Wygoda porównywania wersji. Mary Shelly’s Frankenstein Variorum Edition

Agnieszka Kochańska

Marzenia względem edytorstwa cyfrowego często obejmują “totalność” dokumentacji wokół wybranego tekstu źródłowego: wszystkie warianty, wersje, metateksty, śledzenie każdego ruchu twórcy na dziele (skreślenia itd.), najlepiej z rozbudowanym komentarzem edytorskim, indeksami, materiałami (audio)wizualnymi, połączenia z innymi projektami, bazami danych… Oczekiwania te są osadzone w przekonaniu, że przestrzeń cyfrowa – w przeciwieństwie do drukowanej – przyjmie dowolną liczbę danych w każdej formie. Twórcy naukowych edycji cyfrowych dość szybko jednak zmierzą się z wyzwaniem prezentacji śledzenia zmian w tekście i różnych jego wersji tak, aby odbiorcy i odbiorczynie byli w stanie odczytać informacje i nie zgubić się w nadmiarze danych (zob. Del Turco i Rosselli 2012; ‘MLA Statement on the Scholarly Edition in the Digital Age’, 2016: 4).
Zespół tworzący Frankenstein Variorum Edition^[1] postawił przed sobą zadanie porównania pięciu wersji utworu Mary Shelley z lat 1816-1831. Stąd też określenie variorum w nazwie projektu, określające edycję cyfrową badającą zmiany w tekście w czasie poprzez porównanie ze sobą odrębnych wersji (Cummings i Beshero-Bondar 2022), w tym rękopisów z wydaniami drukowanymi. Całemu projektowi patronowało też przekonanie o poszukiwaniu rozwiązań możliwych tylko w przestrzeni cyfrowych (nieprzekładalność wg Sahle’a!) o funkcji usprawniającej obecne dodatki krytyczno-edytorskie w edycjach drukowanych, które często sprowadzają warianty tekstu do przypisów dolnych i końcowych wykazów. Ostatecznie sprecyzowano dwa cele omawianej naukowej edycji cyfrowej: 1. Zaprezentować przejrzystą i dostępną, nielinearną, pełną “rozgałęzień” historię edycji, 2. Przedstawić tekstologię studentom, fantom Frankensteina, jak i badaczom XIX-wiecznych tekstów^[2].
Dodano również klasyfikację zmian w tekście, odwołującej się do znanej w cyfrowych wizualizacjach formy “mapy ciepła”, to jest zmian “częstych, gorących”, jak i zmian “mniejszych, chłodnych, marginalnych”.
Teksty zostały oznaczone w standardzie TEI, a znaczniki zmian posłużyły jako sygnały dla kolejnego narzędzia CollateX, aby kolacjonowanie przebiegało automatycznie^[3] oraz były widoczne miejsca wspólne wszystkim wersjom oraz te różniące się między sobą.

W widoku użytkownika można zapoznać się z fragmentem danej wersji powieści, zmiany w tekście względem pozostałych przekazów zaznaczone są szarym blokiem (zakres zmiany, zaś jej “istotność” to mocniejszy lub jaśniejszy odcień szarości) oraz kolorowym punktem pod nim (wersje, których zmiany dotyczą).

Il. 7 Naukowa edycja cyfrowa Frankenstein Variorum Edition – widok wydania z 1831 roku, źródło: frankensteinvariorum.org/viewer/1831/preface/

Po kliknięciu ukazuje się na pasku bocznym informacja o brzmieniu danego fragmentu w innych przekazach. Można również dodać komentarze od edytorów sygnalizowane typograficznym znakiem rączki, wyświetlające także interesującą użytkownika treść po kliknięciu. System wizualny jest intuicyjny i niewymagający właściwie instrukcji korzystania. Jedynym momentem, kiedy możemy czuć niepewność, jest intensywność szarości w zaznaczaniu obszarów zmian, tzn. nie są do końca jasne reguły, od ilu (lub od jakich) zmian/wariantów obszar będzie jaśniejszy/ciemniejszy.
Do planów na przyszłość tej edycji twórcy zaliczają usprawnienie maszynowego porównywania wersji, teksty UX z udziałem studentów (zobacz rodział o współprojektowaniu i testowaniu manualnym) oraz publikację dokumentacji opracowanego modelu danych m.in. w TEI Guidelines (Cummings i Beshero-Bondar 2022, 26.00).