MURANOWSKA

Stanisław Gombiński

ONI, III C/ IV A

„Zmiana granic: getto posuwa się ku północy. Granicę nową stanowią ulice: Gęsia i jej przedłużenie: Franciszkańska, Bonifraterska – Muranowska – pl. Muranowski – Pokorna – Umschlag – Szczęśliwa – Smocza do Gęsiej. Środkiem ulic granicznych ma biec mur. Wszystkie shopy pozostają na miejscach, muszą jednak być obmurowane. Termin przeprowadzek – 24 września.

Według nowych zasad w getcie znajdować się będą urzędnicy Rady Żydowskiej – ogólna liczba numerków dla urzędników i ich rodzin, wliczając Służbę Porządkową, wynosi dwa tysiące sztuk, dalej placówki wojska, kolei, urzędów, przedsiębiorstw prywatnych i Rady Żydowskiej (placówka stolarska Wydz[iału] Gospodarczego i placówka budowlana, tzw. „Bauwesen” Ref[eratu] Technicznego) oraz nieznaczna część shopowców, których olbrzymia większość mieszka w blokach mieszkalnych przy warsztatach. Więc znów wędrówka: funkcjonariusze SP – na ul. Zamenhofa, od Gęsiej do Kurzej, urzędnicy Wydziału Zdrowia z Pawiej – na Kurzą, Zakładu Zaopatrywania z ul. Zamenhofa – na parzystą Franciszkańską, inne Wydziały Gminy z nieparzystej Gęsiej – na Niską, Zamenhofa i Kurzą. Szpital otrzymuje pomieszczenie w domach przy ul. Gęsiej 6/8/10, tamże – oraz w jednym z domów parzystej Franciszkańskiej – mieszczą się lekarze, pielęgniarki, personel administracyjny i pomocniczy. Bank Dzielnicy Żydowskiej, mieszczący się przed i podczas Wysiedlenia na Nowolipkach, przechodzi na Nalewki.” (s. 120-121)

ONI, IV B

„Drugie zarządzenie: dalsze ograniczenie ghetta. Granica południowa, biegnąca obecnie wzdłuż Gęsiej i Franciszkańskiej, ma być przesunięta na ul. Muranowską. Już tylko najbliższe ulice, tylko kilkadziesiąt domów przylegających do Umschlagu ma stanowić getto. Termin przeprowadzek: 23 stycznia. […] Zarządzenie o zmianie granic w ogóle nie wchodzi w życie, zostaje odwołane. Ghetto pozostaje w dotychczasowych granicach.” (s. 144-145)

 

Abraham Lewin

ONI, IV A

„W ostatnich dniach znów mordowali na ulicach getta. Wczoraj mówili o kilku ofiarach. Jeden potwierdzony wypadek na Muranowskiej. Krewny piekarza Goldberga (z Miłej 64) szedł o godzinie pierwszej po południu oddać szewcowi swoje buty do naprawy. Przejechało auto. Kierowca zatrzymał Żyda i zapytał go, dlaczego nie pracuje. Zapytany odpowiedział, że jest chory. Niemiec okrutnie go stłukł. Żyd upadł i kierowca chciał już wrócić do swego auta. W ostatniej chwili rozmyślił się, wyciągnął pistolet i zabił Żyda.” (s. 283)

 

Henryk Makower

ONI, II

„Cała zamożniejsza część mieszkańców domu wydała westchnienie ulgi, gdy ta jedyna obecnie (rodzina?) nędzarzy przeniosła się do jakiejś komórki na Muranowskiej.” (s. 35)

 

Marek Edelman

JA/ONI, I

„Uruchomione w czasie oblężenia jadłodajnie i kuchnie społeczne funkcjonują nadal. Pomoc materialną otrzymują wszyscy prawie członkowie partii i Związków Zawodowych. Abrasza Blum organizuje tuż po wkroczeniu Niemców do Warszawy nowe Centralne Kierownictwo Partii (A. Blum, L. Klog, S. Nowogródzka, B. Goldstein, a następnie A. Sznajdmil – Berek oraz M. Orzech).” (s. 7-8)

[Kuchnie subwencjonowane organizacji politycznych: Poalej Syjon lewica – Zamenhofa 9; Bund – Muranowska – brak dokładnego adresu; Ha-Szomere Ha-Cair – Nowolipki 23; Związek Rzemieślników – Orla 13 i Świętojerska 11a – (B.S.)]

