Władysław PANAS

Autorka hasła: Alicja Szałagan

1947-2005

Pseud.: Biernat Gryficki; Ludwik W. Radzikowski, Maria Teresa Larsen.

Historyk i teoretyk literatury.

Zob. też.: TWÓRCZOŚĆ, OPRACOWANIA

BIOGRAM

Urodzony 28 marca 1947 w Dębicy pod Kołobrzegiem; syn Józefa Panasa i Władysławy z domu Czesuła. Uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego w Kołobrzegu, a po jego ukończeniu w 1966 studiował polonistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (UAM). W marcu 1968 wziął udział w protestach studenckich, w wyniku czego został skazany na dwa miesiące pozbawienia wolności i usunięty z UAM. Studia kontynuował od 1969 na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (KUL). Debiutował w 1970 pracą proseminaryjną pt. Poetyka „Widm” Tadeusza Gajcego, opublikowaną w piśmie „Polonista” (nr z XI). Od 1972 pracował w wydawnictwie Towarzystwa Naukowego KUL. W 1973 obronił pracę magisterską pt. O koncepcji języka w prozie Brunona Schulza (druk „Roczniki Humanistyczne” 1974 nr 1); twórczość tego pisarza stała się odtąd głównym tematem prowadzonych przez niego badań. Od października 1974 pracował w Pierwszej Katedrze Historii Literatury Polskiej KUL. W 1976 przebywał na stypendium naukowym w ZSRR; poznał wówczas semiotyków rosyjskich Jurija Łotmana i Borysa Uspieńskiego. Współpracował z niezależnym pismem młodych katolików „Spotkania” (1978-1985; pod pseud.: Biernat Gryficki; Ludwik W. Radzikowski, Maria Teresa Larsen) oraz z pismem „Miesiące”. W 1984 uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy W kręgu metody semiotycznej. Literatura – sztuka – kultura (promotor prof. Stefan Sawicki). W następnych latach, obok twórczości Schulza, zajmował się problematyką literatury i kultury pogranicza etnicznego ze szczególnym uwzględnieniem wątków żydowskich. W 1987 rozpoczął wykłady ze współczesnej kultury polskiej w Studium Języka i Kultury Polskiej dla Studentów Zagranicznych KUL. Na przełomie czerwca i lipca 1988 wygłosił w Rzymie serię wykładów na Letnim Uniwersytecie Kultury Polskiej, zorganizowanym przez Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej Fundacji Jana Pawła II. W 1998 habilitował się na KUL na podstawie rozprawy Księga blasku. Traktat o kabale w prozie Brunona Schulza, a od następnego roku kierował Katedrą Teorii Literatury KUL. W 1998-2001 współpracował z miesięcznikiem „Na Przykład”, publikując dwa cykle eseistyczne: Dass i Jeździec Niebieski. Wykładał także na Uniwersytecie im. M. Curie-Skłodowskiej (1999-2002) i w Kolegium Nauczycielskim w Zamościu. W 2000 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego KUL i objął kierownictwo Międzywydziałowego Zakładu Badań nad Literaturą Religijną. Od tegoż roku pełnił funkcję redaktora naczelnego „Roczników Humanistycznych”. Prowadził studia nad wielokulturową tradycją Lublina. Współpracował z Ośrodkiem Brama Grodzka Teatr NN, lubelską instytucją samorządową, działającą na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji. W 2002 zorganizował na terenie miasta międzynarodowy festiwal W ułamkach zwierciadła… Bruno Schulz (1892-1942). Za tenże rok otrzymał Nagrodę Artystyczną m. Lublina. W 2003 uzyskał tytuł naukowy profesora. Prowadził działalność kulturalną także w Drohobyczu, rodzinnym mieście Schulza; później przyczynił się m.in. do zorganizowania muzeum pisarza (został współprzewodniczącym Międzynarodowej Rady tej placówki), a także Festiwalu Brunona Schulza. Należał do Towarzystwa Naukowego KUL i SPP (od 2003).

