KAROL ROTGEBER (1887 — ?)

Jacek Leociak

Karol Rotgeber urodził się w Warszawie w 1887 r. W 1915 r. wyjechał z Warszawy do Piotrogrodu. Nie mogąc wrócić do zajętego przez Niemców rodzinnego miasta przeniósł się do Moskwy, gdzie pracował przy produkcji onuc dla wojska. Wyjechał na Daleki Wschód w poszukiwaniu bawełny. Przemierzył Syberię, Mandżurię, Japonię. Nawiązał kontakt z firmami japońskimi, organizował punkty tranzytowe w Irkucku i Chabarowsku. Wybuch rewolucji lutowej, a potem pucz bolszewicki pokrzyżowały mu plany handlowe. Dotarła do niego wiadomość o ciężkiej chorobie ojca, który został w Warszawie. W 1919 roku udało się mu wydostać z Rosji i przez Chiny, Koreę, Japonię, Hawaje trafił do San Francisco. Na trasie jego dalszej wędrówki była Kalifornia, Teksas, kanion Kolorado, Meksyk, Chicago, Nowy Jork. Stamtąd popłynął do Anglii. Przez Ostendę i Berlin dotarł w końcu do Warszawy. Wkrótce po jego przyjeździe ojciec zmarł. Przed wojną Rotgeber pracował jako kupiec. W 1926 r. poślubił dentystkę Gołdę z domu Szwizgold. Zamieszkali w kamienicy na Franciszkańskiej 20 (przy skrzyżowaniu z Bonifraterską). Część tej nieruchomości należała do rodziny Szwizgoldów. Gołda Rotgeber prowadziła tam gabinet stomatologiczny. W 1929 roku urodził im się syn Paweł.

Rotgeberowie pozostali w swoim mieszkaniu na Franciszkańskiej 20 aż do wielkiej akcji likwidacyjnej (22 lipca — 21 września 1942). Po różnych perypetiach udało im się zatrudnić w szopie szczotkarzy na Świętojerskiej 34, gdzie oboje pracowali w tamtejszym ambulatorium. Rotgeber opisuje blokady i redukcje w szopie, swoją dramatyczną walkę o uzyskanie kolejnych stempli na legitymacjach, wpisów na listy wyłączonych z wysiedlenia, pieczątek i numerków życia dla siebie i żony oraz o zabezpieczenie syna. Podczas wielkiej selekcji w szopie szczotkarz 18 sierpnia 1942 roku Paweł, 13-letni syn Rotgebera, został zabrany na Umschlagplatz i wywieziony do Treblinki. Ojciec bezskutecznie próbował go ratować. Rotgeberowie przeżyli kocioł na Miłej (6 — 12 września) i dotrwali do końca wysiedlenia. Akcja styczniowa (18 — 21 stycznia 1943) zastała ich w szopie szczotkarzy. Udało się im uniknąć wysiedlenia. Karol Rotgeber 15 lutego 1943 roku w okolicy ogrodu Krasińskich przedostał się przez mur na stronę aryjską. Wraz z żoną, która wyszła z getta parę dni wcześniej, znalazł schronienie na Pradze. Tam zaczął spisywać pamiętnik. Rozpoczął 2 kwietnia, skończył 12 czerwca 1943 r. Kilkakrotnie zaznacza w tekście, że spogląda zza Wisły na płonące podczas powstania getto.

Rotgeberowie przeżyli wojnę. Karol przekazał swój pamiętnik w 1945 r. do Żydowskiej Komisji Historycznej w Warszawie. Oboje zarejestrowali się w lipcu 1946 r. w Centralnym Komitecie Żydów Polskich — Wydział Ewidencji i Statystyki. Mieszkali wówczas przy ul. Brzeskiej 20, m. 5. Karol przeżył na aryjskich papierach jako Janusz Koterba, Gołda jako Maria Jasińska. Tuż po wojnie Gołda Rotgeber pracowała jako dentystka w warszawskim oddziale Towarzystwa Ochrony Zdrowia przy Towarowej 44 na Pradze. Najprawdopodobniej wkrótce oboje wyemigrowali do Wenezueli.

MIEJSCA:

– Bonifraterska 12 (szpital św. Jana Bożego), – zbieg ulic Bonifraterska/Świętojerska, –Franciszkańska 20, – Franciszkańska 21, – skrzyżowanie Franciszkańska/Nalewki, – Franciszkańska (prawa strona od Bonifraterskiej do Gęsiej), – Gęsia, – Gęsia 22/24 (wiezienie), – Gęsia (prawa strona od Zamenhofa), – Gęsia/Okopowa (cmentarz żydowski), – Okopowa,  – róg ulic Leszno/Żelazna (wacha), – Miła 43 (Szop „Ahage”), – Miła (od Nalewek do Lubeckiego), – skrzyżowanie Miła/Nalewki, – Nalewki 27, – Niska (lewa strona od Zamenhofa do Smoczej), – Niska 20, – Ostrowska, – rejon Ostrowska/Wołyńska, – Plac Krasińskich/Miodowa (poza gettem), – Spokojna 15 (Miejskie Zakłady Sanitarne), – Świętojerska 28, – Świętojerska 30, – Świętojerska 32, – Świętojerska 34 (Wałowa 6) (szop szczotkarzy), – Świętojerska 36, – Świętojerska 38, – Umschlagplatz, – Wołyńska.