JA/ONI, III A

„Przed wieczorem odbywa się zebranie piątki naszych instruktorów, na którym postanawiamy, że wobec braku broni i możliwości oporu, musimy nasza działalność częściowo nastawić również na ratowanie przed wysiedleniem jak największej ilości ludzi. Wydaje nam się, że umożliwią nam to kontakty, posiadane przez niektóre organizacje społeczne w policji żydowskiej, w której rękach znajduje się techniczna strona wysiedlenia. Nim jednak zebranie zostało zakończone i praca podzielona, nadchodzi wiadomość, że sami Niemcy i Ukraińcy obstawili blok Muranowska – Niska, że sami przeprowadzają akcję i że zabrali stamtąd przeszło 2.000 ludzi, brakujących do kontyngentu dziennego, który w pierwszym okresie akcji wynosił 6.000 osób. Zostali zabrani wszyscy, nawet ci, którzy posiadali legitymacje niemieckich warsztatów pracy (z naszych towarzyszy zginął wówczas L. Rozensztajn).” ( s. 29-30)

 

Emanuel Ringelblum

ONI, I

„W pewnej kamienicy na Muranowskiej było 15 wypadków tyfusu, nie zamyka się domu, bo lekarz dostaje w łapę 800 zł miesięcznie.” (s. 114)

ONI, II A

 „W piątek w nocy aresztowano Żydów na Pradze i wywieziono ich samochodami na Muranowską i inne ulice; nocują na klatkach schodowych i na podwórzach. Nie zabrali ze sobą nic oprócz bagażu podręcznego. W szabat widziałem, jak prowadzono z Pragi grupy Żydów. Urządzono dla nich tymczasowe pomieszczenia w szkołach, salach tanecznych itd.” (s. 167)

JA, V
„Walczyły poszczególne grup w getcie, w szopie szczotkarskim, na ul. Świętojerskiej, na terenach szopu Schultza, Toebbensa itd. Walczono na dachach domów, na których powiewały sztandary: polski i syjonistyczny (biało-niebieski). Z czwartego piętra Nalewek nr 32 byłem naocznym świadkiem takiej walki na ul. Muranowskiej w poniedziałek 19 kwietnia, w godzinach popołudniowych. Trofea w postaci tych sztandarów Niemcy pokazywali z dumą w Komendzie Służby Porządkowej i szczycili się ich zdobyciem. Bojowcy ostrzeliwali przechodzące oddziały SS i Ukraińców (np. z domu przy ul. Leszno nr 76, gdzie mieścił się szop K.G. Schultza). Strzelano do Niemców i hajdamaków z rewolwerów i karabinów maszynowych, obrzucano wroga granatami ręcznymi i bombami.” (s. 88)

 

Mary Berg

JA/ONI; IIB

1.X.41’: „Hitlerowcy ściśle trzymają się kalendarza żydowskiego. Wczoraj przed zachodem słońca, w porze modlitw Kol Nidre otwierających rytuały święta Jom Kippur (Dnia Pojednania), rozwieszono wielkie białe plakaty ze smutnym obwieszczeniem: do 5 października osoby zamieszkałe po prawej stronie ulicy Siennej oraz przy pewnych odcinkach Gęsiej i Muranowskiej, a także mieszkańcy szeregu domów w pobliżu granic getta muszą opuścić mieszkania. […] Ojciec tego dnia nie opuszczał piwnicy, zanosząc modły do Boga, a w tym czasie matka szukała nowego mieszkania. Dotychczas niczego nie znalazła, lecz przyniosła nowe smutne wieści. Wygląda na to, że Niemcy zamierzają zlikwidować tak zwane małe getto i włączyć do dużego getta jedynie ulicę Chłodną i dalszy koniec Żelaznej. Pogłoskę tę potwierdził nakaz wydany chrześcijańskim mieszkańcom tych dwóch ulic, żeby wyprowadzić się do 15 października. Lokatorom domów przy Siennej obiecano mieszkania przy Chłodnej. Ma to jednak nastąpić później, a na razie musimy znaleźć jakiś dach nad głową. Jutro rano wszyscy, w tym i ja, wyruszą na poszukiwanie nowego lokum” (s. 181-183).

 

ADRESY:

– Muranowska 6,   – Muranowska 7,   – Muranowska 16,   – Muranowska 20,   – Muranowska 24,   – Muranowska 40,   – Muranowska 42,
– Muranowska 44,   – Muranowska 40-44,   – róg ulic Muranowska/Bonifraterska,   – Muranowska (przy Bonifraterskiej),   – róg ulic Zamenhofa/Muranowska,

OBSZARY:

– Obszar: Getto Centralne (Gęsia/Franciszkańska/Bonifraterska/Muranowska/Pokorna/Stawki/Smocza),

TRASY:

– Trasa: Kurza – Muranowska 44,    – Trasa: Leszno 80 – Zamenhofa 19 – Miła/Muranowska,   – Trasa: Plac Muranowski – Muranowska – Zamenhofa,    – Trasa (tramwajowa): Plac Muranowski – Muranowska – Zamenhofa – Dzielna – Karmelicka – Leszno – Żelazna – Nowolipie – Smocza – Gęsia – Nalewki – Plac Muranowski,      – Trasa: Smocza – Dzielna 38 (mykwa),   – Trasa (omnibusów – „kohnhellerek”):  Żelazna – Leszno – Karmelicka – Dzielna – Zamenhofa  – Gęsia – Nalewki – Muranowska – Gęsia – Smocza – Nowolipie – Żelazna – Leszno,   – Trasa: Zamenhofa – Muranowska,