Był żonaty z Krystyną Teresą z domu Kamińską, psychologiem; z tego związku urodziło się troje dzieci: Rafał, Paweł i Marta. Zmarł 24 stycznia 2005 w Lublinie; pochowany na tamtejszym cmentarzu przy ulicy Lipowej. Pośmiertnie otrzymał doktorat honoris causa Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. I. Franki w Drohobyczu.

TWÓRCZOŚĆ

1. W kręgu metody semiotycznej. [Szkice]. Lubl.: TN [Tow. Nauk.] KUL 1991, 159 s. Z Teorii Lit. i Metodologii Badań Lit.
Zawartość: Wprowadzenie. – O hermeneutyce dyskursu teoretycznego w humanistyce; Z zagadnień interpretacji strukturalno-semiotycznej; Uwagi o tartuskim dyskursie semiotycznym; Przestrzenie semiotyczne. (Na marginesie „Morfologii bajki” Władimira Proppa); Z zagadnień semiotyki podmiotu; Sztuka jako ikonostas.
Przekł. czes. art. Z zagadnień semiotyki podmiotu: Nékolik problemů kolem sémiotiky subjektu. [Przeł.] P. Vidlák. W: Od poetiki k diskursu. Brno 2002.
2. Pismo i rana. Szkice o problematyce żydowskiej w literaturze polskiej. Lubl.: Wydawn. Dabar 1996, 155 s. Critice Literaturae Judaicae.
Zawartość: Sacer: święty-przeklęty. Obraz judaizmu w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku; „Ja – polski poeta, hebrajski niemowa”. Literatura polsko-żydowska i żydowsko-polska 1918-1939; Pismo i rana. O literaturze polsko-żydowskiej; Zamach pióra; Zagłada od zagłady. Szoah w literaturze polskiej; Topika judajska w literaturze polskiej XX wieku; Addenda.
3. Księga blasku. Traktat o kabale w prozie Brunona Schulza. Lubl.: TN [Tow. Nauk.] KUL 1997, 228 s. Tow. Nauk. KUL; Katedra Pol. Literatury Współcz. KUL. Lit. Współcz. – Pisarze i Problemy, 3.
4. Oko cadyka. „Kresy” 1999 nr 4 s. 20-32. Wyd. osob. Lubl.: Wydawn. UMCS 2004, 34 s. Wyd. nast. łącznie z przekł. ang.: Oko Cadyka = The eye of the Tzaddik. Red.: G. Józefczuk. Przekł. M. Garbowski. Lubl.: Warsztaty Kultury, 2015, 94 s. Przedr. zob. poz. 10, 11.
Eseistyczny przewodnik po śladach Żydów w Lublinie, ułożony na wzór słownika wg alfabetu hebr.
5. Bruno od Mesjasza. Rzecz o dwóch ekslibrisach oraz jednym obrazie i kilkudziesięciu rysunkach Brunona Schulza. Lubl.: Wydawn. UMCS 2001, 200 s.
Zawartość: Dwa ekslibrisy; Sąd Ostateczny; Mesjasz; Czasy Mesjasza; Przyjście Mesjasza.
Przekł.serb. fragm.: Bruno od Mesije. [Przeł.] B. Stojanović. „Gradac”, Čačak 2003 nr 148/149 s. 99-127.
6. Bruno Schulz albo Intryga nieskończoności. [Szkic]. Lubl.: L-Print [2005], 10 s.
7. Tajemnica Siódmego Anioła. Cztery interpretacje. Lubl.: Wydawn. UMCS 2005, 109 s.
Zawartość: Tajemnica Siódmego Anioła [dot. wiersza Z. Herberta]; Lekcja profesora Arendt [dot. A. Arendta, nauczyciela rysunków B. Schulza, występującego w „Sklepach cynamonowych”]; „Antykwariat anielskich ekstrawagancji” albo „święty bełkot”. Rzecz o „Piecyku” Aleksandra Wata; Hiram. Fragment o poemacie Józefa Czechowicza.
