TŁOMACKIE

Henryk Bryskier

ONI, II/III

„Po pewnym czasie wyłączone zostały z getta nieparzysta strona Elektoralnej i ustawiono mur przez środek jezdni do ul. Białej, następnie wyłączono całą ulicę Tłomacką razem z gmachem b. Biblioteki Judaistycznej i Synagogę, jak też tę część ul. Rymarskiej, która do tego czasu była jeszcze w getcie, przenosząc mur z rogu ul. Bielańskiej i Tłomackiej na róg Przejazdu i Tłomackiej jako dalszy ciąg ogrodzenia Centrali Telefonów poprzez jezdnię ul. Leszna do Rymarskiej. Na środku jezdni mur był zaopatrzony w tymczasowy przelot, oficjalnie w planie nie uwzględniony, ale pozostawiony na pewien czas dla celów gestapo. Tramwaje mimo szyn i wspomnianej bramy wypadowej tędy nie kursowały, bo jak już wspomniałem, tramwaje były na terenie getta zniesione, oprócz jednej linii wewnętrznej – żydowskiej. Wylot ten był jednakowo strzeżony przez żandarmów, Służbę Porządkową i polską policję; spełniał częściowo zadanie kanału do szmuglu uprawianego tutaj wozami konnymi i autami. Z tego też punktu posterunki strzelały do szmuglerów, przemycających przez gruzy zburzonego budynku b. Poczty Polskiej przy ul. Leszno 5, który na tyłach łączył się z polską stroną, przylegając do terenu b. Ministerstwa Skarbu przy ul. Rymarskiej.” (s. 175)

ONI, II/III

„Zmniejszywszy getto o ten stosunkowo niewielki odcinek [Elektoralna, Rymarska, Tłomackie], wstrząśnięto ŻTOS’em (Żydowskim Towarzystwem Opieki Społecznej], które straciło gmach b. Biblioteki Judaistycznej i przyległe budynki, gdzie mieściły się biura, względnie maszyny pod synagogą. Ażeby zapobiec ewentualnej przerwie w urzędowaniu, przystąpiono do szybkiego uruchamiania agend ŻTOS częściowo w lokalu poszkolnym na IV piętrze przy ul. Nowolipki nr 29 i częściowo przy ul. Przejazd nr 9, dokąd dojście prowadziło poprzez gruzy ul. Mylnej. Ścieśnione biura nie sprzyjały normalnej pracy, a jak wielką była ich kompresja, można sobie wyobrazić, zważywszy, że już poprzednie obszerne i liczne pomieszczenia były niedostateczne, a rozszerzyć się nie było można, bowiem nie było wolnych lokali. Cóż więc mogło dać jedno piętro b. szkoły prywatnej? Trudne warunki pracy, zmniejszenie getta, powstanie nowych kadr podopiecznych etc. Wybitnie wpłynęły na obniżenie jakości pracy społecznej, co było początkiem likwidacji ŻTOS’u.” (s. 176-177)

 

Abraham Lewin

ONI/JA, II D/III (10.06.1942)

„Pewien działacz społeczny M., utrzymujący kontakt z niemieckimi Żydami mieszkającymi w budynku synagogi na Tłomackiem, opowiedział mi, że on sam przeczytał wczoraj list, który jeszcze tego samego dnia nadszedł z Berlina, o następującej, prawie niewiarygodnej, treści: autor podawał, że nad Berlinem przeprowadzono bardzo silny nalot bombowy. Po tym nalocie na ulicach Berlina wybuchły zamieszki, podczas których zamordowano 15 SS-manów i SA-manów.” (s. 115)

 

Emanuel Ringelblum

ONI, I

„Ciągle żydowscy donosiciele, w tym większość Żydów niemieckich. Prawdziwe pijaństwo na Tłomackiem – żydowska rewia.” (t. 29: s. 116)

ONI, III

„Młoda, zaledwie 20-letnia, utalentowana pieśniarka, córka znanego dyrygenta chóru synagogi na Tłomackiem [Dawida Ajzensztadta], została odkryta podczas wojny. Swoimi pieśniami, śpiewanymi po polsku, hebrajsku i żydowsku, oczarowała po prostu całą Warszawę. Była główną atrakcją wielkich wydarzeń literacko-artystycznych. Młoda, piękna, czarnowłosa Marysia była najpopularniejszą osobą w Warszawie. Jej program składał się z utworów najznakomitszych poetów żydowskich, polskich i hebrajskich. W sierpniu [1942 r.] Niemcy zaciągnęli ją na Umschlagplatz, gdzie dzięki ratującemu wartościowych ludzi Rembie została uratowana z wagonu śmierci, do którego zagnali ją razem z jej rodzicami. „Przemyt” ten zauważył SS-man i biciem zapędził rodzinę Ajzensztadtów z powrotem do wagonu. Wkrótce po tym Remba ponownie wysłał swych ludzi, żeby uratowali Marysię i jej rodziców. Marysia była jednak zbyt wstrząśnięta po wcześniejszych razach, aby jeszcze raz spróbować szczęścia. Zastrzelono ją na Umschalgplatzu, gdy stawiała opór SS.” (t. 29a: s. 225)

ADRESY:

– Tłomackie 2,   – Tłomackie 3,  – Tłomackie 3/5 (Alejnhilf, ŻSS, Głowna Biblioteka Judaistyczna),   – Tłomackie 4,   – Tłomackie 5,  – Tłomackie 6,   – Tłomackie 7 (Wielka Synagoga),   – Tłomackie 11,   – Tłomackie 13,  – Tłomackie/Bielańska,   – róg ulic Tłomackie/Bielańska,     – Tłomackie/Leszno (brama getta),

TRASY:

– Trasa: Leszno 18 – Tłomackie 5,  – Trasa: róg ulic Nalewki/Świętojerska (Wacha) – Tłomackie 7 (Wielka Synagoga),  – Trasa: Tłomackie – Karmelicka,  – Trasa: Tłomackie – Nalewki – Umschlagplatz,  – Trasa: Umschlagplatz – Tłomackie 3/5,