy w elektronicznej chmurze, zapewnia dostęp z dowolnego urządzenia (po zalogowaniu się), co stanowi udogodnienie nie do przecenienia. Bezpieczeństwo danych gwarantują regularnie, automatycznie tworzone kopie danych (backupy). Elastyczność, nieosiągalna w poprzedniej formie słownika, sprawia, że cały system pozostaje otwarty na zmiany i ulepszenia.

 

Proces tworzenia hasła w nowym medium jest częściowo zautomatyzowany (tagi, zdefiniowane nagłówki itp.), ale o treści poszczególnych wpisów decydują autorzy haseł. W zakresie gromadzenia danych system nie przewiduje mechanicznego agregowania informacji z innych baz. Selekcja i usystematyzowanie bibliografii na podstawie wiarygodnych źródeł, czyni słownik dziełem w pełni autorskim.

 

Bibliografia