8. Willa Blanki. Mały przewodnik drohobycki dla przyjaciół. (Fragmenty). Przygot. do druku i nota: P. Próchniak. Tłum. i red. tekstu ukr.: I. i W. Meniokowie. Lubl.: Wydawn. UMCS 2006, 101 s.
Tekst w jęz. pol. i ukr.
9. Znak kabalistyczny. O poemacie Józefa Czechowicza. Fragmenty. [Współwyd. z:] J. Czechowicz: Poemat. Lubl.: Ośrodek „Brama Grodzka-Teatr NN” 2006 s. 25-61. Bibl. „Scriptores”.
Szkice, które miały się w przyszłości złożyć, jak wynika z notatek Autora, na większe studium monograficzne pt. „Znak kabalistyczny. O «Poemacie» Józefa Czechowicza” lub „W krainie purpurowego mitu. Prolegomena do przyszłych studiów nad poematem Józefa Czechowicza”. Zamiaru tego nie zdążył spełnić.
Zawartość: Dwadzieścia dwie litery. O „Poemacie” Józefa Czechowicza uwagi wstępne; Hiram. Fragment o „Poemacie” Józefa Czechowicza [poz. 7].
10. Panas – Lublin jest księgą. T. 1. Władysława Panasa opisywanie Lublina. Red.: M. Skrzypek, A. Zińczuk. Lubl.: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” 2008, 230 s. Scriptores, 33.
Zawartość: T. Pietrasiewicz: Na tropie „Niebieskiego jeźdźca” – nieukończonego „przewodnika” po Lublinie Władysława Panasa. – Jeździec niebieski. Szkice i fragmenty lubelskie: Brama; Oko cadyka [poz. 4]; Daas; Jeździec niebieski. – Szkice na urodziny Czechowicza: „… miejsce mojego urodzenia będą zwiedzali”. Szkic topograficzny na urodziny Józefa Czechowicza; Kapucyńska 3: dwa obrazki. Szkic semiotyczny na urodziny Józefa Czechowicza; „tu mnie skrzydłem uderzyła trwoga”. Szkic traumatyczno-estetyczny na urodziny Józefa Czechowicza; Poeta i książę. Szkic reinkarnacyjny na urodziny Józefa Czechowicza. – Teksty rozproszone: Wykład o Widzącym z Lublina, – Lublin jest księgą. Władysława Panasa Lublin opowiedziany. Rozmowy i wywiady: Lublin jak wiersz. Notowała M. Bielecka-Hołda; Lublin jest księgą. Wysłuchał, zapisał i do druku podał W. Sulicz; Potrzebna pamięć. Rozm.: P. Król, S.J. Żurek. Oprac. M. Przybyła; Magiczne miasto. [Oprac. wypowiedź Władysława Panasa.:] N. Ziółkowska-Kurczuk; Nasze; Lublin nierzeczywisty. Rozm. G. Józefczuk, – W ułamkach tekstów. Władysława Panasa Lublin opowiedziany. Krótkie wywiady i wypowiedzi, – Varia [tu m.in.:] Władysław Panas – kalendarium. Zestawił P. Panas; Bibliografia; A. Zińczuk: Brama – Zaułek – Latarnia.
11. Magiczne miasto. Szkice i fragmenty lubelskie. Red.: M. Panas-Goworska, współpraca redakcyjna T. Markowska, M. Fedorowicz. Lubl.: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, 2017, 201 s.
Zawartość: Brama [poz. 10]; Oko cadyka [poz.4] ; Haas [poz. 10]; Jeździec Niebieski [poz. 10]; Szkice na urodziny Józefa Czechowicza [poz. 10]: „… miejsce mojego urodzenia będą zwiedzali”. Szkic topograficzny na urodziny Józefa Czechowicza; Kapucyńska 3: dwa obrazki. Szkic semiotyczny na urodziny Józefa Czechowicza; „tu mnie skrzydłem uderzyła trwoga”. Szkic traumatyczno-estetyczny na urodziny Józefa Czechowicza; Poeta i książę. Szkic reinkarnacyjny na urodziny Józefa Czechowicza.

