Transformacja cyfrowa – nowy serwis (pbl.ibl.waw.pl) przykładem odejścia od ograniczeń „drukowanego interfejsu” (2015-2018)

Beata Koper, Tomasz Umerle

Poprzez transformację cyfrową rozumiemy intencjonalny i strategiczny proces mający objąć całość danej organizacji czy przedsięwzięcia, opartą na wykorzystaniu technologii cyfrowych w celu poszukiwania przewag konkurencyjnych. Różnica między transformacją i remediacją polega zatem na głębi wykorzystania technologii cyfrowych (Deja et al.):

O koncepcji transformacji cyfrowej wspomina się bardzo często przy okazji digitizacji i digitalizacji. Nie są to one jednak identyczne, gdyż odnoszą się do innych poziomów wykorzystania technologii cyfrowych (Gong & Ribiere, 2021). Digitizacja może być wdrożona poprzez transformację fizycznego zasobu w cyfrowy (digitalizacja) (Henriette et al., 2015). Głównym aspektem transformacji cyfrowej jest konieczność wykorzystania nowoczesnych technologii cyfrowych do pozostania konkurencyjnym.

W naszym rozumieniu taką transformację cyfrową zapoczątkowała w PBL współpraca z Centrum Humanistyki Cyfrowej IBL PAN i można wyróżnić 2 etapy: 1) stworzenie nowego serwisu PBL (2015-2018) oraz 2) przekształcenie PBL w infrastrukturę badawczą poprzez automatyzację procesów pozyskiwania danych bibliograficznych, zmianę modelu biznesowego oraz wdrożenie standardów międzynarodowych.

Stworzenie nowego serwisu – odejście od ograniczeń „drukowanego interfejsu” (2015-2018)

Bibliografie dziedzinowe w formie drukowanej – na tle katalogów online czy baz zawierających metadane bibliograficzne – wyróżniała funkcja systematyzująca, czyli układ bibliografii przyjęty przez zespół dokumentalistyczny. Wydawnictwo drukowane wymuszało skonstruowanie takiego układu, a pierwsza remediacja PBL skupiała się na ucyfrowieniu tego układu poprzez stworzenie interfejsu naśladującego porządek publikacji drukowanej.

W latach 2015-2018 w ramach środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki podjęto próbę stworzenia serwisu, który nie będzie już naśladował drukowanej publikacji, lecz zastosuje nowoczesny interfejs do wyszukiwania informacji wyposażony w system faset i filtrów stosowanych choćby we właściwie wszystkich systemach OPAC (Online Public Access Catalog) (zob. np. Nahotko 2022).

Niemniej wciąż ambicją zespołu było umożliwienie eksploracji nie tylko samych rekordów bibliograficznych, ale i kartotek wzorcowych. Widzimy zatem, że użytkownik po wpisaniu frazy „gombrowicz” może znaleźć nie tylko publikacje, ale i osoby czy instytucje, stanowiące składowe rekordów bibliograficznych.

Największym wyzwaniem było przekazanie w formie interfejsu bogatego i zróżnicowanego zakresu przedmiotowego bibliografii. W tym celu zastosowano możliwość eksploracji struktur haseł przedmiotowych (które prowadziły następnie do zdefiniowanych wyszukiwań).

 

Zrezygnowano jednocześnie z jakichkolwiek prób odwzorowania układu rekordów bibliograficznych dla danego wyszukiwania, tzn. materiały nie są sortowane w ustalonym porządku ważności (np. od monografii przez artykuły po mniejsze noty).

Jedną z inspiracji dla projektowania interfejsu PBL była – postulowana swego czasu przez Whitelawa (2015) – koncepcja „bogatego (dosłownie hojnego czy szczodrego, ang. generous) interfejsu”, która nie premiuje jedynie procedur wyszukiwania, ale też skłania do przeglądania zawartości danego zasobu:

wyszukiwanie nie jest szczodre. Nie dzieli się wieloma możliwościami, zamiast szerokiego otwarcia drzwi, po prostu wita nas słowa „Tak, czego chcesz?”. Jako interfejs, wyszukiwanie nie może sprostać różnorodności naszych kolekcji cyfrowych i hojności etosu instytucji, które je posiadają. Bardziej szczodry interfejs potrafiłby lepiej oddać skalę i bogactwo kolekcji (…) zamiast oczekiwania zapytań zaoferowałby zarówno wielość dróg i wsparł eksplorację, jak i bardziej konkretne zapytanie.

Współczesne źródła bibliograficzne starają się nakłaniać do przeglądania zawartości zasobu, co widać w rozwoju specjalistycznych serwisów bibliotek narodowych inwestujących w rozwój systemów kart wzorcowych pozwalających na wgląd w zawartość zasobu nie poprzez wyszukiwanie publikacji, ale eksplorowanie osób, instytucji czy miejsc odnotowywanych w metadanych publikacji. Tą drogą, na I etapie transformacji cyfrowej, poszedł również serwis pbl.ibl.waw.pl, udostępniając różne metody przeglądania zasobu bibliograficznego.

Niemniej w przypadku PBL-u przeceniono ten aspekt prezentacji treści kosztem bardziej fundamentalnych kwestii rozwoju serwisu takich jak zastosowanie międzynarodowych standardów bibliograficznych oraz implementacji nowego systemu edycji rekordów bibliograficznych do codziennej pracy (rekordy tworzone były w infrastrukturze Oracle, a jedynie prezentowane w pbl.ibl.waw.pl).