Problem granic topografii i kartografii: zagadnienie map niekartograficznych
Pragmatyczne traktowanie mapy w środowisku cyfrowym jako narzędzia do opowiadania, uwarunkowanego charakterystyką konkretnej realizacji, niesie za sobą możliwość swobodnego (ale wciąż świadomego) doboru środków formalnych i technicznych do jej tworzenia. Warstwa wizualna może operować językiem kartografii, czy mniej lub bardziej go przetwarzać. Może także kreować własny, swobodnie traktujący kartograficzne reguły, pozostając jednocześnie graficzną formą informacji przestrzennej nawiązującą do mapy. Co za tym idzie, pojawia się pytanie o granice możliwości kartograficznego i okołokartograficznego wyrazu oraz granice w definiowaniu samej mapy. Jej funkcje bowiem, zarówno w naukowym środowisku cyfrowym, jak i w życiu codziennym również ulegają dynamicznym przemianom. Kształtuje się nowy język nastawiony na indywidualne gesty twórców, ale i użytkowników map. Co więcej, cyfrowe narzędzia zachęcają do negocjacji lub zmiany podejścia do tradycyjnych metod obrazowania. Konsekwencją może być głęboko posunięta umowność języka, uproszczenia, skróty formalne, skrajny redukcjonizm. Ale i poszerzanie, rozumianego technologicznie i formalnie, zakresu mapy.
Przykładem może być Republika marzeń – immersyjna, multimedialna opowieść, formalnie nawiązująca do literackiego świata utrzymana w jego poetyce. Zastosowana forma prezentacji relacji przestrzennych opiera się na dynamice stopniowego odkrywania poszczególnych fragmentów zilustrowanego świata. Jego ważną częścią jest dźwięk, kolejna warstwa, której dodanie jest możliwe cyfrowo.
Il. 5 Republika marzeń (Republic of Dreams), widok mapy, oprac. graficzne Marta Lissowska, źródło: republicofdreams.online
Zjawiska zachodzące w przestrzeni można także obrazować w inny sposób, ale również odbiegający od tradycyjnego mapowania: na przykład za pomocą odręcznych rysunków, szkiców, miniatur, infografik, schematów. Tego typu wizualne reprezentacje stają się oddzielną, powoli odkrywaną i badaną dziedziną projektowania. Ich formalne zbliżenie do map sygnalizuje nie tylko, że mapować można niemal wszystko, ale też że niemal wszystko może być mapą. Nierzadko charakteryzuje je wąski kontekst użycia. Przesuwanie granic definiowania mapy sprzyja szukaniu nowego języka do ich opisu. Część z wymienionych form nieco przewrotnie nazwać można mapami niekartograficznymi, wskazując na ich charakterystykę łączącą cechy wspólne i rozbieżne z mapami definiowanymi tradycyjnie. To propozycja nazewnicza, czy jedna z możliwości, by wyróżnić grupę map przedstawiających jakiś rodzaj informacji o charakterze przestrzennym, operujący (często niekonsekwentnie) zasobem elementów i językiem wizualnym obecnym w kartografii (punkty, linie, typografia), ale charakteryzujące się swobodniejszym ich doborem i zestawianiem, równie swobodnym operowaniem skalą, relacjami przestrzennymi, kształtem i kolorem, czy brakiem legendy.
Mimo to, a być może właśnie dlatego, są czytelne dla różnych użytkowników/odbiorców, pełniąc różne funkcje, nie tylko lokalizacji, czy wyznaczania trasy. Wymienione cechy powodują, że opracowanie takich map, a tym bardziej próba definicji wymagać będzie szczególnej uwagi, niestandardowego podejścia, ale i elastyczności. Takie podejście, choć wciąż dyskusyjne, nie jest nowe (Zarycki, 2001). Ewoluuje także definicja kartografii jako dyscypliny podlegającej wpływom intensywnego rozwoju technologicznego (Gołębiowska, 2021).
Cyfrowe realizacje mapowe opierać się mogą także na automatyzacji procesów i stosowaniu technologii przetwarzania danych. Narzędzia do ich modelowania pozwalają wprowadzać zmiany i przedstawiać wyniki w różnych formach. Wśród metod wizualizacji danych liczną grupę stanowią realizacje budowane za pomocą systemów informacji geograficznej (GIS), czy infrastruktury informacji przestrzennej (SDI).