Artykuły i studia w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Poetyka „Widm” Tadeusza Gajcego. „Polonista” 1970 nr z XI s. 5-36. – Apologia i destrukcja. Bruno Schulz „Noc wielkiego sezonu”. W: Nowela, opowiadanie, gawęda. Wwa 1974 s. 237-251, wyd. 2 poszerz. tamże 1979. – „Regiony czystej poezji”. O koncepcji języka w prozie Brunona Schulza. „Rocz. Hum.” 1974 nr 1 s. 51-72. – Zstąpienie w emocjonalność. (O kształtach słowa w prozie Brunona Schulza). W: Studia o prozie Brunona Schulza. Katow. 1976 s. 75-90. – „Mesjasz rośnie pomału…” O pewnym wątku kabalistycznym w prozie Brunona Schulza. W: Bruno Schulz. In memoriam 1892-1942. Lublin 1992 s. 113-129, przedr. w: Proza polska XX wieku. Materiały z sesji literackiej, Białystok 17-18 XII 1993 r. Białystok 1994 s. 22-42. – Bruno Kabalista. O kosmogonii kabalistycznej Brunona Schulza. W: Proza polska XX wieku. Materiały z sesji literackiej, Białystok 17-18 XII 1993 r. Białystok 1994 s. 2-21, przekł. węgier.: Bruno a kabalista. Bruno Schulz kabalista kozmogonia jarol. [Przeł.] L. Pálfalvi. „Nagy Világ”, Budapeszt 2004 nr 2. – Sacrum i literatura są związane ontologicznie … [Współaut.:] A. Sulikowski. „Prz. Powsz.” 1995 nr 6 s. 314-326. – O pograniczu etnicznym w badaniach literackich. W: Wiedza o literaturze i edukacja. Warszawa 1996 s. 605-613. – Szwirat ha-Kelim, czyli Brunona Schulza traktat o krokodylach. W: Interpretacje aksjologiczne. Lubl. 1997 s. 133-184. – Literatura polska w perspektywie Rzeczypospolitej wielu narodów. W: Chrześcijaństwo w dialogu kultur na ziemiach Rzeczypospolitej. Lubl. 2003 s. 459-469. – Żeński Mesjasz, czyli o „Wiośnie” Brunona Schulza. W: W ułamkach zwierciadła… Lubl. 2003 s. 35-46. Pr. Wydz. Hist.-Filol. Tow. Nauk. KUL, 99. – Korespondencja. [Współaut.:] J. Łotman. Tłum. i oprac.: P. Panas. „Teksty Drugie” 2013 nr 1/2 s. 372-377. – Niepublikowane teksty Władysława Panasa: [I.] Rozanow; [J.] Frank.. Oprac.: Ł. Janicki. „Akcent” 2015 nr 1 s. 15-26.

Prace redakcyjne

1. O wartościowaniu w badaniach literackich. Studia. Pod red. S. Sawickiego i W. Panasa. Lubl.: Red. Wydawn. KUL 1986, 338 s. Lit. w Kręgu Wartości.
2. Interpretacje aksjologiczne. Pod red. W. Panasa., A. Tyszczyka. Lubl.: Red. Wydawn. KUL 1997, 341 s. Lit. w Kręgu Wartości.
3. W „antykwariacie anielskich ekstrawagancji”. O twórczości Aleksandra Wata. Red.: J. Borowski, W. Panas. Lubl.: Wydawn. KUL 2002, 362 s. KUL. Katedra Teorii Literatury.
4. W ułamkach zwierciadła… Bruno Schulz w 110 rocznicę urodzin i 60 rocznicę śmierci. Pod red. M. Kitowskiej-Łysiak i W. Panasa. Lubl.: TN [Tow. Nauk.] KUL 2003, 568 s. Pr. Wydz. Hist.-Filol. Tow. Nauk. KUL, 99.

