Sposoby wykorzystania
Dzięki możliwie najwierniejszemu oddaniu typografii tekstu baza może służyć różnym wyrafinowanym zadaniom. Dla zasobu tego zaplanowano konkretne sposoby wykorzystania w ramach platformy spxvi.edu.pl, ponieważ jednak jest ona udostępniana jako zasób otwarty na licencji Creative Commons, przewidywane jest także jej wykorzystanie w innych przedsięwzięciach badawczych.
Słownik i korpus polszczyzny XVI wieku
Początkowo podstawową racją istnienia bazy tekstów XVI wiecznych (także w wersji papierowej) był Słownik polszczyzny XVI wieku, zdeponowane w bazie teksty były poddane wnikliwej korekcie, zatem z powodzeniem mogą służyć jako źródło przykładów, które są nieodłączną częścią artykułu hasłowego. Zanim powstała baza tekstów, każdy cytowany w hasłach fragment musiał być kolacjonowany z oryginałem. Nierzadko jeden fragment cytowany jest w słowniku po kilka razy i za każdym razem poddawany był kontroli. Obecnie elektroniczna baza tekstów pozwala pominąć tę powtarzalną czynność. Łatwiejsze jest również odniesienie do szerszego kontekstu podczas ustalania form fleksyjnych i semantyki danego leksemu lub kolokacji.
Podstawowym celem powstania bazy tekstów jako zasobu cyfrowego jest utworzenie w dalszej kolejności korpusu językowego, który ma stać się narzędziem do badania XVI-wiecznego języka polskiego.
Edycje
Jednym z możliwych zastosowań bazy jest użycie jej zasobów jako podstawy edycji tekstów z XVI wieku. Od najprymitywniejszych zastosowań, jakimi mogłoby być pobranie całości lub fragmentu tekstu w celu dalszej pracy nad nim (np. przygotowania wersji transkrybowanej), zarówno do edycji tradycyjnej, jak i cyfrowej, do bardziej wyrafinowanych, jak wykorzystanie w opracowaniu komentarzy językowych i historycznoliterackich.
Wyjątkowym przykładem takiego wykorzystania jest edycja krytyczna dzieł Jana Kochanowskiego (tzw. edycja sejmowa), którą celem dokończenia wznowiono po 14 latach. Program edytorski, kontynuujący założenia serii Biblioteka Pisarzów Polskich jest obszerny i wymagający dla edytorów i czytelników. Jedną z jego charakterystycznych cech jest konstrukcja komentarza – określanego przez twórców jego koncepcji komentarzem źródłowym – każdy objaśniany leksem czy frazeologizm ilustrowany jest, jeśli to tylko możliwe, cytatem z epoki zaczerpniętym z tekstu innego niż Kochanowski autora (por. Mayenowa, Woronczak 1983, 45-48, 56), dzięki czemu język ojca poezji polskiej interpretowany jest na tle danych z epoki. „Odpowiadamy zatem na pytanie, co znaczy dany wyraz, dany frazeologizm, dana struktura składniowa nie tyle przez wypisanie wyrazu nam współczesnego a bliskoznacznego, ile przez próbę odpowiedzi na pytania o: 1. częstość lub rzadkość wyrazu, 2. charakter jego łączliwości, 3. zgodność lub niezgodność wyrazu […] z normą, 4. stopień zadomowienia […]. Na cały szereg pytań jesteśmy w stanie odpowiedzieć dziś w sposób lepiej uzasadniony niż przed laty dzięki dużemu zbiorowi materiałów zgromadzonych w kartotekach Sł. XVI” – pisali autorzy Wprowadzenia wydawniczego do edycji „Dzieł wszystkich” Jana Kochanowskiego w 1983 roku (Mayenowa, Woronczak, 47).
Il. 4. Dokończenie Wydania sejmowego Dzieł wszystkich Jana Kochanowskiego, źródło: archiwum pracowni.
Na początku prac analiza kontekstu twórczości Kochanowskiego polegała na żmudnym przeglądaniu kartoteki Słownika w poszukiwaniu adekwatnego materiału porównawczego, obecnie danych dostarcza baza tekstów lub hasła Słownika udostępniane na portalu spxvi.edu.pl, nawet proste opcje wyszukiwania, z jakich można w nim korzystać, pozwalają łatwiej uzyskać (bez wizyty w pracowni czy wertowania tomów papierowych) bardziej zróżnicowane dane językowe, które stanowić mogą tło dla polszczyzny Kochanowskiego.
Możliwość analizy tekstu na tle porównawczym
Obszerność bazy i jej jednolitość (zgodne zasady transliteracji w całym zasobie) pozwala także na korzystanie z jej materiałów jako tła porównawczego. Można na jej materiałach przeprowadzać badania nad indywidualnym językiem pisarzy, niejednokrotnie w bazie można odnaleźć całość zachowanej polskojęzycznej spuścizny danego twórcy (Biernat z Lublina, J. Kochanowski) lub jej zdecydowaną większość (M. Bielski, Ł. Górnicki, St. Orzechowski, M. Rej). Podobnie można wyróżniać dla potrzeb porównawczych zespoły tekstów reprezentujących region, gatunek, okres, oficynę wydawniczą itp.