OPRACOWANIA (wybór)

Inf. syna, Pawła Panasa 2008.
Wywiady zob. Twórczość poz. 10 oraz: Nasze. Rozm.: M. Koczorowski, S. Sowa, W. Sulisz, J. Miroslaw. „Scriptores” 2003 nr 1; Niezwykły przewodnik po Lublinie. Lublin nierzeczywisty. Rozm. G. Józefczuk. „Gaz. Wybor.” 2004 nr 113 dod. „Lublin” [dot.: Oko cadyka].

P. PANAS: Bibliografia prac Władysława Panasa 1970-2006. „Rocz. Hum.” 2007 z. 1.
Strona internetowa: www.panas.tnn.pl

Ogólne
Marzenie błękitnookiego. Ułamki wspomnień o profesorze Władysławie Panasie. Zebrał Z. Milczarek. Tomaszów Maz., Lubl., Drohobycz: Nakł. Z. Milczarek 2005 [wydawn. bibliofilskie; tu teksty autorów: A. Tyszczyk, I. i W. Meniokowie, M. Kitowska-Łysiak, J. Jarzębski, S.J. Żurek, S. Sawicki, I. Piekarski, P. Próchniak, Z. Milczarek, D. Skórczewski, G. Józefczuk, B. Michałowski, L. Golberg, W. Dąbrowski, A. Czechowicz, A.M. Jurewicz, P. Panas].
J.J. BOJARSKI: Czytanie świata zaczyna się w Dębicy… Wstęp: Z. Milczarek. Rys.: B. Homziuk. Dębica, Lubl.: Miej. Bibl. Publiczna im. H. Łopacińskiego 2010, 24 s.
G. JÓZEFCZUK: Lublin i Drohobycz, miasta Władysława Panasa. Lubl. 2014.
Księga pamięci Władysława Panasa. W dziesiątą rocznicę śmierci. Red. prowadzący: A. Wiśniewska. Lubl.: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” 2015, 178 s. [Zawiera: T. Pietrasiewicz: Wstęp, – oraz poza tekstami oznaczonymi gwiazdką*: I: M. Kitowska-Łysiak: Obecność; J. Jarzębski: Władek od Brunona; G. Józefczuk: Władysław Panas j jego księga Lublin; J. Wach: Władysław Panas – z perspektywy „Akcentu”; T. Pietrasiewicz:Władysław Panas i Brama Grodzka. – II: M. Mamińska: Wspomnienie; A. Tyszczyk: Przychodził zawsze wcześniej; S.J. Żurek: Mistrz duchowy; S. Szaciłowski: Mistrz i Przyjaciel; I. Piekarski: Przemożny czar heterodoksji; D. Skórczewski: Celebracja tajemnicy; M. Fijałkowska: ***; P. Panas: Kartka; J.J. BOJARSKI: Profesor Władek – Widzący Lublin; L. Kolberg: Osierocony został nie tylko Lublin; G. Józefczuk: Ostatnia podróż do Drohobycza; I. i W. Meniokowie: Nie pozwoli nam zabłądzić w przestrzeni schulzowskiej; T. Dostatni OP: Czas Władysława Panasa; W. Dąbrowski: Brak wpisów; A. Nawarecki: ***; Redakcja „Midrasza”: Memento Mori. – III: P. Bojarski: Bankrut z celi nr 68; W. Sulisz: Wędrówka. – IV: P. Panas: Kalendarium. – V: Bibliografia].

„Akcent” 2005 nr 1 [tu teksty dot. W. Panasa: S. SAWICKI: O Władysławie Panasie. Wspomnienie*; S. SZACIŁOWSKI: Panasowa czasoprzestrzeń*; J. ŚWIĘCH: Panas. od Schulza*; R. J. WEKSLER-WASZKINEL: Widzący Lublin* [homilia wygłoszona w czasie uroczystości pogrzebowej]].
A. FITAS: Księga Blasku. Pamięci Profesora Władysława Panasa „Teksty Drugie” 2005 nr 1/2.
P. PRÓCHNIAK: Intryga nieskończoności*. „Tyg. Powsz.” 2005 nr 6.
J. ŻUREK: Lublin Władysława Panasa. (W pierwszą rocznicę śmierci). „Akcent” 2006 nr 1.
R. ZAJĄCZKOWSKI: Władysław Panas*. „Pam. Lit.” 2005 z. 2.
„Rocz. Hum.” 2007 z. 1 [tu art. poświęcone W. Panasowi: A. CZECHOWICZ: Migawki; P.P. PRÓCHNIAK: Oko kamienia. (Wokół eseju Władysława Panasa); S. SAWICKI: O Władysławie Panasie – wspomnienie. ..*; A. TYSZCZYK: W stronę „kultury znaczenia”. O Władysława Panasa teorii interpretacji*; S. WYSŁOUCH: Władysława Panasa poszukiwanie własnej drogi*].
Z. TROJANOWICZOWA: Jedna poznańska historia dedykowana wszystkim byłym – obecnym – przyszłym członkom komisji dyscyplinarnych*. „Rocz. Hum.” 2007 z. 1 [korespondencja i orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej d/s Studentów UAM dot. aresztowania W. Panasa w 1968].
S.J. Żurek: Zobaczyć ukrytą tajemnicę. O Władysławie Panasie, jego pisarstwie i jego mieście.* W tegoż: Z pogranicza.. Lubl. 2008.
W. DURKALEWICZ: „Podstawą obcowania jest pamięć”. Władysława Panasa semiotyczna wizja kultury wobec koncepcji Jurija Łotmana. „Rocz. Hum.” 2012 z. 1.
G. JÓZEFCZUK: Władysław Panas i jego księga Lublin.* „Pogranicze”, Lubl. 2012 [t.] 4.
„Akcent” 2015 nr 1 [nr częściowo poświęcony W. Panasowi zawiera: B. WRÓBLEWSKI: Sucha burza. Kilka słów wstępu, kilka słów pamięci; Wspomnienia o Władysławie Panasie (autorzy: S. Szaciłowski, E. Polak-Różańska, G. Józefczuk, T. Pietrasiewicz, H. Świda-Szaciłowska, E. Zarzycka, Teresa Panas w rozmowie z A. Gaworskim, M. Panas-Goworska); A. Tyszczyk: Uwagi o sposobach czytania Schulza przez Panasa; Ł. Marcińczak: Świat w widzeniach Panasa albo kabała po lubelsku].

Pismo i rana
S. ŻUREK: Atlantyda literatury polskiej. „Prz. Powsz.” 1996 nr 11.
J. MIZIŃSKA: Egzorcyzmowanie Binariusa. „Kresy” 1997 nr 3.
M. ADAMIEC: Literatura a rana. „Twórczość” 1998 nr 3.

Księga blasku
K. DUMKIEWICZ: O „Księdze blasku” Władysława Panasa „Akcent” 1998 nr 4.
T. MARKIEWKA: Czytając Mesjasza. „Śląsk” 1998 nr 11.
K. SZUMLEWICZ: Kabalista Bruno Schulz. „Literatura” 1998 nr 7/8.
S.J. ŻUREK: W świecie rozbitych naczyń i światła. „Prz. Powsz.” 1998 nr 11.

Oko cadyka
P. PRÓCHNIAK: W oku cadyka. Wokół eseju Władysława Panasa „Tyg. Powsz.” 2004 nr 39.
P. PRÓCHNIAK: Lublin: przyczynek do topologii palimpsestu. „Konteksty” 2013 nr 2.

Bruno od Mesjasza
A. CZECHOWICZ: Oko i całość. „Akcent” 2002 nr 1/2.
A. ZAWADA: Proces poszlakowy w sprawie zaginionego tematu. „Nowe Książ.” 2002 nr 3.
S.J. ŻUREK: Opowieść o bólach Mesjasza. „Więź” 2002 nr 5.
A. MROZIŃSKA. „Teksty Drugie” 2003 nr 5.

Willa Blanki
Ł. GARBAL: Willa Profesora. Fragmenty Księgi. „Kresy” 2006 nr 3.

Teksty oznaczone gwiazdką * przedr. w: Księga pamięci Władysława Panasa. Lubl. 2010.